دریافت:
احکام خمس
- فصل اوّل: مسائل مربوط به محاسبه و پرداخت خمس
- فصل دوّم: موارد وجوب خمس
- 1. درآمد اضافه بر مؤونه
- 2. سرمايه و سود آن
2. سرمایه و سود آن
س115. آیا اصل سرمایه و سود آن خمس دارد؟
جواب: اگر با درآمد کسب اصل سرمایه را تأمین کند، متعلق خمس است مگر این که با پرداخت خمس آن، نتواند با مقدار باقیمانده، هزینهی زندگی را مناسب با شأن عرفی و جایگاه اجتماعیاش تأمین نماید، که در این صورت خمس ندارد. و سود سرمایه اگر تا سر سال خمسی در امور زندگی مصرف نشده باشد، خمس دارد.
اوراق بهادار
س116. در بورس اوراق بهادار، خمس چگونه محاسبه میشود؟ با توجّه به اینکه سر سال خمسی، فرد دارای سهام چند شرکت است که معمولاً نماد معاملاتی چندتای آنها به دلایل رایج مثل حسابرسی متوقّف است و معلوم نیست چه وقت و با چه قیمتی باز میشود یا اینکه سهم در قیمت روز خریدار ندارد و باید صبر کرد تا در روزهای آینده قیمت به حدّی پایین بیاید که خریدار داشته باشد (طبق قانون، هر روز قیمت فقط دو درصد میتواند تغییر کند) تا بتوان قیمت واقعی سهم را محاسبه کرد.
ج. با فرارسیدن سرِ سالِ خمسی برای قیمتگذاری سهام مذکور اقدام گردد، هر زمان که امکان آن فراهم شد محاسبهی خمس انجام میگیرد.
تجارت با حقوق شرعی که سرمایه شده
س117. در یک مؤسّسهی فرهنگی برای تأمین نیازهای مالی آن در آینده، واحدی تجاری تشکیل شده که سرمایهی آن از حقوق شرعی است، آیا پرداخت خمس درآمد آن واجب است؟ آیا مصرف خمس آن به نفع مؤسّسه جایز است؟
جواب: حقوق شرعی واجب است به مصرف موارد مقرّر شرعی آن برسد و تجارت با آن هرچند به قصد استفاده از منافع آن در یک مؤسّسه فرهنگی باشد، بدون اجازه ولی آن حقوق شرعی یا وکیل او جایز نیست.
س118. خانه ای دارم که دارای وام قسطبندی شده است و مالک محلّی تجاری هستم که در آن کاسبی میکنم و برای عمل به وظیفهی شرعی ام، سال خمسی برای خود تعیین کردهام، امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید. ولی توان پرداخت خمس محلّ تجاری را بهصورت قسطی دارم.
ج. خانهای که در آن سکونت دارید در فرض سؤال که نسیه خریداری شده خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محلّ تجاریتان واجب است، مگر اینکه با پرداخت خمس، نتوانید با مقدار باقیمانده کاری که برای هزینههای زندگی کافی و متناسب با شأن عرفی باشد انجام دهید.
س119. سازمان حج در سال گذشته اقدام به خرید همهی اثاثیه و لوازم مورد نیاز کاروان حج که ملک اینجانب بود، کرد، من پول لوازم فروخته شده ام را که دویست و چهاردههزار تومان بود، در تابستان امسال دریافت کردم، علاوه بر آن، مبلغ هشتادهزار تومان در سال گذشته گرفته ام، با توجّه به اینکه سال خمسی برای خود تعیین کردهام و هر سال خمس زائد بر مؤونه را میپردازم و با توجّه به اینکه اثاثیه و لوازم مذکور مورد نیاز من در ایام عهدهداری مدیریت کاروان حج جهت ادارهی حجّاج بوده است و در وقت فروش آن ترقّی قیمت نسبت به قیمت خرید آن داشته است، آیا پرداخت خمس پول فروش آن یا خمس تفاوت قیمت آن در حال حاضر واجب است؟
ج. اگر لوازم را با مال مخمّس خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد، در غیر این صورت، پرداخت خمس آن واجب است و در هر دو صورت تفاوت قیمت خرید و فروش (ترقّی قیمت) پس از کسر مقدار تورّم جزو درآمد سال فروش محسوب میشود.
مغازهی خریداری شده با پول غیرمخمّس
س120. حدود بیست سال قبل یک باب مغازه خریدهام در حالی که سال خمسی نداشتهام، آیا خمس مبلغ پرداختشده جهت خرید آن کافی است یا باید خمس قیمت روز پرداخته شود؟
ج. تا نفروختهاید پرداخت خمس پول خرید مغازه کافی است؛ البتّه در فرض سؤال نسبت به پایین آمدن ارزش پول، باید به یکی از وکلای مرجع مراجعه و مصالحه شود.
خانهی اجاره داده شده
س121. سه برادر، خانهی سه طبقه ای خریداری نموده و در یک طبقه ساکن شده و دو طبقهی دیگر را اجاره، داده اند. آیا به دو طبقهی مورد اجاره، خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟ و آیا جزو مؤونهی آنها محسوب میشود؟
ج. اگر خانه را از محلّ درآمد سالانهشان برای سکونت تهیه نموده اند و فعلاً بهخاطر نیاز به مخارج زندگی اجاره داده اند، به آن خمس تعلّق نمیگیرد، ولی اگر بعضی از طبقات آن را از درآمد سالانه به قصد اجارهدادن تهیه کردهاند تا اجارهی آن را صرف هزینههای زندگی کنند، آن مقدار از خانه حکم سرمایه را دارد و خمس دارد.
سود حاصل از مالی که قبلاً خمس آن پرداخت شده است
س122. اگر مثلاً فرشی را با مال مخمّس به قیمت دههزار تومان بخرم و بعد از مدّتی آن را به پانزدههزار تومان بفروشم، آیا پنجهزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزو منفعت کسب محسوب میشود و خمس به آن تعلّق میگیرد؟
جواب: اگر به فرش نیاز نداشته و مؤونه نشده باشد، مقداری که بیشتر از قیمت خرید است، جزو منفعت کسب محسوب میشود و در زائد بر مؤونهی سال، پس از کسر مقدار تورم خمس واجب است.
پولهای واریز شده به حساب شخصی
س123. روشی برای سپردهگذاری اموال در بانک ها وجود دارد که بر اساس آن هیچگاه پول به دست استفادهکننده نمیرسد، ولی به حساب او در بانک طبق شمارهی معینی واریز میشود، آیا به این اموال خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
ج. اگر مال یاد شده از درآمد سالانه باشد و وصول آن از بانک برای شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سرِ سالِ خمسی، پرداخت شود.
سپردهگذاری اجباری
س124. من در بانک کار میکنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصدهزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم، این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلندمدّت است که هر ماه سود آن به من پرداخت میشود، آیا پرداخت خمس این مال که در حساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدّت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
ج. اگر پسگرفتن این مبلغ در حال حاضر ممکن نیست تا آن را پس نگرفته اید، خمس آن واجب نیست، ولی سود سالانهی آن در زائد بر مؤونهی سال خمس دارد
سکّهی طلا
س125. اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
ج. اگر جزء منفعت کسب محسوب شود، حکم سایر درآمدهای کسب را در وجوب خمس دارد.
پرداخت خمس سکّه با عین آن
س126. در صورتی که تعدادی سکّهی بهار آزادی خریداری کرده باشیم به این نیت که قیمت آنها بالا رود، حال در سر سال خمسی بخواهیم از همان سکّهها یکپنجم را خمس دهیم به این نیت که چون از خود سکّهها خمسشان را پرداختهایم دیگر در سالهای بعد به سکّهها و مبلغ اضافه شده به قیمت آنها خمس تعلّق نگیرد. آیا این کار صحیح است؟
ج. پرداخت خمس از خود سکّهها باعث نمیشود که خمس افزایش قیمت سالانهی آن واجب نشود بلکه ترقّی قیمت سالانهی آن هم متعلّق خمس میباشد.
نگهداری یا سپردهگذاری طلا
س127. اگر شخصی طلا را بهعنوان سرمایه نگه دارد یا در بانک ذخیره کند چه حکمی دارد؟
ج. در فرض مذکور پرداخت خمس واجب است.
احیای زمین مَوات(1)
س128. شخصی برای احیای زمین موات جهت کاشت درختان میوه به امید استفاده از حاصل آن اقدام به حفر چاه عمیق نموده است، با توجّه به اینکه این درختان بعد از چند سال دیگر به بار مینشینند و هزینهی زیادی هم دارند، این شخص مبلغی بیش از یکمیلیون تومان صرف آن نموده است. وی تاکنون حساب سال نداشته و خمس اموالش را پرداخت نمیکرده، ولی در حال حاضر که تصمیم گرفته برای ادای خمس، اموالش را حساب کند، میبیند که قیمت چاه و زمین و باغ بر اثر تورّم، معادل چندین برابر هزینهی اوّلیه شده است، حال اگر بخواهد خمس قیمت فعلی آنها را بدهد، توانایی آن را ندارد و اگر بخواهد خمس را از خود زمین و باغ و غیر آن بپردازد، در مضیقه و سختی میافتد، زیرا خود را به زحمت انداخته و به امید استفاده از ثمرات آن برای تأمین مخارج زندگی خود و خانواده اش متحمّل هزینهها و مشکلاتی شده است، تکلیف او نسبت به خمس اموالش چیست؟ چگونه خمس خود را حساب کند تا بهراحتی بتواند آن را بپردازد؟
ج. فقط آنچه را از درآمد که صرف احیاء باغ نموده خمس دارد؛ البتّه نسبت به تفاوت ارزش پول با یکی از وکلای مرجع، مصالحه انجام گیرد.
پیش پرداخت خرید خودرو
س129. مبلغی را بهعنوان پیشپرداخت خرید خودرو پرداخت کرده بودم، امّا در موقع تحویل چون مابقی قیمت خودرو را نداشتم امتیاز آن را به پدرم دادم و ایشان خودرو را خریداری کردند. اکنون بعد از یک سال پدرم میتوانند آن مبلغ را به من برگردانند. اگر بخواهم مبلغ مذکور را بهعنوان رهن خانه نزد صاحبخانه بگذارم آیا پرداخت خمس آن بهطور جداگانه است؟
ج. مبلغ مذکور اگر جزو درآمد بین سال بوده و سال خمسی بر آن گذشته، خمس دارد.
وسایل کار
س130. آیا به ابزاری که در کار و کسب استفاده میشود، خمس تعلّق میگیرد؟
ج. ابزار و آلات کسب، حکم سرمایه را دارد که اگر از درآمد کسب تهیه شود، خمس دارد.
س131. آیا وسایل موجود در مطب و کلینیک، از جمله: میز، صندلی، فایل، تابلو و... مورد خمس تعلّق میگیرد؟
ج. هرکدام جزو سرمایهی شما حساب میشود، خمس دارد.
اجناس مغازه
س133. آیا پرداخت خمس اجناسی که انسان برای فروش در مغازه گذاشته، واجب است؟
ج. اگر از درآمد کسب خریداری شده، خمس آن واجب است.
ردّ مظالم(2) کنار گذاشته شده
س134. مقداری پول جهت ردّ مظالم در نزد خود نگه داشته بودم؛ و مدّت یک سال از آن میگذرد و هنوز آن را به مرجع مربوطه ارائه ندادهام آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟ اگر این پول را در بانک گذاشته باشم آیا سود حاصله از این مبلغ هم مشمول خمس است؟
جواب: اگر از درآمد سال باشد سر سال خمسی باید خمس آن پرداخت شود و در هر صورت سود آن، سر سال خمسی متعلق خمس است.
پول حج
س135. خیراً طی توافقی که سازمان حج و زیارت با بانک بهعمل آورده، متقاضیانِ حجّ تمتّع با مراجعه به بانک، مبلغ یکمیلیون تومان بهصورت قرارداد مضاربهای(3) به نام خود به حسابی در بانک واریز نموده، فیش آن را دریافت میدارند. این پول تا هنگام تشرّف به نام واریزکننده و در حساب شخصی او باقی میماند و طبق قرارداد مکتوب، مبلغی به دارندهی حساب در پایان هر سال بهعنوان منفعت مضاربه تعلّق میگیرد. سازمان حج و زیارت فقط برای کسانی که زودتر ثبتنام کردهاند اولویت قائل شده و پس از حدود سه سال نوبت اشخاص را اعلام و در صورت تمایل آنها را به حج اعزام میدارد. زمان اعزام که فرارسید واریزکننده، پولی را که در حساب مضاربهای خود دارد از بانک اخذ و همراه با ماندهی هزینهها به حساب حج و زیارت واریز مینماید و سپس به حج مشرّف میشود. حال خواهشمند است با عنایت به اینکه قرارداد مذکور بهصورت کتبی بوده و شفاهی گفتگویی بین صاحب پول و بانک رد و بدل نمیشود، بفرمایید مبلغ درصدی که صاحب مال بهعنوان منفعت مضاربه دریافت میکند چه صورتی دارد؟
ج. عملیات بانکی بهصورت قرارداد کتبی آنگونه که در بالا به آن اشاره شده، بیاشکال است و سود بهدستآمده از معاملهی مضاربهای برای سپردهگذار حلال است و اصل سپرده اگر از درآمد کسب غیرمخمّس(4) بوده خمس دارد و سود حاصل اگر پیش از سال عزیمت به سفر حج قابل وصول نبوده، جزو درآمد سال وصول محسوب است که اگر در همان سال صرف هزینهی سفر حج شود خمس ندارد.
س136. آیا به پولی که برای هزینهی حج یا عمره کنار گذاشته شده، خمس تعلّق میگیرد؟
ج. اگر از درآمدِ کاری بین سال باشد و تا سر سال خمسی هزینه نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
سرمایه و سود شرکت
س137. تعدادی از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسهی خصوصی (غیرانتفاعی) کردهاند و بعد از استفاده از سرمایهی کمی که اعضا داشتند، هیأت مؤسّس تصمیم گرفت برای تأمین مخارج آن از بانک وام بگیرد و همچنین مقرّر نمود که برای تکمیل سرمایه و پرداخت اقساط بانک، هر یک از اعضا مبلغی را بهطور ماهیانه بپردازد. این مؤسّسه هنوز به مرحلهی سوددهی نرسیده است، آیا به مبلغی که اعضا به صورت ماهیانه میپردازند، خمس تعلّق میگیرد؟ آیا مجموع سرمایه که همان قیمت مؤسّسه است، خمس دارد؟
ج. بر هر یک از اعضا واجب است خمس سهم ماهانهی خود را که بهعنوان سرمایهی شرکت میپردازند و همچنین خمس آنچه را که در ابتدا بهعنوان سهم مشارکت در تأسیس مدرسه داده اند، پرداخت نمایند و پس از آنکه هر یک از اعضا خمس سهم خود از سرمایهی شرکت را پرداخت نمود، دیگر مجموع سرمایه دوباره خمس ندارد.
س138. شرکتی از برادران فرهنگی به نام شرکت تعاونی فرهنگیان چندین سال است که تأسیس گردیده و سرمایهی آن از همان ابتدا از سهم تعدادی از فرهنگیان تشکیل شده بود که هر یک صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمایهی شرکت کم بود، ولی در حال حاضر با افزایش تعداد اعضا، سرمایهی آن بالغ بر هجده میلیون تومان بهاضافهی ماشینهای شرکت است. سود آن بین سهامداران به نسبت سهمشان تقسیم میشود و هر یک از آنان بهراحتی میتواند سهم خود را دریافت نموده و با شرکت تسویهحساب نماید. تاکنون خمس سرمایه و سود آن پرداخت نشده است، آیا با توجّه به موقعیت من بهعنوان رئیس هیأت اداری شرکت، جایز است که اگر خمسی به حساب شرکت تعلّق بگیرد، اقدام به پرداخت آن کنم؟ آیا رضایت سهامداران در اینباره شرط است؟
ج. پرداخت خمس سرمایهی شرکت و سود حاصل از آن، تکلیف هر یک از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارایی شرکت است و در صورتی که رئیس هیأت اداری بخواهد این کار را انجام دهد باید از سهامداران شرکت اجازه و وکالت بگیرد.
سود حاصل از فروش واحدهای طرح 99 ساله
س139. به پولی که از فروش طرح نود و نه ساله در آینده سهم من میشود آیا خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
ج. سود حاصله از آن در صورتی که تا رسیدن سال خمسی صرف در مؤونهی زندگی نشود، خمس دارد.
وسیلهی نقلیهی کاری
س140. کسی با زحمت و تلاش، بعد از سالها، کامیونی فراهم کرده که با آن کار میکند و نتوانسته خمس آن را پرداخت نماید. الآن که اقساط و بدهی ماشین تمام شده بهدلیل اینکه مدل ماشین پایین آمده و قوانین جاری او را مجبور به تعویض ماشین و خرید ماشین مدل بالاتر میکند، که آن هم بهنوبهی خود هزینهای را طلب مینماید، مجبور است برای مدّت دیگری اقساط وام جدید را بپردازد، با توجّه به اینکه درآمد ماشین جوابگوی هزینهی زندگی، پرداخت اقساط و پرداخت خمس نیست، تکلیف او در مورد پرداخت بدهیاش چیست؟
ج. اگر قیمت ماشین به مقداری باشد که در صورت پرداخت خمس آن، نتواند با درآمد پول باقیماندهی فروش آن، هزینههای زندگی را متناسب با شأن عرفی تأمین نماید، خمس ندارد.
زمین و ارتقای قیمت آن
س141. حکم خمس زمین کشاورزی که بیست سال قبل با قیمت پایین خریداری شده و تاکنون که قیمت آن حدود دو هزار برابر شده و خمس آن پرداخت نشده چیست؟
ج. اگر زمین را با درآمد کسب یا حقوق خود خریده، خمس مبلغ پرداختی بابت قیمت زمین را ضامن است و با فرض تفاوت چشمگیر نسبت به قیمت فعلی، باید با وکیل مرجع در مقدار تفاوت قیمت مصالحه نماید.
خرید و نگهداری زمین برای ترقّی قیمت
س142. شخصی زمین زراعی یا غیر زراعی خریداری کرده تا پس از ترقّی قیمت بفروشد، آیا با فرارسیدن سال، با اینکه فعلاً قصد فروش ندارد، تخمیس زمین لازم است؟ در صورت لزوم، به قیمت خرید باید خمسش را حساب کند یا به قیمت فعلی؟
جواب: زمین را اگر با پول غیرمخمّس خریده، سر سال خمسی باید خمس آن را بپردازد و در صورتی که قابل فروش باشد، ترقی قیمت آن نیز خمس دارد و اگر با پول مخمّس خریده، چنانچه سر سال خمسی ترقّی قیمت داشته و قابل فروش بوده، باید خمس ترقّی قیمت را به قیمت سر سال خمسی بپردازد.
پول فروش سهام
س143. اینجانب در یک شرکت تولیدی عضویت داشته و سهامدار بودم و هر سال وجوهات شرعی خود را با یکی از نمایندگان حضرتعالی تسویه نمودهام. اینک سهم خود را واگذار نموده و با شرکت تسویه حساب نمودهام، آیا مبلغ دریافتی مشمول خمس میشود؟
جواب: اگر سهم خود از شرکت را با پول مخمّس، یا پول هبه (هدیه) یا ارث و امثال آن که خمس ندارد خریده اید، پس از تسویه و دریافت پول سهام، مبلغ دریافتی خمس ندارد. ولی در صورتی که سهام قابل فروش بوده، ارزش افزوده سهام در پایان هر سال خمسی، پس از کسر مقدار تورم، متعلق خمس است.
زمین خریداری شده با پول مخمّس
س144. شخصی با پول مخمّس زمینی خریده است و بعد از چند سال زمین را فروخته است و با پول آن و مقداری پول دیگر که از درآمد بین سال بوده زمین دیگری خریده است و الآن میخواهد زمین را بفروشد، آیا خمس دارد؟
ج. اگر برای تجارت خریده است یعنی خریده که قیمتش بالا رود و بفروشد و سود ببرد، قیمت فعلی آن منهای مبلغی که خمس آن را داده، خمس دارد.
محلّ تغییر کاربری یافته
س145. مکانی در ابتدا بهعنوان پارکینگ مورد نیاز خودرو ساخته شده است، ولی بعداً نیت عوض گردیده و جهت مکان تجاری در نظر گرفته شده است که اجاره داده شود؛ آیا به پول ساخت آن خمس تعلّق میگیرد؟ و چه موقع؟
ج. اگر مکان مذکور در ابتدا به عنوان پارکینگ احداث شده و حداقل تا پایان سال خمسی از آن بهعنوان پارکینگ خصوصی استفاده میشده است، با تغییر کاربری خمس ندارد ولی اگر در وسط همان سالِ احداث، پارکینگ تبدیل به مکان تجاری شده است، در حکم سرمایه است و خمس دارد.
باغ تازه احداث شده
س146. شخصی زمینی را جهت تجارت به باغ تبدیل کرده است، پس از فرارسیدن سال با اینکه درختان به ثمر نرسیدهاند، آیا فقط تخمیس زمین لازم است یا زمین و درختان؟ آیا در سالهای بعد تخمیس افزایش قیمت نیز لازم است؟
ج. اگر برای فروختن میوهها زمین را به باغ تبدیل کرده خمس تمام مبلغی را که هزینه کرده و از درآمد سال بوده باید بپردازد و زمین اگر متعلّق خمس نبوده و یا خمس آن داده شده است، خمس ندارد و اگر میخواهد باغ را بفروشد در صورتی که باغ قابل فروش است سر سال باید علاوه بر خمس مبالغ هزینه شده، خمس افزایش قیمت نیز پرداخت شود.
پول مضاربهی باقیمانده یا تبدیل شده به کالا
س147. اگر پولی به مضاربه در دست شخص دیگری باشد و زمان آن یک سال تعیین شده باشد و زمان سال خمسی در اوایل این قرارداد باشد و همچنین اجازهی مستردّکردن پول در هر زمانی که سرمایهگذار اراده کند وجود داشته باشد آیا سرمایهگذار موظّف به قطع ادامهی قرارداد و پرداخت خمس است؟
جواب: قطع قرارداد لازم نیست ولی پول واگذاری به دیگری به عنوان مضاربه اگر از درآمد کسب بین سال باشد، سر سال خمسی باید خمس آن پرداخت شود، هرچند در اوایل یا اواسط مدّت مضاربه باشد.
س148. افرادی که پولشان را به بانک یا شخصی سپردهاند تا بهصورت مضاربه با آن کار شود و سر سال خمسی، آن پول در دست عامل، تبدیل به کالا شده است، آیا اینگونه افراد نیز باید خمس پولشان را بپردازند؟
ج. اگر پول سپرده به بانک از منافع کسب و غیرمخمّس باشد و در سر سال خمسی قابل استرداد باشد یا کالایی که بهوسیلهی عامل مضاربه خریداری شده قابل فروش و استرداد پولش باشد، پرداخت خمس آن پول در سر سال خمسی واجب است.
پول مصرفشده در کار تجاری
149. آیا به مالی که انسان برای تحصیل درآمد و انجام معاملات تجاری مصرف میکند، خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
ج. آنچه را که از درآمد سال برای بهدست آوردن درآمد از کارهای تجاری و غیر آن مصرف میکند از قبیل هزینههای انبارداری، حمل و نقل، وزن کردن، واسطهی معامله و مانند آن، از درآمد همان سال استثنا میشود و خمس ندارد.
کسر تورّم از سود مورد تعلّق خمس
150. من شغلم بساز و بفروشی ساختمان است و خمس هم میدهم. زمینی را میخرم و در آن ساختمانی ساخته و میفروشم، پول دریافتی حاصل از فروش شامل سه قسمت است (اصل سرمایهگذاری، تورّم و سود.) حال با توجّه به اینکه شغل من بساز و بفروشی است و برای ادامهی کار میبایست برای جایگزینی ساختمان مشابه ساختمان فروختهشده (که با پول خمس داده شده ساخته شده بود و فروختهام) اصل سرمایه بهاضافهی تورّم را هزینه کنم خمس را چگونه محاسبه کنم؟ آیا فقط به سود بدون در نظر گرفتن اصل سرمایه و تورّم، خمس تعلّق میگیرد؟
ج. سرمایهای که خمس آن پرداخته شده، خمس ندارد ولی آنچه در نظر مردم، ربح و سود میباشد باید خمس آن پرداخت شود. ولی مقداری از افزایش قیمت که ناشی از تورّم باشد یعنی ارزش پول کم شده بهطوری که همهی اجناس با پول بیشتر معامله میشوند، خمس ندارد.
ترقّی قیمت کالا
س151. آیا مقداری که بر اثر تورّم بر قیمت اجناس افزوده میشود، جزء ترقّی قیمت سوقیه(5) محسوب میشود؟
ج. افزایش قیمت اگر ناشی از تورّم باشد یعنی ارزش پول، کم شده و همهی اجناس با پول بیشتر معامله میشوند، ترقّی قیمت محسوب نمیشود و احکام آن بر آن جاری نیست.
سود بانکها با توجّه به تورّم
س152. با توجّه به وجود تورّم، سودی که بانکها به سپردهگذاران میپردازند عملاً جبران افت و کاهش ارزش پول محسوب میگردد. با این حال، آیا به این سود خمس تعلّق میگیرد؟
ج. مقداری که سود محسوب میشود، سر سال خمسی متعلّق خمس است.
سرمایهی قرضی و سود آن
س153. همسر من قالی میبافد که سرمایهی آن متعلّق به خود ماست و برای تهیهی آن قرض گرفته ایم، در حال حاضر قسمتی از فرش بافته شده است و از آنجا که سال خمسی من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن برای تهیهی احتیاجات خانه، به مقدار بافتهشده خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتی دارد؟
ج. پس از استثنای سرمایه که قرض است از قیمت فروش قالی، باقیمانده جزء سود سال فروش محسوب میشود که اگر در مخارج زندگی مصرف نشود، سر سال خمس دارد.
بذر غیرمخمّس
س154. کشاورزی با بذری که خمس آن را نپرداخته زراعت کرده است؛ پس از برداشت، خمس فقط به محصول تعلّق میگیرد یا بایستی خمس بذر را نیز محاسبه نماید؟
ج. خمس بذر را ضامن است و به مقداری از محصول یا پول آن، که تا سر سال باقی میماند نیز خمس تعلّق میگیرد.
1. زمین خالی که از آن هیچ بهرهبرداری نمیشود.
2. حقوق مالی که یا صاحبش معلوم نیست یا دسترسی به صاحب آن غیرممکن است و این حق از طرف صاحب حق به فقیر صدقه داده میشود.
3. عقدی است که بین دو نفر بسته میشود برای تجارت بر این اساس که سرمایه از یکی از آنها و کار از دیگری باشد و اگر سودی حاصل شد بین هر دو بر اساس قرارداد تقسیم شود.
4. درآمدی که خمس آن داده نشده است.
5. قیمت بازار.
- 3. مال حلال مخلوط با حرام
3. مال حلال مخلوط با حرام
راه حلال شدنِ مال حلال مخلوط با حرام
س155. اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حکمی دارد و چگونه حلال میشود و در صورت علم به حرمت یا عدم علم به آن وظیفهی انسان چیست؟
ج. اگر یقین به وجودِ مال حرام در اموالش دارد ولی مقدار دقیق آن را نمیداند و صاحب آن را هم نمیشناسد، راه حلال کردن آنها این است که خمس آن را بپردازد، ولی اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزی بر عهدهی او نیست.
راه حلال شدنِ مال به دست آمده از سرمایهی حرام
س156. کسی که اصل سرمایهاش حرام بوده و میخواهد زندگی خود را حلال کند تکلیفش چیست؟
ج. اگر صاحبان اموال حرام، معلوم هستند، باید رضایت آنان را جلب کند و اگر صاحبان آن را نمیشناسد و یا به آنها دسترسی ندارد ولی مقدار مال حرام را میداند حکم مجهولالمالک(1) را دارد که باید از طرف صاحبانش به فقیرِ شرعی(2)، صدقه داده شود و در این زمینه بنابر احتیاط از حاکم شرع(3) اجازه گرفته شود و اگر مقدار مال حرام را نمیداند و صاحبان آن را هم نمیشناسد، باید خمس آن را بپردازد.
1. مالی که مالکش معلوم نیست.
2. فقیرِ شرعی کسی است که مخارج سالانهی خود و عائلهاش را درخور شأنش نداشته باشد.
3. مرجع یا در صورت عدم دسترسی، وکیل او.
- 4. معدن
4. معدن
157. از آنجا که خمس معادن استخراجشده واجب است، آیا این وجوب شامل معادن دولتی هم میشود و دولت نیز موظّف به پرداخت خمس است؟
با این توضیح که استخراج معدن توسّط دولت از یکی از سه نحو زیر خارج نیست:
1) یا خود دولت به طور مستقل استخراج میکند و سود آن را صرف مردم میکند که در این صورت دولت مثل یک شخص حقیقی میشود که پس از استخراج معدنش، آن را به شخص دیگر میبخشد یا صدقه میدهد. در این حالت باید گفت که خمس به این نوع از استخراجها نیز تعلق میگیرد و ادلّهی وجوب خمس آن را شامل میشود.
2) یا اینکه همهی مردم را صاحب معادن بدانیم و دولت به وکالت از مردم به استخراج میپردازد. در این حالت خمس به تکتک مردم تعلّق میگیرد زیرا که در حقیقت، مردم هستند که به استخراج دست زدهاند و پرداخت خمس بر موکّل واجب میگردد.
3) یا اینکه دولت به عنوان ولی مردم اقدام به استخراج معدن کرده است که در این حالت استخراجکننده یا خود ولی است یا اینکه دولت مثل نائب میگردد و مردم، استخراجکنندهی حقیقی هستند در این صورت نیز باز خمس باید واجب باشد.
از سویی دیگر نمیتوان گفت که دولت با مصرف کردن یا هدیه کردن معادن استخراجشده از خمس معاف میشود زیرا بعد از رسیدن معدن به حدّ نصاب وجوب خمس قطعی میگردد.
نظر حضرتعالی دربارهی این مسألهی مهم چیست؟ج. معادنی که توسّط شخص خاصّی یا با مشارکت اشخاص با یکدیگر استخراج میشود، خمس در آن واجب است، به شرطی که آنچه آن شخص استخراج کرده و یا سهم هر یک از اشخاصی که با مشارکت با یکدیگر اقدام به استخراج کردهاند، بعد از کمکردن هزینههای استخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یکی از آن دو باشد. علاوه بر این از شرایط وجوب خمس این است که آنچه استخراج شده، ملک آنها شود درحالیکه معادنی که دولت استخراج میکند، نظر به اینکه ملک خاصِّ شخص یا اشخاص نیست، بلکه ملک جهت(1) است لذا شرط وجوب خمس را دارا نیست و در نتیجه جایی برای وجوب خمس بر دولت و حکومت باقی نمیماند و این استثنایی بر وجوب خمس در معدن نیست.
1. همان ملکیت حقوقی است که امثال دولت، مسجد یا حسینیهها مالک چیزی میشوند.
- 5. گنج پيدا شده
5. گنج پیدا شده
س158. نظر حضرتعالی دربارهی گنجی که افراد در زمینی که مالک آن هستند، پیدا میکنند، چیست؟
ج. میزان در اینگونه امور، مقرّرات نظام جمهوری اسلامی است.
- نکات و چکيدهى فصل دوم
نکات و چکیدهی فصل دوم
1) درآمد اضافه بر هزینهی سالانه
_ اگر سر سال خمسی مقداری از درآمد اضافه بیاید باید خمس آن، پرداخت شود و تفاوتی نمیکند که این مقدار باقیمانده پول پسانداز شده باشد یا کالایی که مصرف نشده است.
_ حقوق معوّقه و اجرت اضافهکاریکه سر سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سالِ دریافت آن محسوب می شود که اگر در همان سالِ دریافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد امّا اگر سرِ سالِ خمسی قابل دریافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هرچند هنوز آن را نگرفته باشد.
_ اگر قبل از رسیدنِ سرِ سالِ خمسی پولی را بهعنوان پیشپرداخت، دریافت کند خمس مقداری از پیشپرداخت که در مقابل آن، کار انجام گرفته است واجب میگردد.
_ پرداخت خمس حقوق بازنشستگی و پولی که به خاطر مرخصّی استفادهنشده پرداخت میشود اگر تا سر سال خمسی باقی بماند، واجب است.
_ تبدیل پول باقیمانده در سر سال خمسی به کالا یا سکّه وجوب خمس را از بین نمیبرد حتّی اگر به این نیت باشد که پس از سال خمسی بفروشد و در هزینههای لازم زندگی خرج نماید. مگر اینکه در آستانهی صَرف در مؤونه تا چند روز آینده باشد و با پرداخت خمس نتواند مایحتاج را تهیه کند، که در این صورت خمس ندارد.
_ اگر پولی را به کسی قرض دهد و بتواند سر سال خمسی پس بگیرد باید خمس آن را بپردازد و اگر امکان ندارد هر وقت پس گرفت باید خمس آن را بپردازد.
_ به قرض یا وامی که انسان بگیرد و آن را خرج نکند خمس تعلّق نمیگرد مگر اینکه مقداری از آن را پس داده باشد که باید خمس آن مقدار را بپردازد.
_ سپردههای بانکی اگر از درآمد سالانه باشد خمس آن واجب است حتّی در صورتی که به عنوان قرضالحسنه پسانداز شده باشد.
_ پولی که بانکها هنگام وام گرفتن، مسدود مینمایند اگر از درآمد باشد مورد خمس میباشد و هنگام پس گرفتن باید خمس آن پرداخت گردد.
_ پولی که مستأجر بهعنوان رهن (پولِ پیش) به موجر می دهد، اگر از منفعت کسب باشد، بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از موجر، بلافاصله خمس آن را بپردازد ولی اگر به این پول برای اجارهی منزل نیاز دارد میتواند با کسب اجازه از وکیل مرجع پس از رفع نیاز پرداخت نماید. خمس این پول بر عهدهی موجر که آن مال را بهعنوان قرض می گیرد، واجب نیست.
_ پولی که برای ساخت خانه به شرکت تعاونی مسکن داده میشود تا پس از جمع شدن در ساخت خانه هزینه شود، در صورتی که از درآمد سال باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی تحت مالکیت او باقی بماند، واجب است که خمس آن را بپردازد ولی اگر تحت مالکیت تعاونی قرار بگیرد خمس ندارد.
_ در صندوقهای قرضالحسنه خانگی که هر یک از اعضا موظفند به صورت ماهانه مبلغی را پرداخت نمایند و هر ماه به قید قرعه به یکی از اعضاء وام پرداخت میشود، هر عضو موظّف به محاسبهی جداگانه خمس خود است.
بنابراین اگر مبلغی از پولی که به صورت وام میگیرد پول خود او باشد که برمیگردد و این پول مربوط به درآمد سال قبل باشد، باید خمس آن را بپردازد و اگر مربوط به همین سال است، اگر تا سر سال باقی بماند خمسش واجب میشود.
2) سرمایه
_ سرمایه هر آن چیزی است که با آن کسب درآمد میشود. بنابراین پرداخت خمس موارد زیر واجب است:
1. سپردهی بانکی.
2. پولی که برای مضاربه به کسی داده شود.
3. ماشینی که برای کار تهیه شده است مثل کامیون و اتوبوس و تاکسی.
4. ابزار و آلات کار و وسایل مورد نیاز در محلّ تجارت مثل میز و صندلی و ...
5. واحد مسکونی و تجاری که برای اجاره دادن تهیه شده است.
6. زمینی که برای سرمایهگذاری و سود کردن کنار گذاشته شده است.
7. باغ یا زمینی که برای کشاورزی خریداری شود.
8. هزینهای که برای احیای زمین موات جهت امور اقتصادی مصرف میشود.
9. اموالی که جهت فروش خریداری میکند.
دو نکتهی مهم:
1. اگر موارد بالا با پولی که قبلاً خمس آن داده شده است یا با پولی که از مستثنیات خمس که در فصل دوم خواهد آمد، به دست آمده باشد، خمس آن لازم نیست.
2. اگر اصل سرمایه به مقداری باشد که با پرداخت خمس آن، نتواند با مقدار باقیمانده، هزینهی زندگی را مناسب با شأن عرفی و جایگاه اجتماعیاش تأمین نماید، خمس ندارد.
_ اگر موارد بالا _ غیر از مورد آخر _ با پولی که خمس آن پرداخت نشده، تهیه گردد باید خمس پول خرید پرداخت شود و افزایش قیمت، جزو درآمد سال فروش محسوب میشود که اگر تا سر سال باقی بماند باید خمس آن پرداخت شود ولی اموالی که جهت فروش خریداری میشود افزایش قیمت آن سر سال خمسی خمس دارد البتّه در صورتی که امکان فروش داشته و به جهت گرانتر شدن نفروخته باشد.
_ اگر خانه یا چیز دیگری از محلّ درآمد سالانه برای استفادهی شخصی تهیه گردد و تا پایان سال خمسی برای کسانی که سال دارند و حدّاقل یک سال برای کسانی که سال خمسی نداشتهاند استفاده گردد و بعد بهخاطر نیاز به مخارج زندگی اجاره داده شود، به آن خمس تعلّق نمی گیرد.
_ آنچه را که از درآمد سال برای به دست آوردن درآمد از کارهای تجاری و غیر آن مصرف می کند از قبیل هزینههای انبارداری، حمل و نقل، وزن کردن، واسطهی معامله و مانند آن، از درآمد همان سال استثنا می شود و خمس ندارد.
_ سرمایهای که خمس آن پرداخته شده، خمس ندارد همچنین مقداری از افزایش قیمت که ناشی از تورّم باشد یعنی ارزش پول کم شده بهطوری که همهی اجناس با پول بیشتر معامله میشوند، خمس ندارد.
_ سرمایهی قرضی خمس ندارد.
3) مال مخلوط به حرام
کسی که میداند مالی از حرام در اموالش وجود دارد چند گونه است:
1. مقدار دقیق آن و صاحب آن را نمیشناسد که راه حلال کردن اموال این است خمس آن را بپردازد، ولی اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزی بر عهدهی او نیست.
2. صاحبان اموال حرام، معلوم هستند که باید رضایت آنان را جلب کند.
3. اگر صاحبان آن را نمیشناسد و یا به آنها دسترسی ندارد ولی مقدار مال حرام را میداند که باید از طرف صاحبانش به فقیرِ شرعی ، صدقه داده شود و در این زمینه بنابر احتیاط از حاکم شرع اجازه گرفته شود.
4) معدن
معادنی که توسّط شخص خاصّی یا با مشارکت اشخاص با یکدیگر استخراج می شود، خمس در آن واجب است، به شرطی که آنچه آن شخص استخراج کرده و یا سهم هر یک از اشخاصی که با مشارکت با یکدیگر اقدام به استخراج کرده اند، بعد از کمکردن هزینههای استخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یکی از آن دو باشد. علاوه بر این از شرایط وجوب خمس این است که آنچه استخراج شده، ملک آنها شود بنابراین معادنی که دولت استخراج می کند، نظر به اینکه ملک خاصِّ شخص یا اشخاص نیست شرط وجوب خمس را دارا نیست.
5) گنج
با توجّه به اینکه دربارهی پیدا کردن گنج قوانینی وجود دارد، میزان در اینگونه امور، مقرّرات نظام جمهوری اسلامی است.
-
- فصل سوّم: مستثنيات خمس
- فصل چهارم: مصارف خمس و مستحقّين آن
- فصل پنجم: تصرّف در اموال بعد از تعلّق خمس
- فصل ششم: متفرّقات خمس
کاربر گرامی؛ لطفا قبل از تکمیل فرم، موارد زیر را مطالعه کنید:
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.