وجوب فوری پرداخت خمس

معنای فوریت در وجوب پرداخت خمس

س1. آیا پرداخت خمس واجب فوری است؟ یعنی اگر شخص، سر سال خمسی، خمس اموالش را جدا نموده باشد، آیا لازم است همان وقت آن را به مرجع خود تحویل دهد یا اینکه فاصله‌ی بین جدا کردن و پرداخت کردن اگر متعارف باشد، اشکال ندارد؟

جواب: پرداخت خمس فوریت دارد و اگر پرداخت فوری مشکل است می‌تواند تا زمان امکان پرداخت، از طریق تماس تلفنی اجازه بگیرد.

تأخیر در ادای خمس

س2. تأخیر پرداخت خمس تا سال آینده چه حکمی دارد؟

جواب: تأخیر پرداخت خمس از سال خمسی به سال دیگر جایز نیست، هرچند هر وقت آن را بپردازد ادای بدهی حاصل می‌شود.

س3. آیا به خمسی که با تأخیر پرداخت شود جریمه تعلّق می‌گیرد؟

جواب: اگر خمس سال قبل از درآمد سال جدید پرداخت شود، واجب است که خمس درآمد سال جدید که به عنوان خمس پرداخت می‌شود نیز پرداخت شود.⁽¹⁾

کافی نبودن کنار گذاشتن خمس

تسریع در پرداخت سهمین

س4. آیا بعد از رسیدن سال خمسی می‌توان خمس را از منفعت استثنا نمود و تا مدّت کوتاهی (مثلاً دو هفته) که نماینده را ببیند، نزد خود نگه دارد؟

جواب: باید سر سال بپردازید مگر دسترسی نداشته باشید و جدا ساختن، مجوّزی برای تأخیر در پرداخت خمس نمی‌شود.

استفاده از مبلغ خمس کنار گذاشته‌شده

س5. اینجانب در ابتدای سال خمسی، خمس خود را کنار گذاشته ولی مقداری از آن را استفاده کردم به این شرط که بعداً سر جایش بگذارم. آیا این حبس حساب می‌شود اگر حبس حساب می‌شود وظیفه‌ی من چیست؟

جواب: به‌طور کلّی تکلیف به ادای خمس با کنار گذاشتن ساقط نمی‌شود، بنابراین تصرّف در آن مال کنار گذاشته‌شده حکم تصرّف در بقیه‌ی درآمد را دارد و باید، در سر سال خمسی مقدار خمس را به ولی امر خمس و یا نماینده‌ی او در امر وجوهات، پرداخت نموده و یا کسب مهلت نماید.

س6. سال گذشته مقداری پول جهت خمس جدا کرده بودم تا در قم به دفتر مقام معظّم رهبری بدهم ولی در شهرستان بابت معامله‌ی خانه به‌عنوان بیعانه به بنگاهی پرداختم؛ حال آیا این پول عین پول غیرمخمّس بوده و این معامله با این وصف به اجازه‌ی معظّم‌له نیازمند است.

جواب: معامله یاد شده اشکال ندارد ولی تأخیر در پرداخت خمس بدون اجازه گرفتن از ولیّ امر خمس، جایز نیست.

نحوه‌ی محاسبه و پرداخت خمس

به دست آوردن پول هنگفت قبل از سال خمسی

س7. کسی که سال خمسی‌‌اش نزدیک است و یکباره پول هنگفتی که مورد نیاز است به دست می‌آورد (از محل کسب و رهن منزل) آیا برای این پول می‌تواند یک سال خمسی جدا در نظر بگیرد یا باید در پایان همان سال خمسش را بدهد؟

جواب: با مجموع درآمد همان سال روی هم حساب می‌شود و در زائد بر مؤونه⁽¹⁾ خمس دارد، ولی پولی که به اسم رهن منزل از مستأجر گرفته، در واقع قرض است و خمس ندارد.

خمس جداگانه برای هر درآمدی

س8. آیا کسی که برای هر یک از درآمدهای خود سال خمسی جداگانه ای قرار داده، الف- جایز است خمس سودی را که سر سال خمسی آن رسیده، از سودهای دیگری که سال بر آنها نگذشته است، بپردازد؟ ب- در صورتی که بداند این درآمدها به‌طور کامل تا پایان سال باقی می‌مانند و چیزی از آنها صرف مؤونه نمی‌شود، چه حکمی دارد؟

ج)
الف. هرگاه بخواهد خمس منفعت یک کسب را از درآمد کسب دیگر بپردازد، باید خمس مبلغ پرداختی را نیز بپردازد.
ب. درآمدهایی که چیزی از آن به مصرف هزینه‌های زندگی نمی‌رسد، مخیر است بین اینکه خمس آن را هنگام حصول آن بپردازد یا تا رسیدن سال خمسی، صبر کند.

محاسبه‌ی خمس توسّط خود مکلّف

س9. آیا انسان می‌تواند خودش خمس مالش را حساب نموده و سپس آنچه را بر او واجب است به وکلای جنابعالی بپردازد؟

جواب: اشکال ندارد.

پرداخت خمس زمین از درآمد غیرمخمّس

س10. فردی ملکی (خانه یا زمین) دارد که خمس به آن تعلّق گرفته است، آیا می‌تواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ یا اینکه واجب است اوّل خمس سود را بدهد و سپس خمس ملک را از سود مخمّس پرداخت کند؟

جواب: اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد، واجب است که خمس مبلغ پرداختی بابت خمس را نیز بپردازد.

جبران کمبود بعضی از اموال با زیادی اموال دیگر

س11. سال قبل اقدام به محاسبه‌ی اموالم و تعیین سال خمسی برای خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند که خمس آنها داده شده بود و همچنین مقداری پول نقد و یک موتورسیکلت داشتم. گوسفندان من بر اثر فروش تدریجی آنها کم شده، ولی پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر شصت رأس گوسفند و مقداری پول نقد دارم، آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا اینکه فقط باید خمس مقدار زیادی آن را بدهم؟

جواب: اگر مجموع قیمت گوسفندهای موجود با اموال نقدی که دارید، بیشتر از مجموع قیمت نود و هشت رأس گوسفند با پول نقدی باشد که قبلاً خمس آن را پرداخت کرده‌اید، مقدار زائد خمس دارد.

خرید مایحتاج خانه با پول مخمّس

س12. اگر فردی با دریافت هر درآمدی، خمس آن را بپردازد آیا اگر با آن پول وسایل زندگی مانند خوراک و پوشاک و کتاب و... تهیه کند، در صورتی که از سال بگذرد به آنها خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

جواب: خمس تعلّق نمی‌گیرد.

سهام سقوط‌کرده در بورس

س13. من دو سال پیش وامی به مبلغ پنج میلیون تومان گرفتم و با آن سهام خریدم ولی پس از خرید، ارزش سهام کاهش یافت و حدود سه میلیون تومان گشت و اقساط وام هم تمام شد، حالا سؤال این است که من باید خمس پنج میلیون را بدهم یا سه میلیون؟

جواب: اگر قبل از رسیدن سر سال خمسی اول سهام 3 میلیون شده است طا تا سر سال خمس اول اقساط پرداخت شده بیشتر از 3 میلیون نبوده است، خمس سه میلیون کفایت می‌کند.

مقایسه‌ی موجودی‌های هر سال با سال بعد برای پرداخت خمس

س14. روش محاسبه‌ی خمس اینجانب تاکنون به صورت زیر بوده است: ابتدای سال خمسی را اوّلین درآمد مشخّص نمودم، سپس هر سال آنچه موجودی ریالی و خوراکی و... مصرف نشده بود محاسبه و با موجودی سال گذشته مقایسه می‌نمودم و آنچه اضافه شده بود خمس آن را پرداخت می‌نموده‌ام، آیا این روش صحیح بوده است یا نه؟

جواب: روش مذکور در صورتی که موجودی‌های گذشته نمانده و مصرف شده باشد، صحیح نیست و باید تمام موجودی بدون کسر چیزی محاسبه شود.

پرداخت خمس زمین از خود زمین

س15. برای پرداخت خمس نمی‌خواهم منتظر بمانم که ملک به فروش برود الآن یک قسمت از ملک را می‌خواهم خمس بدهم در زمان فروش ملک، قیمت افزایش یافته، ملک واگذارشده بابت خمس را به چه نرخی حساب کنم؟

جواب: می‌توانید خود زمین را با اجازه‌ی نماینده‌ی مرجع به قیمتی که فعلاً می‌خرند بابت خمس حساب کنید.

چک صادرشده در روز سال خمسی

س16. اگر شخص چکی صادر کند که موعد آن همان روز سال خمسی است، باید مبلغ چک را در محاسبه‌ی میزان خمس کدام سال وارد نماید؟

جواب: اگر بابت بدهی مؤونه‌ی همان سالِ درآمد باشد، می‌تواند استثنا کند.

محاسبه‌ی خمس میت

س17. اگر شخصی در اثناء سال خمسی از دنیا برود تخمیس ربح بین سال با وجود داشتن صغار واجب است یا نه؟

جواب: همان موقع مرگ، آخر سال او محسوب می‌شود و باید خمس درآمد آن سال پرداخت شود.

طریقه‌ی محاسبه‌ی خمس کالاهای مغازه

س18. خواهشمندیم آسان‌ترین راه ممکن برای پرداخت خمس توسّط صاحب مغازه را بیان فرمایید.

جواب: هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسی حساب کرده و قیمت‌گذاری می‌کند و سپس مجموعه‌ی آن را با سرمایه‌ی اصلی می‌سنجد، اگر چیزی اضافه بر سرمایه موجود باشد، سود محسوب می‌شود و به آن خمس تعلّق می‌گیرد.

س19. تعیین قیمت کالاهای موجود در مغازه، هنگام حساب سال خمسی، مشکل است، چگونه باید آن را حساب کرد؟

جواب: تعیین قیمت اجناس موجود در مغازه به هر صورت ممکن هرچند با تخمین، برای محاسبه‌ی درآمد سال که باید خمس آن پرداخت شود، واجب است.

س20. من صاحب مغازه ای هستم که هر سال پول نقد و جنس‌های خود را محاسبه می‌کنم و چون بعضی از کالاها تا آخر سال خمسی فروخته نمی‌شود، آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است یا اینکه باید بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس کالا را بدهم و سپس آن را بفروشم، چگونه باید در سال آینده محاسبه کنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قیمت آن تغییر کند، چه حکمی دارد؟

جواب: کالایی که تا سر سال فروخته نشده و مشتری برای خرید آن پیدا نشده است، در حال حاضر پرداخت خمس افزایش قیمت آن واجب نیست بلکه سود حاصل از فروش آن در آینده از سود سال فروش محسوب می‌شود، ولی کالایی که افزایش قیمت پیدا کرده و کسی هست که در طول سال آن را بخرد، ولی شما برای اینکه سود بیشتری ببرید، آن را تا پایان سال نفروخته اید، باید با رسیدن سال خمسی، خمس افزایش قیمت آن را بپردازید و در این صورت آن کالا به قیمتی که در سر سال خمسی ارزیابی شده و خمس افزایش قیمت آن پرداخت شده، در سال آینده استثنا می‌شود.

س21. کاسبی هستم که نزدیک یک سال و سه ماه هست که کسبم را شروع کرده‌ام. چندین سؤال پیرامون مسأله‌ی خمس داشتم:
1. آیا به جنسی که یک سال است خریداری نموده و در انبار مانده و فروش نرفته است و به قولی بنجل شده و باید حتّی زیر قیمت خرید رد شود و در واقع ضرر کاسب محسوب می‌شود هم خمس تعلّق می‌گیرد؟
2. آیا اگر امروز جنسی را خریداری نموده و فردا سال خمسی من باشد به این جنس خمس تعلّق می‌گیرد یا باید یک سال بگذرد؟
3. اگر جنس به‌صورت چکی مثلاً پول آن برای شش ماه دیگر باشد چطور؟ در واقع سرمایه از آن کس دیگری باشد؟
4. اگر خمس اصل سرمایه را داده باشم مثلاً اصل سرمایه 10 میلیون باشد و پول آن یا هدیه باشد یا خمس آن را پرداخت کرده باشم و در گردش باشد باز هم به اجناسی که سر سال خمسی باقی می‌ماند، خمس تعلّق می‌گیرد؟

جواب:
1) اگر از درآمد کسب خریداری شده باشد، سر سال خمسی به قیمتی که امکان فروش دارد، خمس دارد.
2) اگر از درآمد کسب خریداری شده، سر سال خمسی باید خمس آن را بپردازید.
3) اگر هیچ مقدار آن تا سر سال خمسی پرداخت نشده باشد، خمس ندارد وگرنه به مقداری که پرداخت شده است، خمس دارد.
4) در فرض سؤال تا حد 10 میلیون خمس به آن تعلّق نمی‌گیرد.

استثنای مالی که متعلّق خمس نیست از سرمایه‌ی مخلوط با آن

س22. اگر مالی که خمس ندارد مانند جایزه و مانند آن، با سرمایه مخلوط شود، آیا در پایان سال خمسی، جایز است که آن را از سرمایه استثنا کرد و سپس خمس بقیه اموال را پرداخت؟

جواب: استثنای آن اشکال ندارد.

کالاهای نسیه داده شده

س23. سه سال پیش مغازه ای را با مالی که خمس آن پرداخت شده، افتتاح کردم و سر سال خمسی‌ام هم پایان سال شمسی یعنی شب عید نوروز است و تاکنون هرگاه سر سال خمسی‌ام رسیده، مشاهده کرده‌ام که همه‌ی سرمایه ام به صورت قرض بر عهده‌ی مردم است و در عین حال خودم هم مبلغ زیادی بدهکارم. امیدواریم ما را نسبت به تکلیفمان راهنمایی فرمایید.

جواب: اگر سر سال خمسی چیزی از سرمایه و سود نزد شما نباشد و یا چیزی بر سرمایه‌ی شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نیست و طلبهای شما که ناشی از فروش نسیه‌ی کالا به مردم است، جزء درآمد سالی محسوب می‌شود که آنها را دریافت می‌کنید.

کسر کردن بدهیها از سرمایه

س24. من مالک مالی هستم که مقداری از آن نقد و مقدار دیگر به‌صورت قرض‌الحسنه نزد بعضی از افراد است و از طرفی به علّت خرید زمین مسکونی در سال قبل مقروض هستم و باید یکی از چک های آن را چند ماه دیگر بپردازم، آیا جایز است بدهی زمین را از مبلغ مذکور (نقد و قرض‌الحسنه) کم کنم و خمس باقی‌مانده را بپردازم؟ همچنین آیا زمینی که برای سکونت خریداری شده، خمس دارد؟

جواب: مالی که از درآمد سال به بعضی افراد قرض داده اید، اگر تا سر سال خمسی قابل وصول نباشد، پرداخت خمس آن تا وصول نشده است، واجب نیست و اموالی که از درآمد سال در دست شماست جایز است که از آن، قبل از رسیدن سر سال خمسی، بدهی خود را که مهلت آن چند ماه دیگر می‌رسد، بپردازید، ولی اگر در بین سال آن را در ادای قرض مصرف نکنید و سر سال خمسی شما برسد، نمی‌توانید قرض خود را از آن مبلغ استثنا کنید، بلکه واجب است خمس همه‌ی آن را بپردازید. ولی اگر بنا دارید تمام یا قسمتی از آن را در آینده‌ی نزدیک صرف ادای بدهی خود نمایید و چنانچه بخواهید خمس آن را بپردازید، باقی‌مانده برای ادای بدهی کافی نیست و از این بابت در زحمت و مشقّت قرار می‌گیرید، در این صورت پرداخت خمس آنچه را که می‌خواهید صرف ادای بدهی نمایید، واجب نیست. امّا زمینی که برای سکونت مورد نیاز از درآمد بین سال تهیه می‌شود، خمس ندارد.

خمس شخص همیشه بدهکار

س25. شخصی حساب سال برای خمس نداشته و اکنون تصمیم گرفته است که حساب سال داشته باشد، وی که از ابتدای ازدواج تا به حال بدهکار بوده است، خمس خود را چگونه محاسبه کند؟

جواب: اگر از گذشته تا به حال درآمدی بیشتر از مخارج زندگی نداشته، نسبت به گذشته چیزی بر عهده‌ی او نیست.

اجتماع چند عنوان از عناوین وجوب خمس

س26. اگر کسی سر سال خمسی‌اش رسید و مالش مخلوط به حرام بود و از طرفی منفعت کسب هم داشت و نیز می‌خواهد که مقداری از اموالش را سرمایه‌ی تجارت برای کارهای دیگر قرار دهد آیا این فرد باید این اموال را 3 بار تخمیس کند؟

جواب: یک خمس برای مخلوط به حرام بودن بدهد و یک خمس هم برای درآمد سال که از مخارج اضافه آمده است و اگر پس از تخمیس همین مال مخمّس را سرمایه قرار دهد، خمس ندارد.

پرداخت خمس از غیرمال متعلّق خمس

س27. آیا اگر کسی مقداری پول در حساب قرض‌الحسنه داشته باشد و خمس به او تعلّق بگیرد ولی به آن پول دست نزند و از پولی که نزد خودش است بخواهد خمس آن را بدهد، وظیفه‌اش چیست؟

جواب: اگر پولی که نزد اوست متعلق خمس نباشد اشکال ندارد ولی اگر آن پول هم از درآمد و متعلق خمس است، باید خمس آن پول را نیز پرداخت کند.

پرداخت پول خمس موادّ خوراکی

س28. آیا می‌شود خمس موادّ خوردنی را به صورت پول حساب کرد و داد یا باید مثلاً همان برنج را داد؟

جواب: مانع ندارد و لازم نیست که خمس از همان مال پرداخت شود.

پرداخت بدهی خمسی از درآمد سال جدید

س29. اینجانب در محاسبات خمس سال گذشته، مبلغی را بدهکار شدم و در طول سال، مقداری از آن بدهی را پرداخت کرده‌ام. آیا باقی‌مانده‌ی بدهی فوق جزء مؤونه محسوب می‌شود یا خیر؟

جواب: آن بدهی جزء مؤونه‌ی سال جدید محسوب نمی‌شود و باید خمس هر مقدار از درآمد خود را که صرف ادای خمس سال قبل کرده‌اید پرداخت نمایید.

محاسبه‌ی خمس برای اوّلین بار

س30. فردی برای اوّلین بار می‌خواهد خمس اموالش را حساب کند، خانه‌ی مسکونی که نمی‌داند با چه مالی آن را خریده، چه حکمی دارد؟ در صورتی که بداند آن را با مالی که چند سال پس‌انداز شده، خریده است، حکم آن چیست؟

جواب: خانه‌ی مسکونی یا سایر لوازم زندگی را اگر احتمال می‌دهد که با مالی که شرعاً متعلّق خمس نبوده (مانند ارث یا هبه) خریده باشد چیزی از بابت خمس آن بر او نیست، ولی اگر یقین دارد که آن را با درآمد کسب خود خریده است، لیکن نمی‌داند که آیا درآمد کسب را در بین سال صرف خرید آن کرده است یا پس از پایان سال و پیش از پرداخت خمس درآمد، باید با یکی از وکلای ما مصالحه نماید و اگر یقین دارد خانه را از درآمد کسبی که چند سال پس‌انداز کرده است پیش از پرداخت خمس آن خریده است، باید خمس آن درآمد پس‌اندازشده را بپردازد؛ و در مورد تنزّل ارزش پول، احوط مصالحه با وکیل و نماینده‌ی مرجع است.

احتساب خمسی که اشتباهاً پرداخت شده به‌عنوان بدهی خمس

س31. در محاسبه‌ی خمس سالانه‌ی خود به نتیجه رسیده بودم که بایستی مبلغی را بابت خمس پرداخت نمایم و پرداخت نمودم و از آن بابت 4 برابر همان مبلغ را به‌عنوان مال مخمّس جدا و در حساب قرض‌الحسنه نگه داشته‌ام. در رسیدگی و کنترل سال بعد متوجّه شدم که سال قبل واجد شرایط پرداخت خمس نبوده‌ام. با عنایت به مراتب فوق‌الذکر و خمس پرداخت‌شده آیا وجه در نظر گرفته و جدا شده به عنوان خمس محسوب می‌شود یا خیر؟

جواب: آنچه پرداخت کرده‌اید بابت خمس حساب نمی‌شود و آنچه باقی مانده تا سر سال خمسی بعد اگر مشمول خمس بوده، باید خمس آن را بپردازید و پرداخت قبلی در فرض سؤال، به جای پرداخت فعلی قرار نمی‌گیرد.

س32. آیا مبلغی را که به عنوان خمس مالی که متعلّق خمس نبوده، پرداختم، می‌توانم بابت خمس مالی که فعلاً بدهکارم، حساب کنم؟

جواب: اگر در مصارف شرعی آن مصرف شده، بابت ادای بدهی کنونی شما از خمس محسوب نمی‌شود، ولی اگر خود آن موجود باشد می‌توانید آن را از نماینده‌ی مرجع پس بگیرید.

س33. در صورتی که شخصی خمس اضافه در سال مالی پرداخت کرده است، آیا می‌تواند در سال‌های بعد آن مبلغ را بابت خمس حساب نماید؟

جواب: اگر پول پرداختی بابت خمس اضافی، در دست گیرنده در سال بعد موجود نباشد، نمی‌تواند آن را بابت بدهی خمس سال آینده حساب نماید.

عوض کردن پول مخمّس با غیرمخمّس

س34. آیا می‌توان با نیت، پولی را که هنوز سال خمسی آن نرسیده با پولی که خمس داده شده است، عوض کرد؟

جواب: در هر صورت اگر پولی که خمس آن داده نشده تا سر سال خمسی باقی بماند، متعلّق خمس است.

شک در پرداخت خمس پول توسّط مشتری

س35. اگر صاحب مغازه ای نداند که مشتری که با او معامله می‌کند، خمس مالش را پرداخته است یا خیر، آیا دادن خمس آن اموال بر او واجب است؟

جواب: چیزی بر عهده‌ی او نیست و وظیفه ندارد که در این زمینه تحقیق نماید.

شکّ در پرداخت خمس

س36. اگر در چیزی شک داشته باشیم که خمس آن را داده ایم یا خیر، ولی گمان بسیار قوی به پرداخت خمس آن داشته باشیم، وظیفه‌ی ما چیست؟

جواب: اگر قبلاً به آن چیز، خمس تعلّق گرفته است و الآن شک دارید که آیا پرداخت کرده‌اید یا خیر، پرداختِ خمس آن واجب است.

س37. من به توفیق خداوند هر سال خمس اموالم را می‌پردازم، ولی در طی سال‌هایی که اقدام به محاسبه‌ی خمس اموالم کرده‌ام، همیشه در حساب آنها شک داشته ام، این شک چه حکمی دارد؟ آیا واجب است امسال همه‌ی اموال نقد خود را حساب کنم یا اینکه به شک در این مسأله اعتنا نمی‌شود؟

جواب: اگر در صحّت حساب خمس منفعت کسب سال‌های گذشته، شک داشته باشید، به آن اعتنا نمی‌شود و پرداخت مجدّد خمس بر شما واجب نیست؛ ولی اگر در منفعت کسب شک داشته باشید که آیا جزء منفعت کسب سال‌های قبل است که خمس آن پرداخت شده، یا جزء منفعت کسب امسال است که خمس آن داده نشده، بر شما واجب است که احتیاطاً خمس آن را بپردازید، مگر اینکه احراز کنید که خمس آن را قبلاً پرداخته اید.

مخلوط شدن مال متعلّق خمس با غیر آن

مخلوط شدن مال مخمّس و غیرمخمّس

س38. اگر در حساب پس‌انداز قرض‌الحسنه، مثلاً 1000 تومان مبلغ مخمّس داشته باشیم و پس از آن، 500 تومان غیرمخمّس هم بر مبلغ قبلی بیفزاییم، در صورتی که در طول سال مقداری از آن پول برداشت کنیم، آیا در پایان سال خمسی لازم است تا خمس مجموع را محاسبه کنیم یا اینکه تنها لازم است خمس مقدار اضافه را که باقی مانده است، پرداخت نماییم؟

جواب: اگر مالی که خمس آن داده شده، در سال جدید مصرف نشود و باقی بماند، دوباره خمس ندارد و اگر درآمد آن سال به‌طور مشترک با مال مخمّس در مؤونه‌ی سال مصرف شود، واجب است که خمس باقی‌مانده در پایان سال به نسبت غیرمخمّس به مخمّس پرداخت شود.⁽¹⁾

س39. پس از پرداخت خمس در فروردین امسال مبلغ 5 میلیون و 500 هزار ریال در حساب اینجانب باقی ماند، به مرور حقوق ماه‌های بعد هم اضافه شده به‌طوری که پول خمس داده شده و نشده با هم مخلوط شده است. وظیفه‌ی من در هنگام هزینه کردن این پولها چیست؟

جواب: با نیت خود می‌توانید مشخّص کنید که پول مخمّس را از حساب خود دریافت می‌کنید یا پول مربوط به حقوق سال جدید را.

س40. مالی متشکّل از هدیه‌ی عروسی و وام ازدواج و حقوق شخص است اگر از کلّ پول به اندازه‌ی خود وام و هدیه مانده باشد آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

جواب: واجب است که خمس مبلغ باقی‌مانده را به نسبت مال غیرمخمّس به مخمّس، بپردازد مگر اینکه هنگام برداشت به قصد حقوق برداشت کرده باشد.

س41. اگر شخصی پس‌اندازی داشته باشد که مخلوطی از مال مخمّس و غیرمخمّس است و گاهی از آن برای مخارج خود برداشت کرده و گاهی هم به آن اضافه می‌کند، با توجّه به اینکه مقدار مال مخمّس معلوم است، آیا پرداخت خمس مجموع مبلغ باقی‌مانده واجب است یا اینکه باید فقط خمس مال غیرمخمّس را بدهد؟

جواب: واجب است که خمس مبلغ باقی‌مانده را به نسبت مال غیرمخمّس به مخمّس، بپردازد.

پولهای در حال گردش

س42. بنده در بانک مقداری پول داشته‌ام که خمس آن را هم سر سال پرداخت نموده‌ام، امّا در طی سال مالی بعد چندین بار به این پول افزوده و یا از آن برداشت کرده‌ام. اکنون که سال خمسی پایان یافته خمس این پول را چگونه باید محاسبه نمایم؟ آیا با توجّه به اینکه پول تا حدودی گردش داشته است به تمام آن خمس تعلّق می‌گیرد و یا اینکه تنها در صورتی که موجودی فعلی بیش از سال گذشته باشد به اضافه‌ی آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

جواب: اگر پول مذکور به عنوان سرمایه‌ی در گردش بوده، پرداخت خمس نسبت به اضافه‌ی آن کافی است ولی اگر به عنوان پس‌انداز نگهداری شده و تمام آن مصرف شده و پس‌انداز جدید جایگزین آن شده باشد، تمام آن متعلّق خمس است. و اگر بخشی از آن مصرف شده، به نسبت مال غیرمخمّس به مخمّس محاسبه گردد.

مخلوط شدن مالی که متعلّق خمس نیست با مال غیرمخمّس

س43. من و همسرم از کارمندان وزارت آموزش و پرورش هستیم، همسرم همیشه حقوق خود را به من هدیه می‌کند و با مقداری پول در شرکت کشاورزی کارمندان آموزش و پرورش که عضو آن هستم، سهیم شده ام، ولی نمیدانم که آن مبلغ از حقوق خودم بوده یا همسرم، با توجّه به اینکه پولی که از حقوق ماهیانه همسرم تا پایان سال خمسی‌ام پس‌انداز شده کمتر از پولی است که او در طول سال می‌گیرد، آیا به مبلغ مذکور خمس تعلّق می‌گیرد؟

جواب: آنچه از اموال پس‌انداز شده و از پولی که بابت خرید سهام شرکت پرداخته اید و مربوط به حقوق خودتان است، خمس دارد و آن قسمت که توسّط همسرتان هدیه شده، اگر هدیه به قصد فرار از خمس نباشد و در حدّ شأن باشد خمس ندارد و آنچه را هم که شک دارید از حقوق خودتان است یا همسرتان، پرداخت خمس آن واجب نیست، اگر چه احوط پرداخت خمس و یا مصالحه‌ی آن است.

تفکیک پول مخمّس و غیرمخمّس با نیت

س44. طبق فتوای جنابعالی تفکیک مال مخمّس و غیرمخمّس موجود در یک حساب بانکی واحد، با نیت میسّر است، آیا نیت کلّی برای این امر کافی است؟ مثلاً فردی مایل است که اموال مخمّس به حال خود باقی مانده و در طول سال تنها از درآمد جاری استفاده کند، ولی به‌طور موردی در برداشتها این امر را نیت نکرده است. در این شرایط تکلیف شرعی چگونه است؟

جواب: چنانچه ابتدائاًً نیت کند که هر چه از بانک برداشت می‌کند از اموال غیرمخمّس باشد، مادامی که خلاف آن را قصد نکرده لازم نیست به‌طور موردی در هر مرتبه چنین نیتی داشته باشد.

سال مالی

سال خمسی

س45. مقصود از سال خمسی چیست و چگونه سال خمسی قرار می‌دهند؟

جواب: سال خمسی، قراردادی نیست، بلکه یک امر قهری و واقعی است یعنی تاریخ دریافت اوّلین درآمد، ابتدای سال خمسی شما بوده و در هر سال همان روز سرِ سال خمسی شماست و آنچه از درآمد بین سال در زندگی مورد نیاز و در حدّ شأن صرف شده، خمس ندارد و آنچه تا سرِ سال خمسی باقی مانده به اضافه‌ی جنس‌های مصرفی از قبیل برنج، نخود و امثال آن که تا آخر سال مصرف نشده و چیزهای خریداری شده که مورد نیاز نبوده یا بیش از حدّ شأن بوده، متعلّق خمس هستند. البتّه مهریه، ارث، هدیه، عیدی و پاداش، خمس ندارد با این وجود اگر در محاسبه‌ی خمس مشکلی دارید می‌توانید به دفتر یا یکی از نمایندگان مجاز مقام معظّم رهبری (دام ظلّه) در امر وجوهات مراجعه و محاسبه نمایید.

س46. تعیین ابتدای سال برای پرداخت خمس چگونه است؟

جواب: شروع سال خمسی نیاز به تعیین از سوی خود مکلّف ندارد، بلکه قهراً بر اساس چگونگی حصول درآمد سالانه متعین می‌شود. بنابراین ابتدای سال خمسی امثال کارگران و کارمندان از اوّلین روز امکان دریافت اوّلین درآمد از درآمدهای کار و کارمندی است و سال خمسی تجّار و مغازه‌داران از تاریخ شروع به خرید و فروش و سال خمسی امثال کشاورزان از تاریخ برداشت اوّلین محصول کشاورزی سال، شروع می‌شود.

س47. سر سال خمسی‌ام را اوّل ماه سوّم سال گذشته قرار داده ام و در همین تاریخ برای محاسبه‌ی خمس سود حساب بانکی‌ام مراجعه کردم، آیا این روش برای حساب سال مالی درست است؟

جواب: ابتدای سال خمسی شما، روزی است که برای اوّلین بار سود قابل دریافت برای شما حاصل شده است و عقب انداختن سر سال خمسی از آن روز برای شما جایز نیست.

س48. کسی که اطمینان دارد به اینکه چیزی از درآمد سالانه اش تا پایان سال باقی نمی‌ماند، بلکه تمامی درآمد و منفعت او در خلال سال خرج هزینه‌های زندگی او می‌شود، آیا واجب است برای خود سال خمسی تعیین کند؟ کسی که بر اثر اطمینان به اینکه چیزی از درآمدش زیاد نمی‌آید، سال خمسی تعیین نکرده، چه حکمی دارد؟

جواب: ابتدای سال خمسی با تعیین از جانب مکلّف مشخص نمی‌شود، بلکه یک امر واقعی است که برای کسی که شغل او کاسبی است با شروع کاسبی و برای کشاورز با رسیدن وقت برداشتِ محصول و برای کارگر و کارمند با دستیابی به اوّلین درآمد، آغاز می‌شود. حساب سرِ سالِ خمسی و محاسبه‌ی درآمد سالانه واجب مستقلّی نیست، بلکه راهی برای شناخت مقدار خمس است و وقتی محاسبه واجب می‌شود که بداند خمسی به او تعلّق گرفته، ولی مقدار آن را نمی‌داند و اگر از منفعت کسب چیزی نزد او نماند و همه‌ی آن در مؤونه‌ی زندگی مصرف شود، خمس هیچ‌کدام از آنها بر او واجب نیست.

س49. آیا ابتدای سال مالی همان ماه اوّل کار است یا اوّلین ماهی که حقوق دریافت می‌کند؟

جواب: شروع سال خمسی حقوق‌بگیران اعمّ از کارگران و کارمندان و غیره همان روز اوّلی است که مزد یا حقوق خود را دریافت می‌کنند و یا می‌توانند دریافت نمایند.

س50. آیا تاریخ گرفتن اوّلین چک را باید برای سال خمسی در نظر گرفت یا تاریخ نقد شدن آن را؟

جواب: سال خمسی زمانی است که امکان دریافت وجه باشد.

سال شمسی و قمری

س51. آیا سال خمسی باید شمسی باشد یا قمری؟

جواب: مکلّف در این مورد مخیر است.

تغییر سال خمسی

س52. شخصی می‌گوید که سر سال خمسی‌اش ماه دهم سال بوده است، ولی بر اثر فراموش کردن آن، قبل از پرداخت خمس در ماه دوازدهم برای خانه اش فرش و ساعت و موکت خریده است و در حال حاضر تصمیم گرفته که سال خمسی‌اش را به ماه رمضان تغییر دهد. نظر شریف حضرتعالی راجع به سهم امام و سادات کالاهای مذکور چیست؟

جواب: تقدیم و تأخیر سال خمسی جایز نیست مگر با اجازه‌ی نماینده‌ی مرجع و بعد از حساب کردن مدّت گذشته و مشروط است به اینکه موجب وارد شدن ضرر به صاحبان خمس نشود و در مورد اجناسی که پول پرداختی بابت خرید آن از درآمد سال قبل بوده است، باید خمس آن پول ها پرداخت شود.

پرداخت خمس درآمدها به محض دریافت

س53. قصد دارم به محض کسب هرگونه درآمد خمس آن را پرداخت نمایم تا نیاز به تعیین سال خمسی و محاسبه‌ی اموال باقی‌مانده نباشد، آیا این کار صحیح است و کفایت از خمس می‌کند؟

جواب: مانع ندارد ولی چون ممکن است در پرتو چنین محاسباتی به‌خاطر کثرت و تنوّع آنها دچار مشکل شوید، لازم نیست این کار را بکنید، بلکه می‌توانید اوّلین درآمدی که به دست آوردید، همان روز را اوّل سال خمسی خود قرار دهید و خرج‌های لازم را از درآمد خود بردارید و سر سال خمسی، خمس آنچه که از مخارج اضافه آمده را بپردازید.

سال خمسی شاغلین موقّت

س54. من در دوران دانشجویی خودم چند بار به‌صورت موردی کاری انجام داده و حقوق دریافتی را طی همان سال مصرف کرده‌ام، در حال حاضر هم فقط دانشجو میباشم، آیا باید سال خمسی تعیین می‌کردم؟

جواب: اگر در سالهای اخیر درآمدی نداشته اید، سال خمسی ندارید و پرداخت خمس بر شما واجب نیست.

سال مالی برای جوانان مجرّد

س55. آیا تعیین سال خمسی بر جوانان مجرّدی که با پدر و مادر خود زندگی می‌کنند، واجب است؟ ابتدای سال خمسی آنان از چه زمانی است و چگونه باید آن را حساب کنند؟

جواب: اگر جوان مجرّد درآمد شخصی هرچند به مقدار کم داشته باشد، واجب است که سال خمسی تعیین نموده و درآمد سالانه‌ی خود را محاسبه کند تا در صورتی که چیزی از درآمد تا پایان سال باقی ماند، خمس آن را بپردازد و ابتدای سال خمسی او هنگام حصول اوّلین درآمد است.

تعیین سال مالی مشترک

س56. آیا زن و شوهری که حقوق خود را به‌طور مشترک در امور منزل مصرف می‌کنند، می‌توانند سال خمسی مشترک داشته باشند؟

جواب: هر یک از آنان سال خمسی مستقلّی به حساب درآمد خودش دارد و واجب است، هر کدام خمس باقی‌مانده‌ی حقوق و درآمد سالانه‌ی خود را در پایان سال خمسی بپردازد.

سال مالی برای زنان خانه‌دار

س57. من زنی خانه دارم، همسرم سال خمسی دارد که در آن هنگام خمس اموال خود را می‌پردازد و من نیز گاهی درآمدی دارم، آیا می‌توانم برای خود سال خمسی جهت پرداخت خمس قرار دهم و ابتدای آن را زمان دستیابی به اوّلین سودی که خمس آن را نداده ام، قرار دهم و در پایان سال، خمس باقی‌مانده را بعد از کم کردن مؤونه بپردازم؟ آیا به آنچه در طول سال خرج زیارت، هدیه و مانند آن کرده‌ام، خمس تعلّق می‌گیرد؟

جواب: بر شما واجب است که زمان دستیابی به اوّلین درآمد سال را ابتدای سال خمسی خود قرار دهید و هر چه را در طول سال از منفعت کسب، خرج مصارف شخصی خود از قبیل آنچه ذکر کرده‌اید، می‌کنید خمس ندارد و هر چه از منفعت کسب سال، از مؤونه و مخارج سالانه تان تا سر سال زیاد بیاید، واجب است که خمس آن را بپردازید.

سال خمسی نسبت به دوره‌ی آموزشی کارمندان

س58. اینجانب به تازگی در یکی از نهادهای دولتی مشغول به کار شده‌ام. در اوّل آبان 83 برای گذراندن دوره‌ی آموزشی معرّفی شدیم و دوره‌ی آموزشی ما حدود پنج ماه بود، در مدّت این پنج ماه، حقوق آموزشی می‌گرفتیم. در فروردین ماه بود که حقوق من کامل شد، حال سؤال من این است که سال خمسی من از چه تاریخی شروع می‌شود از اوّلی که حقوق کامل دریافت کرده‌ام یا قبل از آن، از زمانی که حقوق آموزشی میگرفتم؟

جواب: اگر حقوق دوره‌ی آموزش به عنوان اجرت به شما داده شده است، از همان زمانی که اوّلین حقوق را دریافت کرده‌اید اوّل سال خمسی شماست، ولی اگر به شکل کمک و هدیه بوده است، خمس نداشته و اوّل سال خمسی شما زمانی است که اوّلین حقوق رسمی خود را دریافت می‌کنید.

ولی امر خمس

تجدید اجازه از مرجع زنده

س59. کسانی که در زمان امام خمینی (قدّس‌سرّه) اجازه‌ی دریافت خمس را از مردم داشته‌اند آیا در زمان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اجازه‌ی دوباره لازم است یا نه؟

جواب: آری، اجازه لازم است.

اموال متعلّق خمس به فتوای مرجع قبلی

س60. چنانچه می‌توانم در مورد خمس از شما تقلید کنم تکلیف من در مورد گذشته که از آیت‌الله اراکی (ره) تقلید می‌نموده‌ام چیست؟ آیا خمس هدیه‌ها و جوایزی را که قبلاً دریافت کرده‌ام که بنا به فتوای ایشان مشمول خمس است باید مبلغی را به عنوان خمس پرداخت کنم؟

جواب: اگر خمس را پرداخت نکرده‌اید می‌توانید طبق فتوای مجتهد زنده عمل کنید و در این صورت پرداخت خمس هدیه بر شما واجب نیست.

س61. با توجّه به اینکه نظر حضرت امام خمینی (قدّس‌سرّه) در مورد خمس مؤونه‌ی بعد از فروش، پرداخت فوری آن است و در سال‌هایی که بنده مقلّد ایشان بوده‌ام به این مسأله واقف نبوده‌ام و به آن عمل نکرده‌ام؛ اکنون سالهاست مقلّد حضرتعالی هستم و سال خمسی هم داشته و دارم و خمس مالم را سعی کرده‌ام تمام و کمال پرداخت نمایم. لذا از حضرتعالی استدعا دارم نسبت به سال‌هایی که مقلّد حضرت امام (قدّس‌سرّه) بوده‌ام و احیاناً به این مسأله عمل نکرده‌ام، بنده را بریء‌الذمّه بفرمایید.

جواب: فعلاً نسبت به آنها تکلیفی ندارید.

پرداخت وجوهات به غیر ولی امر خمس

س62. با توجّه به نظر مبارک حضرت امام راحل (قدّس‌سرّه) و نظر مبارک حضرتعالی و بعضی فقهای دیگر که امر وجوهات راجع به ولی امر مسلمین است، پرداخت وجوهات به غیر ولی امر چه حکمی دارد؟

جواب: مقلّدین هر یک از مراجع محترمِ تقلید ^{(دامت‌برکاتهم)}، اگر در پرداخت سهمین مبارکین (سهم امام و سهم سادات) به استناد فتوای مرجع تقلید خود عمل کنند، تکلیف خود را ادا کرده‌اند و موجب برائت ذمّه می‌شود.

اخذ اجازه از ولی امر خمس

س63. آیا اجازه گرفتن از مجتهدی که مقلّد از او تقلید می‌کند، برای مصرف سهم امام(علیه‌السّلام) در عمل خیر مثلاً در حوزه‌ی علمیه یا دارالایتام، ضرورت دارد و یا اجازه‌ی هر مجتهدی کافی است؟ و اصولاً آیا اجازه‌ی مجتهد ضروری است؟

جواب: اختیار سهمین مبارکین به‌طور کلّی مربوط به ولی امر مسلمین است و کسی که بر عهده‌ی او و یا در مال وی مقداری حقّ امام(علیه‌السّلام) یا سهم سادات باشد، باید آن را به ولی امر خمس یا وکیلی که از طرف او اجازه دارد، تسلیم کند و اگر می‌خواهد آن را در یکی از موارد مقرّر مصرف کند، باید ابتدا راجع به آن اجازه بگیرد و در عین حال مکلّف باید فتوای مرجع تقلید خود را در آن رعایت نماید.

صدور قبض از طرف وکلای خمس

س64. آیا وکلای حضرتعالی یا اشخاصی که وکیل در اخذ حقوق شرعی نیستند، مکلّف به دادن قبض رسید سهمین به پرداخت‌کنندگان آن هستند یا خیر؟

جواب: کسانی که حقوق شرعی خود را به وکلای محترم ما یا به اشخاص دیگر به قصد وصول به دفتر ما می‌دهند، از آنها قبضی را که دارای مهر ما می‌باشد، مطالبه کنند.

بخشش خمس

س65. در چه مواردی بخشیدن خمس به کسی که آن را می‌دهد، جایز است؟

جواب: سهم مبارک امام (علیه‌السّلام) و سهم سادات، قابل بخشش نیست.

تصرف در وجوه شرعی توسط وکیل

س66. من در منطقه، حقوق شرعی جمع‌آوری می‌کنم و مجاز به این کار هستم. بعضی اوقات که بانکها بسته می‌شوند بعضی افراد پیش من می‌آیند تا چک‌هایشان را نقد کنم آیا برای من جایز است که عین پول خمس را بدهم و در عوض آن چک بگیرم تا شخصی که نیاز فوری به پول دارد، نیاز خود را برطرف کند؟

جواب: شما مجاز نیستید امانات دریافتی بابت حقوق شرعیه را به کسی بدهید؛ مگر آنکه از سوی مرجعی که از او وکالت دارید، اجازه داشته باشید.

مصالحه‌ی خمس، مهلت گرفتن و دست‌گردان کردن(1)

عدم توانایی پرداخت

س67. افرادی هستند که خمس بر آنها واجب است، ولی تاکنون آن را نپرداخته اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها بسیار دشوار است، حکم آنان در این باره چیست؟

جواب: مجرّد عدم توانایی یا دشواری پرداخت خمس موجب برائت ذمّه و سقوط تکلیف نیست، بلکه ادای آن تا حدّ امکان واجب است. چنین افرادی می‌توانند با مهلت گرفتن از ولی امر خمس یا وکیل او، آن را به‌تدریج و برحسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان بپردازند.

س68. شخصی در خارج به سر می‌برد که خمس اموالش را نمی‌پرداخته و خانه ای با مال غیرمخمّس خریده که در حال حاضر مال کافی برای ادای خمس آن ندارد، ولی هر سال مقداری بیشتر از خمس به جای خمسی که بدهکار است می‌پردازد، آیا این کار او صحیح است یا خیر؟

جواب: در فرض سؤال باید خمسی را که برعهده دارد، محاسبه نموده و مهلت بگیرد تا بعداً آن را به‌تدریج بپردازد و در مورد آنچه تا به حال پرداخته، به یکی از وکلای ما مراجعه نماید.

س69. شخصی چندین سال است که خمس درآمد سالانه‌ی خود را نمی‌پرداخته و فعلاً نمی‌داند چه مقدار بدهی از این بابت دارد، او در حال حاضر چگونه می‌تواند خود را از خمس، بری‌ءالذمّه نماید؟

جواب: واجب است تمام اموالی را که خمس به آنها تعلّق گرفته، حساب کند و خمس آنها را بپردازد و در موارد مشکوک باید با ولی امر خمس یا وکیل او مصالحه نماید.

خمس مبلغ دست‌گردان شده

س70. اگر خمس را دست‌گردان کنیم موقع پرداخت مابقی خمس در سال بعد یا سال‌های بعد، آیا همان مبلغ دست‌گردان را باید بپردازیم یا چون از درآمد بین سال بعد است به آن مبلغ نیز خمس تعلّق می‌گیرد، یعنی خمس در خمس می‌شود؟

جواب: باید خمس مبلغ مذکور را هم بپردازید.

تأخیر در پرداخت مبلغ دست گردان شده

س71. هفت سال پیش مقداری خمس بر من واجب شد و آن را با مجتهد، دست‌گردان کرده و قسمتی از آن را پرداختم، بقیه‌ی آن بر ذمّه ام باقی ماند و از آن تاریخ تاکنون نتوانسته ام مبلغ باقی‌مانده را بپردازم، تکلیف من چیست؟

جواب: ناتوانی از پرداخت خمس، موجب از بین رفتن تکلیف نمی‌شود، بلکه واجب است هر زمان که توانایی پرداختِ بدهی بابت خمس را داشتید، آن را هرچند به‌تدریج بپردازید.

مصالحه در خمس سپرده

س72. من تصمیم به ازدواج گرفته ام و برای کسب درآمد، قسمتی از سرمایه‌ی خود را به دانشگاه سپرده‌ام، آیا مصالحه در رابطه با خمس آن امکان دارد؟

جواب: اگر مال مذکور از منفعت کسب شما باشد، با گذشت سال خمسی، پرداخت خمس آن واجب است و خمسِ قطعی قابل مصالحه نیست.

دست‌گردان با وکیل مرجع دیگر

س73. آیا وکیل یک مجتهد می‌تواند با مقلّد مجتهد دیگر دست‌گردان نماید؟

جواب: در فرض سؤال عمل دست‌گردان کافی نیست.

پرداخت مبلغ دست‌گردان شده با محاسبه‌ی تورّم

س74. در سال 1368 به یکی از نمایندگان محترم جنابعالی برای تعیین خمس مراجعه کرده‌ام و مبلغی از بدهکاری خود را همان موقع پرداختم و مانده‌ی آن را تاکنون نپرداخته‌ام و امسال باید به حج تمتّع مشرّف شوم. آیا باقی‌مانده را به مبلغ همان روز باید بپردازم یا باید به نرخ امروز محاسبه شود، تکلیف چیست؟

جواب: در مورد تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است و اگر بخواهید بدهکاری خمسی خود را از درآمد سال بپردازید، واجب است که خمس آن را هم بپردازید.

پرداخت تدریجی خمس

س75. اگر مقداری برنج پوست‌نشده در انبار داشته باشیم و سال خمسی آنها هم گذشته باشد آیا می‌توان فقط خمس آن مقداری را که برای مصرف از انبار خارج می‌شود، پرداخت نمود؟

جواب: در فرض سؤال، پرداخت خمس تمام آنها واجب است.

صدقه دادن با تأخیر در پرداخت بدهی خمس

س76. اینجانب مبلغی خمس بدهکار هستم و از دفتر حضرتعالی تا یک سال مهلت گرفته‌ام. آیا جایز است طی این مدّت گاهی اوقات صدقه بدهم یا باید پولها را جمع کرده زودتر خمس را بدهم و بعد از آن صدقه بدهم؟ مخصوصاً اگر دادن صدقات باعث احتمال کمبود پول خمس در وقت مقرّر شود؟

جواب: صدقه دادن در حدّ شأن، مانع ندارد به شرطی که مستلزم سهل‌انگاری در پرداخت خمس واجب نگردد.

محلّ ادای مبلغ دست‌گردان شده

س77. مطرح شده است که در هر دفتری که پول خمس را دست‌گردان کرده‌ایم باید خمس را بعداً به همان دفتر پرداخت نماییم. آیا این‌گونه است یا اجازه می‌فرمایید که بعد از دست‌گردان به هر یک از نمایندگان شما در استانها پول خمس داده شود؟

جواب: بدهی بابت دست‌گردان، بدهی به صندوق سهمین مبارکین است نه به شخصی که دست‌گردان کرده است، لذا به هر یک از نمایندگان مجاز مقام معظّم رهبری (دام ظلّه) بپردازید کافی است.

دست‌گردان خمس برای دیگری

س78. آیا می‌شود فردی از طرف یک نفر دیگر خمس را دست‌گردان کند؟

جواب: با داشتن وکالت از طرف صاحب پول مانع ندارد.

پرداخت خمس با سلب استطاعت حج

س79. اگر فردی مستطیع شده و سال خمسی‌اش نیز قبل از ثبت‌نام حج تمتّع فرا می‌رسد، اگر بخواهد خمس بپردازد دیگر وجه کافی برای ثبت‌نام نخواهد داشت. آیا خمس به آن تعلّق می‌گیرد؟ و آیا این فرد از استطاعت ساقط می‌شود؟

جواب: اگر قبلاً استطاعت حاصل شده، در فرض سؤال باید مبلغ مذکور را با وکیل مُجاز ولی امر خمس، دست‌گردان کرده و بدهی خویش را به‌تدریج بپردازد.

توکیل در پرداخت خمس

تلف شدن مبلغ خمس در دست واسطه

س80. اگر فردی مبلغی را به‌عنوان پول خمس به دیگری بدهد تا وی آن را به دفتر مرجعش برساند و در بین راه پول مورد نظر گم شده و یا به سرقت رود چه کسی ضامن است؟ آیا در چنین شرایطی تکلیف پرداخت خمس از عهده‌ی فرد بدهکار ساقط است؟

جواب: در فرض سؤال اگر شخص واسطه در نگهداری آن کوتاهی نکرده باشد، ضامن نیست و لازم نیست از طرف خود جبران نماید و در صورتی که گیرنده وکیل مرجع تقلید نباشد خمس از عهده‌ی بدهکار ساقط نیست و باید بپردازد.

وکیل نمودن دیگران در پرداخت خمس

س81. شخصی زمین‌های خود را بین فرزندان تقسیم نموده و به آنها گفته است که من خمس زمین‌ها را نداده‌ام و لذا باید هر کسی سهم خمس زمین دریافتی را بپردازد و فرزندان نیز با همین شرط زمین‌ها را گرفته‌اند. حال اگر فرزندان خمس زمین‌ها را نپردازند، آیا این شخص بری‌ءالذمّه می‌گردد؟

جواب: در فرض سؤال، مادامی که خمس را به وکالت از طرف او نپرداخته‌اند، بری‌ءالذمّه نمی‌شود.

کسب اجازه در پرداخت خمس به مستحقّین آن

س82. آیا اجازه می‌فرمایید که افرادی خودشان سهم سادات را به سادات فقیر بدهند؟

جواب: کسی که سهم سادات بر عهده‌ی اوست، واجب است برای پرداخت آن به مستحقّین اجازه بگیرد.

س83. آیا مقلّدین حضرتعالی در مصرف خمس می‌توانند سهم سادات را به سید فقیر بدهند یا اینکه باید همه‌ی خمس یعنی سهم سادات و سهم امام(علیه‌السّلام) را تحویل وکیل شما بدهند تا در موارد شرعی آن مصرف کند؟

جواب: در این رابطه فرقی بین سهم سادات و سهم مبارک امام(علیه‌السّلام) نیست.

س84. آیا حقوق شرعی (خمس، ردّ مظالم، زکات) از شئون حکومت است یا خیر؟ و کسی که خمس بر عهده‌ی اوست، آیا می‌تواند خودش سهم سادات و ردّ مظالم و زکات را به افراد مستحق بدهد؟

جواب: در زکات جایز است که خودش آنها را به فقرای متدین و عفیف بدهد و در ردّ مظالم احوط آن است که با اذن حاکم شرع باشد، ولی در خمس واجب است که همه‌ی آن را به دفتر ما و یا به یکی از وکلای مُجاز ما تحویل دهد تا در موارد شرعی که برای آن مقرّر شده، مصرف شود و یا در پرداخت آن به مستحقّین اجازه بگیرد.

نکات و چکیده‌ی فصل اول
 

_   خمس از واجبات است و پرداخت آن واجب فوری است. در صورتی که پرداخت فوری مشکل باشد می‌تواند تا زمان امکان پرداخت از دفتر مرجع یا نماینده‌ی او اجازه بگیرد.

_   با کنار گذاشتن مبلغ خمس، تکلیف از بین نمی‌رود.

_   مکلّف هم می‌تواند خمس خود را حساب نماید امّا با توجّه به ظرایف مسائل خمس، بهتر است با مشورت بخش وجوهات دفتر یا نماینده‌ی مرجع و یا عالمی مسأله‌دان به محاسبه‌ی خمس اقدام نماید.

_   اگر مکلّف بخواهد خمس یک کالا یا پول را از پولی غیر مخمّس بدهد، باید ابتدا خمس آن پول را بدهد و بعد خمس کالا یا پول را پرداخت نماید.

_ بدهکاری که مربوط به نیازمندی‌های زندگی همان سال خمسی باشد، از درآمد کم می‌گردد.

_ روز مرگ مکلّف، سر سال خمسی او محسوب می‌گردد و بر آن اساس باید خمس اموال او را پرداخت کرد.

_ مغازه‌دار هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسی حساب کرده و قیمت‌گذاری می‌کند و سپس مجموعه‌ی آن را با سرمایه‌ی اصلی می‌سنجد، اگر چیزی اضافه بر سرمایه موجود باشد، سود محسوب می‌شود و به آن خمس تعلّق می‌گیرد.

_ اگر بداند به مالی خمس تعلّق گرفته است و نداند که قبلاً پرداخته است یا نه، باید خمس آن را پرداخت نماید.

_ اگر مالی که خمس آن داده شده با مالی که خمس آن داده نشده مخلوط شود و مقداری از پول مخلوط‌شده مصرف شود، خمس باقی‌مانده در پایان سال به نسبت غیرمخمّس به مخمّس محاسبه می‌شود. به طور مثال اگر مال مخمّس، 1000 تومان و مال غیر مخمّس، 500 تومان بوده است، نسبت این دو به هم، دو به یک خواهد بود. حال اگر مثلاً 600 تومان سر سال خمسی باقی مانده باشد، 400 تومان آن خمس ندارد و باید خمس 200 تومان را بپردازد.

_ اگر کسی پول مخمّسی را با پول غیرمخمّس در یک حساب نگهداری نماید، می‌تواند در هنگام مصرف، نیت کند که از مال غیرمخمّس برداشت صورت گیرد.

_ برای محاسبه‌ی خمس، سال مالی ملاک است و سال مالی با نیت و قصد مکلّف ایجاد نمی‌شود بلکه اوّلین روز دریافت حقوق یا سود سرمایه یا برداشت محصول، سر سال خمسی خواهد بود.

_ سال خمسی می‌تواند قمری یا شمسی محاسبه گردد.

_   در داشتن سال خمسی فقط داشتن درآمد ملاک است بنابراین ممکن است زن خانه‌دار یا فرزندی که در خانه‌ی پدر و مادر زندگی می‌کند به‌خاطر داشتن درآمد، دارای سال خمسی باشد.

_   کسانی می‌توانند خمس را تحویل بگیرند که از ولی امر خمس اجازه داشته باشند و در قبال دریافت خمس، موظّفند رسید مهرشده به مهر ایشان را به دهنده‌ی خمس تحویل نمایند.

_   خمس قابل بخشش نیست و هیچ‌کدام از وکلا مجاز به بخشش خمس نیستند.

_   در برخی از موارد که امکان تعیین دقیق میزان خمس نباشد، وکلای مرجع تقلید می‌توانند با خمس‌دهنده مصالحه نمایند.

_   انسان نمی‌تواند بدون اجازه گرفتن از مرجع یا وکیل او، خمس را به سادات فقیر بدهد یا در کار خیری مصرف نماید.