Ali Məqamlı Rəhbərin informasiya bloku
Oxu / Yüklə:

XÜMSÜN HÖKMLƏRİ

  • BİRİNCİ FƏSİL: XÜMSÜN HESABLANMASI VƏ ÖDƏNİLMƏSİ QAYDASI
  • İKİNCİ FƏSİL: XÜMSÜN VACİB OLDUĞU HALLAR
    • 1. İLİN MƏİŞƏT XƏRCLƏRİNDƏN ARTIQ QALAN GƏLİR
    • 2. SƏRMAYƏ VƏ ONUN GƏLİRİ
    • 3. HARAMA QARIŞMIŞ HALAL MAL
    • 4. MƏDƏN
    • 5. TAPILAN XƏZİNƏ
    • İKİNCİ FƏSLİN XÜLASƏSİ VƏ DİQQƏTƏLAYİQ MƏQAMLAR
      Çap versiyası  ;  PDF
       
      İKİNCİ FƏSLİN XÜLASƏSİ VƏ  DİQQƏTƏLAYİQ MƏQAMLAR
      XÜMSÜN VACİB OLDUĞU HALLAR
       
      1) İlin məişət xərclərindən artıq qalan gəlir
      • Xüms ili tamamlananda gəlirdən artıq qalan məbləğin xümsü verilməlidir və bu, ehtiyat saxlanılan pul, yaxud istifadə edilməyən mal şəklində ola bilər.
      • Xüms ili tamamlananda əldə edilməsi mümkün olmayan gecikmiş maaş və ya əlavə iş saatlarının əmək haqqı hansı ildə əldə edilərsə, həmin ilin gəlirindən sayılacaqdır. Həmin ilin məişət xərclərinə sərf edildiyi halda xümsü yoxdur. Xüms ili tamamlananda əldə edilməsi mümkün olan gecikmiş maaş və ya əlavə iş saatlarının əmək haqqının isə xümsü vacibdir, baxmayaraq ki, şəxsin əlinə hələ çatmamışdır.
      • Xüms ili tamamlanmamışdan öncə görəcəyi iş üçün beh ünvanında pul alan şəxs behin hansı miqdarı qarşılığında iş görübsə, həmin miqdara xüms düşəcəkdir.
      • Əgər pensiya pulu və ya istifadə edilməyən məzuniyyət müqabilində ödənilən pul xüms ili tamamlananadək istifadəsiz qalarsa, xümsü vacibdir.
      • Hər ay işçininin maaşından tutulan və pensiyaya çıxdığı zaman iki misli qaytarılan məbləğ əgər xüms ili tamamlananadək geri alına bilərsə, xümsü var və onu aldıqda xümsü dərhal ödənilməlidir. Amma əgər geri alına bilməzsə və maaşdan işçinin icazəsi ilə tutulmayıbsa, xüms ili tamamlananadək istifadəsiz qaldığı təqdirdə xümsü vardır. 
      • Xüms ili tamamlananda artıq qalan pulu mala və ya qızıl sikkəyə çevirmək, hətta onu yeni xüms ilində satıb məişət xərclərinə sərf etmək məqsədilə olsa belə, xümsün vacibliyini aradan qaldırmır. Qarşıdakı bir neçə günün məişət xərclərinə sərf etməli olduğu və xümsü verdikdə ehtiyaclarını qarşılaya bilməyəcəyi təqdirdə isə, artıq qalan pulun xümsü yoxdur və bu hal istisnadır. 
      • Əgər bir şəxs başqa bir şəxsə pul borc versə və xüms ili tamamlananda onu geri ala bilsə, xümsünü ödəməlidir. Amma əgər borcunu geri ala bilməsə, geri aldığı vaxt xümsünü ödəməlidir. 
      • Borc pul və ya pul krediti xərclənmədiyi təqdirdə ona xüms düşmür. Amma əgər borcdan müəyyən məbləğ qaytarılıbsa, qaytarılan məbləğin xümsü verilməlidir. 
      • Əgər banka qoyulan depozit ilin gəlirindən olarsa, hətta “qərzül-həsənə” (sələmsiz borc) ünvanında olsa belə, xümsü vacibdir.
      • Bankdan pul krediti götürüldüyü zaman bankın dondurduğu pul ilin gəlirindən olduğu təqdirdə xümsü var və bu pul geri alındığı zaman xümsü ödənməlidir.
      • İcarəçinin girov ünvanında eh sahibinə verdiyi pul əgər iş gəlirindən olsa, onu ev savibindən geri aldıqda xümsünü dərhal verməlidir. Amma əgər ev icarəyə götürmək üçün bu pula ehtiyacı varsa, mərcəyi-təqlidin vəkilindən icazə almaq şərtilə ehtiyacını aradan qaldırdıqdan sonra xümsünü verməlidir. Bu pulun xümsü onu borc ünvanında alan ev sahibinin öhdəsində deyildir.
      • Ev tikintisi üçün şəxsin kooperativ mənzil şirkətinə verdiyi pul – belə ki, nəzərdə tutulan məbləğ yığıldıqdan sonra ev tikintisinə xərclənəcəkdir – ilin gəlirindən olduğu və tikinti işlərinə xərclənənədək şəxsin mülkiyyətində qaldığı təqdirdə, xümsünü ödəməlidir. Amma əgər şirkətin mülkiyyətinə keçərsə, xümsü yoxdur.
      • Tanışlar arasında təşkil edilən “qərzül-həsənə” büdcəsinin hər bir üzvü öz xümsünü ayrıca hesablamalıdır.
      Belə ki, hər bir üzv büdcəyə hər ay müəyyən məbləğ pul verir və yığılan pul püşk vasitəsilə hər ay üzvlərin birinə borc verilir. Beləliklə, əgər şəxsin borc şəklində götürdüyü pulun müəyyən məbləği öncədən verdiyi puldursa və əvvəlki ilin gəlirindəndirsə, onun xümsünü verməlidir. Amma əgər cari ilin gəlirindəndirsə, xüms ili tamamlananadək istifadəsiz qaldığı halda xümsü vacibdir.  

       

      2) Sərmayə

      • Sərmayə – o pula-mala deyilir ki, onun vasitəsilə gəlir əldə edilir. Deməli, aşağıdakı hallarda xümsü ödəmək vacibdir:

      1. Banka qoyulan depozit;

      2. Müzaribəyə verilən pul;

      3. İş görmək üçün alınan maşın, məsələn, yük maşını, avtobus, taksi və s.;

      4. İş alətləri və avadanlıqları, ticarət yerində lazım olan əşyalar, məsələn, masa, oturacaq və s.;

      5. İcarəyə vermək üçün alınan yaşayış və ticarət məkanları;

      6. Sərmayə qoymaq və gəlir əldə etmək məqsədilə ehtiyat saxlanılan torpaq sahəsi;

      7. Əkinçilik məqsədilə alınan bağ və torpaq ərazisi;

      8. Gəlir əldə etmək məqsədilə torpağın əkilməsinə çəkilən xərc;

      9. Satmaq üçün alınan mal.

      * İki mühüm məsələ:

      1. Əgər yuxarıda qeyd edilən hallarda xümsü ödənilmiş puldan, yaxud xüms düşməyən puldan istifadə edilibsə, xüms vacib olmur. 

      2. Əgər şəxs əsas sərmayənin xümsünü verdiyi təqdirdə yerdə qalan məbləğ ilə öz ürfi şəninə və ictimai mövqeyinə münasib olan məişət xərclərini təmin edə bilməyəcəksə, sərmayənin xümsü yoxdur.

      • Axırıncı bənd istisna olmaqla, əgər yuxarıdakı səkkiz bənddə sadalananlar xümsü verilməmiş pul ilə alınıbsa, alış pulunun xümsü verilməlidir. Qiymət artımı isə satış ilinin gəlirindən sayılır və xüms ili tamamlananadək istifadəsiz qaldığı təqdirdə, xümsü verilməlidir. Amma satmaq üçün alınan malların qiymət artımına xüms ili tamamlananda xüms düşür, əlbəttə, bu şərtlə ki, satışı mümkün olduğu halda malın bahalaşmasını gözləmiş və onu satmamışdır. 

      • Əgər ilin gəliri ilə şəxsi istifadə üçün ev və ya digər əşyalar alınsa və xüms ilinə sahib olanlar xüms ili tamamlananadək, xüms ilinə sahib olmayanlar isə bir ilədək ondan istifadə etsələr, sonra yaşam ehtiyaclarından ötrü onu icarəyə versələr, bu evin və ya əşyaların xümsü yoxdur.  

      • Ticarətdən gəlir əldə etməkdən ötrü ticarətlə əlaqədar işlərə, o cümlədən, anbar tutulması, yükün daşınması və qapanda çəkilməsi, satış vasitəçiliyi kimi işlərə ilin gəlirindən sərf edilən məbləğ həmin ilin gəlirindən çıxılır və xümsü yoxdur.

      • Xümsü verilmiş sərmayənin xümsü yoxdur. Həmçinin inflyasiyadan, yəni pulun öz dəyərini itirməsindən irəli gələn qiymət artımının – belə ki, hər şey daha artıq pulla alış-veriş edilir – xümsü yoxdur. 

      • Borc alınmış sərmayənin xümsü yoxdur.

       

      3) Harama qarışmış mal
      Əgər bir şəxs öz əmlakında haram malın olduğunu bilirsə, bu, bir neçə qismə ayrılır:
      1. Haram malın dəqiq miqdarını və sahibinin kimliyini bilmir. Bu halda malı halal etməyin yolu onun xümsünü verməkdir. Amma əgər əmlakına haram malın qarışdığına şəkk edirsə, öhdəsində heç nə yoxdur.
      2. Haram malın sahibləri məlumdur. Bu halda onların razılığı əldə edilməlidir.
      3. Haram malın sahibi məlum deyildir və ya onunla əlaqə saxlamaq qeyri-mümkündür, amma haram malın miqdarı məlumdur. Bu halda bu mal onun sahibinin adından şəri yoxsula sədəqə verilməlidir. Burada ehtiyata görə, şəri hakimdən icazə almalıdır. 

       

      4) Mədən
      Bir və ya bir neçə şəxsin şərikli şəkildə çıxardığı mədənə xüms vacib olur, əlbəttə, bu şərtlə ki, çıxarılan faydalı qazıntıdan şəxsin payı və ya şəriklərdən hər birinin payı çıxarma və saflaşdırma xərclərini çıxdıqdan sonra iyirmi dinar qızıl və ya iki yüz dirhəm gümüş dəyərində, yaxud da bu ikisindən birinin qiymətinə bərabər olmalıdır. 

      Bundan əlavə, xümsün vacib olmasının digər bir şərti çıxarılan faydalı qazıntının onu çıxaran şəxsin və ya şəxslərin əmlakı hesab olunmasıdır. Halbuki dövlətin çıxardığı mədən şəxs və ya şəxslərin əmlakı deyildir, əksinə, “cəhət əmlakı”dır. Bu səbəbdən xümsün vacib olmasının şərtinə malik deyildir. Nəticədə, dövlət və hökumətə xümsün vacib olmasına əsas qalmır. Bu isə, mədənə xümsün vacibliyinə dair bir istisna deyildir. 

       

      5) Xəzinə
      Xəzinənin tapılması barədə qanunlar olduğunu nəzərə alaraq, bu kimi məsələlərdə İslam Respublikasının qanunları əsas götürülür.
  • ÜÇÜNCÜ FƏSİL: XÜMS DÜŞMƏYƏN MALLAR
  • Dördüncü fəsil: Xümsün sərf edildiyi yerlər və xüms almağa haqlı olan şəxslər
  • Beşinci fəsil: Xüms düşən əmlakdan istifadə etmək
  • Altıncı fəsil: Xümsün müxtəlif məsələləri
700 /

Arxiv