1.  مال به دست آمده از راه هبه (هدیه)

حق همسر از حقوق

س159. بنده بعد از بازنشسته شدن هر ماه حقوقی را دریافت می‌کنم و هرچند مدّت یک‌بار مبلغی را به‌عنوان حق همسر دریافت و به او پرداخت می‌کنم و او آن را در بانک نگه می‌دارد. آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. حق همسر که از طرف اداره‌ی استخدامی مربوطه به او می‌پردازند، یا همسر به او هدیه می‌کند خمس ندارد، اگرچه پس‌انداز کند و سال بر آن بگذرد.

عیدی

س160. شخصی ملکی را با مال غیرمخمّس به قیمت بالایی خریده و مبلغ زیادی هم خرج اصلاح و تعمیر آن کرده است و بعد، آن را به فرزند غیربالغ خود هبه کرده و به‌طور رسمی به اسم او نموده است، با توجّه به اینکه آن فرد در قید حیات است، مسأله‌ی خمس مکلّف مذکور چگونه است؟

ج. اگر آنچه را برای خرید ملک و اصلاح و تعمیر آن صرف کرده، از درآمدهای سال باشد و بخشش آن ملک به فرزندش در همان سال و متناسب با شأن عرفی او باشد، خمس ندارد.

هدیه به همسر

س161. آیا جایز است که انسان مالی را قبل از گذشت سال بر آن، به همسرش هدیه دهد، با آنکه می‌داند وی آن مال را برای خرید خانه در آینده و یا مخارج ضروری، ذخیره خواهد کرد؟

ج. این کار جایز است و مالی که به همسرتان بخشیده اید، اگر به مقداری باشد که عرفاً مناسب شأن شما و افراد مانند شماست و این بخشیدن صوری و ساختگی و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.

هبه‌ی واحد مسکونی

س162. به دخترم یک واحد مسکونی به‌عنوان هدیه عروسی‌اش داده ام، آیا این واحد مسکونی خمس دارد؟

ج. اگر هبه‌ی واحد مسکونی که به دخترتان بخشیده اید، عرفاً مطابق شأن شما محسوب شود و از درآمد بین سال خمسی تهیه و به او بخشیده باشید، دادن خمس آن واجب نیست.

کالایی که به‌عنوان شیربها به عروس داده شده

س163. اگر به‌عنوان شیربها برای داماد اجناسی را تعیین کنند که به‌عنوان جهیزیه بخرد آیا بر این اجناس که بیشتر از یک سال بدون استفاده می‌مانند خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر اجناس مذکور را خریده و به عروس یا خانواده‌ی آنها تحویل داده است، خمس آن بر هیچ‌یک واجب نیست.

تعویض هدیه با پول غیرمخمّس

س164. بعضی اوقات تعدادی بُن کالا یا بُن کتاب به ما هدیه می‌دهند. از آنجا که به هدیه خمس تعلّق نمی‌گیرد و بُن به‌عنوان پول نقد برای فروشگاه‌‌ها محسوب می‌شود، آیا می‌توانم بُن‌ها را با پول نقد معادل آن از درآمد جاری‌ام جابه‌جا کرده و به‌عنوان پول مخمّس پس‌انداز کنم؟ یا با دست‌گردان کردن و خرید و فروش صوری یا واقعی با فردی دیگر این کار را انجام دهم؟

ج. عمل مذکور موجب سقوط خمس از درآمد نمی‌شود مگر در صورتی که واقعاً با رعایت مقرّرات مربوطه به دیگری فروخته شود که در این صورت به پولِ فروش آن خمس تعلّق نمی‌گیرد.

کتاب‌های دانشجویان

س165. کتاب‌هایی که دانشجو از مال پدر خود یا از وامی که دانشگاه به دانشجویان می‌دهد، می‌خرد و منبع درآمدی هم ندارد، آیا خمس دارد؟ در صورتی که بداند پدر خمس پول کتاب‌ها را نداده، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟

ج. کتاب‌هایی که با پول وام^₍₁₎ و یا با پولی که پدر به او بخشیده، خریده شده است، خمس ندارد.

پاداش

س166. اینجانب از آزادگان هستم. با عنایت به احتساب دو برابر مدّت اسارت به‌عنوان سابقه‌ی خدمت، اینک بازنشسته گردیده‌ام، خواهشمند است با توجّه به مراتب فوق‌الذکر، بفرمایید به پاداش پایان خدمت من خمس چگونه تعلّق می‌گیرد؟

ج. خمس تعلّق نمی‌گیرد.

س167. دولت در ایام عید به کارمندان خود اجناسی را به‌عنوان عیدی داده که مقداری از آن تا سر سال باقی مانده است. با توجّه به اینکه عیدی کارمندان خمس ندارد، ولی چون ما در برابر این اجناس مقداری پول پرداخت کرده‌ایم، لذا آنچه به ما داده می‌شود هدیه به معنای دقیق آن نیست، بلکه با قیمت کمتری در برابر عوض داده شده است، آیا خمس آن مقدار از کالا که در برابر آن پول پرداخت شده، باید داده شود؟ یا اینکه باید قیمت واقعی آن در بازار آزاد محاسبه و خمس آن پرداخت شود؟ و یا چون عیدی است، هیچ‌گونه خمسی ندارد؟

ج. در فرض مذکور نظر به اینکه قسمتی از اجناس در واقع از سوی دولت مجّانی به کارمند داده می‌شود و در برابر قسمتی پول دریافت می‌کنند، فلذا از کالای باقی‌مانده به نسبت مقداری که پول در برابر آن پرداخت نموده‌اید، واجب است که خمس قیمت فعلی آن را بپردازید.

حقوق جانبازان و آزادگان

س168. آیا به حقوق جانبازی خمس تعلّق می‌گیرد؟ آنچه به همسر آنان پرداخت می‌شود، چه حکمی دارد؟

ج. آنچه که بنیاد جانبازان به جانبازان عزیز هدیه می‌کند خمس ندارد و حقوقی که جهت پرستاری به همسر ایشان می‌دهند اگر در قبال کار پرستاری باشد (که اگر پرستاری نکند نمی‌دهند) چنانچه از مخارج سال، اضافه آید خمس دارد و در غیر این صورت خمس ندارد.

س169. دولت مدّت مرخصی دوران اسارت آزادگان را محاسبه کرده و پول آن را داده است. آیا این وجوه درآمد محسوب می‌شود یا خیر؟ اگر درآمد محسوب شود خمس به آن تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج. در فرض سؤال خمس تعلّق نمی‌گیرد.

س170. اسیرانی که به پدر و مادر آنان از طرف جمهوری اسلامی در طول مدّت اسارت، حقوق ماهیانه پرداخت شده و در بانک پس‌انداز گشته است، آیا به مال مزبور خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. پول مذکور خمس ندارد.

حقوق خانواده‌‌های شهدا

س171. آیا مبالغی که بنیاد شهید به خانواده‌‌های شهدا می‌پردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. چیزی که بنیاد شهید به خانواده‌‌های عزیز شهدا هدیه می‌کند، خمس ندارد.

یارانه‌‌ی مسکن

س172. آیا یارانه‌ی مسکن که دولت به کارمندان خود می‌دهد مشمول خمس می‌شود؟

ج. اگر هدیه است، خمس ندارد.

س173. دولت به کسانی که وام خرید خانه از بانک مسکن گرفته‌اند و الگوی مصرف را رعایت کرده باشند (زیر 75 متر) مبلغی را در سال به‌عنوان یارانه پرداخت می‌کند. آیا به این مبلغ خمس تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج. خمس ندارد.

کارانه‌ی پرداخت‌شده توسّط ادارات

س174. در ادارات مبالغی تحت عنوان کارانه بنا به نظر مسئول، بعضاً آخر هر سالِ کاری پرداخت می‌گردد، آیا شامل خمس می‌شوند یا نه؟

ج. اگر جزو حقوق باشد خمس دارد ولی اگر هدیه باشد خمس ندارد.

عیدی

س175. آیا هبه و هدیه‌ی عید (عیدی) خمس دارد؟

ج. هبه و هدیه خمس ندارد، هرچند احوط این است که اگر از مخارج سال زیاد بیاید، خمس آن پرداخت شود.

جایزه‌‌های بانکی

س176. آیا به جایزه‌‌هایی که توسّط بانک‌ها و صندوق های قرض‌الحسنه به افراد پرداخت می‌شود، خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. خمس در جایزه‌‌ها و هدیه‌‌ها واجب نیست.

پول برگردانده شده از طرف دولت

س177. در کشور کانادا، دولت هر ساله پس از دریافت اظهارنامه‌ی مالیاتی افراد، مثلاً در مورد مهد کودک برای افراد کم‌درآمد مقداری از هزینه‌ها را برمی‌گرداند. در صورتی که پدر از مالی که به آن خمس تعلّق می‌گیرد این پول را بدهد و نهایتاً سال آینده دولت مقداری از آن را به مادر برگرداند (همواره در مورد مهد کودک پول به مادر برگردانده می‌شود و نه پدر) آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر اوّل روی مبلغ معین قرارداد می‌بندند و در آخرِ کار آنها خودشان از مال خود می‌بخشند، خمس ندارد.

هبه‌ی پول برای خرجی خانه

س178. من زنی خانه‌دارم که همسرم برای خرجی خود و بچه‌‌ها و خانه پول در اختیارم قرار می‌دهد، در واقع پول را به من می‌بخشد، چون هیچ‌وقت در رابطه با نحوه‌ی خرج آن یا زیادی و کسری آن سؤالی نمی‌کند. حال لباس‌هایی که با این پول خریداری می‌شود و یا وسایلی که برای منزل تهیه می‌گردد (البتّه مورد نیاز و در حدّ شأن است) اگر مدّتی بر آن بگذرد و استفاده نشود، مسأله‌ی خمس آن چگونه است؟ آیا من هم باید سال خمسی جداگانه برای خود داشته باشم؟

ج. در فرض مرقوم لباس‌ها و وسایل خریداری شده خمس ندارد و تعیین سال خمسی برای شما لازم نیست.

کمک‌هزینه‌ی تحصیلی

س179. بسیاری از دانشجویان برای حلّ مشکلات غیرقابل پیش‌بینی خود در هزینه‌های زندگی صرفه جویی می‌کنند و در نتیجه مبلغ قابل توجّهی از کمک‌هزینه‌ی تحصیلی که به آنها پرداخت می‌گردد، جمع می‌شود. سؤال این است که با توجّه به اینکه این مبلغ از طریق صرفه‌جویی در پولی که وزارت آموزش عالی به آنها می‌پردازد، جمع می‌شود، آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. کمک‌هزینه‌ی تحصیلی خمس ندارد.

2. مهریه

س180. آیا به شیربها و مهریه‌‌ی خانم‌ها خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. مهریه خمس ندارد؛ و شیربها اگر به‌عنوان هدیه باشد، خمس ندارد.

3. ارث

سکّه‌‌های به ارث رسیده

س181. تعدادی سکّه‌ی نقره به من ارث رسیده آیا به این سکّه‌‌ها خمس یا زکات تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج. مالی که به ارث می‌رسد، خمس ندارد و سکّه‌‌های مذکور چنانچه مسکوک به سکّه‌ی رایج معاملی نباشند و با آن معامله انجام نشود، زکات هم ندارند.

شک در تعلّق خمس به ترکه‌ی میت⁽¹⁾

س182. زمینی که سند آن را پدرم در زمان حیاتش به نام من کرده بعد از فوتش به من ارث رسیده، با توجّه به آنکه پدرم در وصیت‌نامه‌اش قید نموده که خمس اموالش داده شود آیا خمس آن بر من واجب است؟

ج. اگر پدر شما در خصوص پرداخت خمس این زمین وصیتی کرده، اوّل باید به وصیت عمل شود و سپس آن زمین به ملک ورثه درمی‌آید و چنانچه در زمان حیات، زمین مذکور را به شما تملیک کرده و شما هم آن را تحویل گرفته‌اید، در حالی که زمین متعلّق خمس بوده، هبه درست است ولی خمس آن ـ مانند سایر  بدهکاری‌های میت ـ باید قبل از تقسیم ماترک⁽²⁾ پرداخت شود.

افزایش قیمت زمینِ به ارث رسیده

س183. باغ پدری از طریق بخشش یا ارث به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هدیه یا انتقال به او بابت ارث، قیمت زیادی نداشت، ولی در حال حاضر قیمت آن هنگام فروش با قیمت قبلی آن تفاوت زیادی کرده است، آیا به آن مقدار زیادی که بر اثر افزایش قیمت حاصل شده، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. ارث و هبه و پولِ فروش آنها خمس ندارد، هرچند قیمت آنها افزایش یافته باشد، مگر اینکه نگهداری آن به قصد تجارت و زیاد شدن قیمت باشد که در این‌صورت ارتفاع قیمت سوقیه‌اش⁽³⁾ پس از فروش بنا بر احتیاط واجب متعلّق خمس است که اگر تا سر سال مصرف نشود خمس آن باید پرداخت شود.

4. مال به دست آمده از طریق وقف

س184. منافع و محصولات زمین و اموال موقوفه، از جهت خمس و زکات چه حکمی دارد؟

ج. تمامی مکان‌ها و اشیای وقفی خمس ندارد، چه وقف عام باشد و چه وقف خاص⁽¹⁾ باشد، ثمره و نماء⁽²⁾ آن هم مطلقاً خمس ندارد و به نماء وقف عام قبل از تحویل گرفتن توسّط موقوفٌ‌علیه⁽³⁾، زکات تعلّق نمی‌گیرد، ولی بعد از دریافت، پرداخت زکات نماء وقف، در صورتی که واجد شرایط وجوب زکات باشد، واجب است؛ و در نماء وقف خاص هم اگر سهم هر یک از موقوفٌ‌علیه به حدّ نصاب برسد، زکات واجب است.

س185. اجداد مادری من اموال خود را وقف کرده‌اند و به من یک پولی از این راه می‌رسد. آیا باید خمس این پول را بدهم یا خیر؟

ج. مالی که از طریق وقف به موقوف‌علیه می‌رسد، مشمول وجوب خمس نیست، گرچه احوط است.

5. مال به دست آمده از نفقه⁽¹⁾

پس‌انداز زن از مال نفقه

س186. اگر شوهری برای نفقه‌ی زن مقداری را معین نکند و بگوید هر چه میخواهی خودت بردار اگر زن بخشی از پول را به‌تدریج برداشته و برای روز مبادا کنار بگذارد آیا با فرا رسیدن سال خمسی به آن خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. اگر پول‌هایی را که زن برمی‌دارد، شوهر به‌عنوان نفقه‌ی واجب او می‌دهد و یا به او می‌بخشد، خمس ندارد و اگر زن را وکیل می‌کند که از پول‌های موجود برای مخارج منزل بردارد و به اصطلاح، زن مسئول خرید منزل باشد، در این صورت مقدار اضافه آمده جزو اموال مرد بوده که با تحقّق شرایط، پرداختن خمس آن بر عهده‌‌ی مرد می‌باشد.

مستمرّی به والدین

س187. مادری هستم که خرج زندگی من را بچه‌‌هایم می‌دهند و سر سال خمسی، مقداری زیاد می‌آید. آیا به من خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. در فرض سؤال خمس تعلّق نمی‌گیرد.

مستمرّی اولاد

س188. آیا نفقه ای که شخصی از طرف پدر یا برادر یا یکی از اقوام دریافت می‌کند، هدیه محسوب می‌شود یا خیر؟ در صورتی که نفقه‌دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آیا بر نفقه‌گیرنده پرداخت خمسِ آنچه که از او می‌گیرد، واجب است؟

ج. تحقّق عنوان هبه و هدیه به نیتِ دهنده وابسته است بنابراین اگر پدر پولی را به نیت هدیه ندهد، حکم هدیه را ندارد و در هر صورت برای نفقه‌گیرنده پرداخت خمس آن واجب نیست.

6. مال به دست آمده از راه بیمه

مبالغ پرداخت‌شده به بیمه

س189. آیا خمس به بیمه‌‌های عمر و پس‌انداز تعلّق می‌گیرد؟ در مورد بیمه‌ی آتش‌سوزی و حوادث چطور؟ چه کسی باید این خمس را بدهد؟ (بیمه‌گذار، ذی‌نفع، بیمه‌شده، بیمه‌گر.)

ج. بیمه‌گذار آنچه را طبق قرارداد بیمه به‌عنوان حقّ بیمه به‌تدریج یا یکجا به بیمه‌گر می‌پردازد، اگر از درآمد همان سالِ پرداخت باشد، جزو مؤونه‌ی او محسوب است و خمس ندارد و آنچه را که از بیمه‌گر در پایان مدّت یا در وقت حصول شرطی که پرداخت خسارت موکول به آن شده دریافت می‌نماید جزو درآمد کسب محسوب نیست و خمس ندارد و امّا بیمه‌گر که شغلِ او یک نوع تجارت است، آنچه را که از بیمه‌گذاران بابت حقّ بیمه دریافت می‌دارد جزو درآمد سالانه‌ی او محسوب است که در زائد بر مؤونه‌ی سالش خمس دارد.
و ضمناً خسارت‌هایی که در طول سال به بیمه‌گذاران طبق قرارداد بیمه می‌پردازد نیز جزو مؤونه‌ی قرارداد بیمه است که از اصل مبالغ دریافتی از بیمه‌گذاران بابت حق بیمه کسر می‌شود و باقی‌مانده در سر سال جزو سود برای او محسوب می‌شود که باید خمس آن را بپردازد و بیمه‌گذار در این باره تکلیفی ندارد.

پول بیمه بابت خسارت

س190. آیا به پولی که شرکت های بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت به بیمه‌شده پرداخت می‌کنند، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. پولی که شرکت‌های بیمه به فرد بیمه‌شده پرداخت می‌کنند، خمس ندارد.

پول بیمه بابت درمان

س191. شخصی از درآمد بین سال، هزینه‌ی تحصیل فرزندش را به دانشگاه می‌پردازد و محلّ کار او طبق وعده‌ی قبلی 80 درصد آن هزینه را به ایشان عودت می‌دهد و یا فردی هزینه‌ی درمان خود را به بیمارستان پرداخت می‌کند و شرکت بیمه 80 درصد هزینه را طبق تعهّدی که دارد به ایشان عودت می‌دهد، حال اگر فرد مذکور پولی را که از محلّ کار یا بیمه دریافت نموده، مصرف نکرده باشد و سال خمسی او به پایان برسد آیا این پول خمس دارد؟

جواب: در فرض سؤال که هزینه تحصیل یا هزینه درمان را از درآمد بین سال پرداخت کرده است، خمس دارد.

7. دیه⁽¹⁾

خمس دیه

س192. آیا به دیه خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. دیه خمس ندارد.

8. اموال مخمّس

س193. پول یا کالای مخمّسی دارم که اقدام به مصرف آن کرده‌ام، آیا جایز است در پایان سال، مقداری از درآمد سال به جای آن پول یا کالایی که خمس آن پرداخت شده، استثنا شود؟

ج. چیزی از درآمد سال به جای مال مخمّسی که مصرف شده، استثنا نمی‌شود.

س194. شخصی مالک مقداری گندم بوده که خمس آن را پرداخت نموده و هنگام برداشت محصول جدید، همان گندم مخمّس را مصرف می‌کرده و به جای آن گندم جدید می‌گذاشته و چندین سال به همین ترتیب عمل نموده است، آیا به گندمی که به جای گندم مصرف‌شده می‌گذاشته، خمس تعلّق می‌گیرد؟ و در صورت تعلّق خمس، آیا همه‌ی آن خمس دارد؟

ج. گندمی که خمس آن را پرداخته، اگر مصرف کند، نمی‌تواند معادل آن از گندم جدید را از خمس استثنا کند. بنابراین آنچه را که از گندم جدید مصرف مؤونه‌ی سال خود کرده، خمس ندارد و آنچه که از آن تا سر سال خمسی باقی مانده، خمس دارد.

س195 من دو حساب بانکی جدا از هم دارم. حساب اوّل پول هبه است که به آن خمس تعلّق نمی‌گیرد و حساب دوّم که حاصل کار من است و به آن خمس تعلّق می‌گیرد. من قسمتی از پول حساب اوّل را به اشتباه خرج کرده‌ام به این نیت که این پول را از حساب دوّم برداشت کرده‌ام. آیا می‌توانم آن مقداری را که از حساب دوّم (پول خمس نداده) خرج کرده‌ام به حساب اوّل (پول هبه) منتقل کنم. یعنی آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. مبلغ مذکور پس از خرج شدن، استثنا نمی‌شود.

9. مال صرف‌شده در مؤونه

ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه

196. آیا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است یا اینکه نیاز به آن در طی سال کافی است، هرچند موردی برای استفاده از آن پیش نیاید؟

ج. ملاک در امثال لباس و فرش و مانند آن از چیزهایی که هنگام استفاده، باقی می‌ماند، نیاز به آنها است. ولی معیار در احتیاجات مصرفی روزانه‌ی زندگی مانند برنج و روغن و غیره، مصرف است که هر چه از مصرف سالانه‌ی آنها زیاد بیاید، خمس دارد.

197. اگر فردی زمین دوّمی که مناسب شأن او و مورد نیاز جهت ساختمان مسکن برای عائله‌ی اوست داشته باشد، ولی در طول سال خمسی، قدرت ساخت آن را ندارد و یا در یک سال نمی‌تواند آن را تکمیل کند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟

ج. در عدم وجوب خمس، در زمینی که برای ساخت مسکن بدان نیاز دارد، فرقی بین اینکه یک قطعه باشد یا چند قطعه و یا یک مسکن باشد یا چند مسکن، وجود ندارد؛ بلکه ملاک آن است که متناسب با موقعیت اجتماعی و شأن عرفی وی باشد.

198- یک سرویس ظروف منزل وجود دارد، آیا استفاده از بعضی از آنها برای عدم تعلّق خمس به آن کافی است؟

ج. اگر آن لوازم منزل، متناسب با جایگاه اجتماعی و شأن عرفی فرد باشد و به آن نیاز داشته باشد، خمس ندارد، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود.

خانه‌ی ساخته‌شده با پول غیرمخمّس

س199. آیا به خانه ای که قبلاً با مالی که خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلّق می‌گیرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آیا خمس بر اساس قیمت فعلی محاسبه می‌شود یا قیمت زمان ساخت آن؟

ج. اگر خانه از درآمد بین سال برای زندگی و سکونت ساخته شده است خمس ندارد، ولی اگر از درآمدی که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولی که در ساخت آن هزینه شده، باید پرداخت شود.

کفن خریده شده

س200. کفنی را خریده و چندین سال مانده است، آیا پرداخت خمس آن واجب است یا اینکه فقط پرداخت خمس قیمت خرید آن واجب است؟

ج. پولی که با آن کفن خریده، اگر مخمّس باشد، دیگر خمس ندارد وگرنه باید خمس پول خرید کفن را بپردازد؛ و در مورد تنزّل ارزش پول به احتیاط واجب با وکیل مرجع مصالحه نماید.

خرج کردن اموال برای فرار از خمس

س201. اگر کسی برای فرار از خمس دادن قبل از اتمام سال خمسی‌اش شروع کند به خرج کردن اموال و دارایی‌‌هایش مثلاً زیارت برود یا حج مستحبّی یا خرید وسایل منزل که نیازی به آنها ندارد یا تعویض خودرو و... آیا این کار خمس را ساقط می‌کند؟ کار او چه حکمی دارد؟

ج. آنچه صَرف هزینه‌ی زندگی کرده ولو در فرض سؤال، خمس ندارد ولی اگر چیزی را که به آن نیاز ندارد تهیه کند، وجوب خمس از او ساقط نمی‌شود.

محاسبه‌ی خمس لوازم منزل

س202. خمس لوازم منزل چگونه محاسبه می‌شود؟

ج. لوازمی که با استفاده از آنها عین آن باقی می‌ماند مثل فرش و غیر آن، خمس ندارد. ولی از نیازهای مصرفی روزمره مانند برنج و روغن و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید و تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد.

س203. اگر فرش و ظرفها اتّفاقاً در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد، ولی برای استفاده‌ی میهمان به آنها نیاز باشد، آیا خمس در آنها واجب است؟

ج. در فرض سؤال خمس واجب نیست.

دریافت خودرو بعد از سال خمسی

س204. چنانچه با پولی که درآمد سال است، قبل از رسیدن سال خمسی، پول خودرو را بپردازیم و پس از سال خمسی خودرو را تحویل بگیریم، آیا خمسی به پول خودرو تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر خودرو مؤونه در حدّ شأن عرفی شما بوده و خریداری گردیده و پول پرداختی به‌عنوان بخشی از ثمن (قیمت) است، خمس ندارد وگرنه خمس دارد.

پول پیش‌‌پرداخت برای خرید خانه

س205. مبلغ صدهزار تومان به مؤسّسه ای پرداخت نمودم تا در آینده زمین مسکونی به من تحویل دهد و الآن یک سال از آن می‌گذرد و از طرفی قسمتی از آن پول مال خودم است و قسمت دیگر را قرض کرده و مقداری از قرض را هم پرداخته ام، آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟ مقدار آن چقدر است؟

ج. اگر گرفتن زمین برای ساخت مسکن مورد نیاز، متوقّف بر پیش‌پرداخت مقداری از پول آن باشد، مبلغ پرداخت‌شده خمس ندارد، حتّی اگر از درآمد کسب شما باشد.

کتاب‌های شخصی

س206. آیا به پولی که برای خرید کتاب از نمایشگاه بین المللی کتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولی هنوز کتاب‌ها ارسال نشده است، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر کتاب‌های مزبور، مورد نیاز و به مقدار متناسب با شأن عرفی شخص باشد، خمس ندارد.

س207. آیا استفاده از یک جلد از دوره‌ی کتابی که از چندین جلد تشکیل شده (مانند وسائل‌الشیعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره می‌شود یا اینکه باید از هر جلد کتاب یک صفحه خوانده شود؟

ج. اگر مجموع آن دوره مورد نیاز باشد و یا خرید جلدی که به آن احتیاج است متوقّف بر خرید دوره‌ی کامل آن باشد، خمس ندارد، در غیر این صورت باید خمس مجلّداتی که الآن مورد نیاز نیست، پرداخت شود و مجرّد خواندن یک صفحه از هر جلد کتاب، برای ساقط شدن خمس کافی نیست.

س208. آیا کتاب‌های درسی که طلّاب برای سال‌های بعد می‌خرند سر سال باید تخمیس شود؟

ج. اگر مورد نیاز و مناسب شأن آنها باشد خمس ندارد.

طلایی که شوهر برای همسرش می‌خرد

س209. آیا به طلایی که شوهر برای همسرش می‌خرد، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه‌ی سال محسوب می‌شود و خمس ندارد.

حکم مال بخشیده‌شده به کودک

س210. اگر مقداری پول برای بچه کنار گذاشته شود و کلّاً به‌عنوان هبه به او بخشیده شود آیا پول هبه‌شده خمس دارد یا نه؟

ج. اگر بخشش، صحیح انجام گرفته و به قصد فرار از خمس نبوده، متعلّق خمس نیست.

سوغات

س211. گاهی در سفرهای زیارتی مقداری لباس و وسایل جهت سوغات تهیه می‌کنیم ولی مورد آن پیش نمی‌آید و آن را برای زمانی دیگر که بخواهیم سوغات دهیم نگه می‌داریم. وضعیت خمس این موارد چگونه است؟

ج. اگر وسایل مذکور که با درآمد خریداری می‌شود تا سر سال خمسی، به اشخاص سوغات داده شود، خمس ندارد و در غیر این صورت باید خمس آن پرداخت شود.

فرار از خمس با بخشش پول به همسر

س212. آیا اگر زن و شوهر پول خود را برای تهیه مسکن به هم ببخشند تا خمس به آن تعلّق نگیرد اشکال شرعی دارد؟‌

ج. فرار از خمس از طریق مذکور موجب سقوط تکلیف نمی‌شود.
 

س213. سر سال خمسی من آخر ماه دهم از هر سال است، آیا حقوق ماه دهم را که در آخر آن می‌گیرم، خمس دارد؟ اگر بعد از دریافت، مقدار باقی‌مانده‌ی آن را (که طبق عادت، هر ماه پس‌انداز می‌شود) به همسرم هدیه کنم، آیا خمس به آن تعلّق می‌گیرد؟

ج. حقوقی که قبل از سال خمسی دریافت می‌کنید و یا قبل از آخرین روز سال خمسی قابل دریافت است، پرداخت خمس مقدار زائد بر مؤونه‌ی آن سال واجب است. امّا آنچه به همسر خود یا به دیگری هدیه می‌نمایید، اگر صوری و به قصد فرار از خمس نباشد و به مقدار مناسب با شأن عرفی شما باشد، خمس ندارد.

 

س214. زن و شوهری برای اینکه خمس به اموال آنها تعلّق نگیرد، قبل از رسیدن سال خمسی‌ شان، اقدام به هدیه کردن سود سالانه‌ی خود به یکدیگر می‌کنند، امیدواریم حکم خمس آنها را بیان فرمایید.

ج. با این گونه بخشش که صوری و برای فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمی‌شود.

واریز به حساب کودک جهت جهیزیه

س215. بنده دختری 9 ساله دارم که از هم‌اکنون حسابی در بانک برای او باز نموده و ماهیانه مبلغی کم به این حساب واریز می‌نمایم به این نیت که برای تهیه‌ی جهیزیه از آن استفاده کنم آیا به این وجه نیز خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. اگر واقعاً به او هبه کنند و مناسب شأن هبه‌کننده باشد، خمس ندارد، امّا اگر هبه نشده است و صِرفاً پس‌انداز به نام وی است خمس دارد.

مصرف جهیزیه در مورد دیگر

س216. آیا می‌توان از وسیله‌ای که ابتدا به نیت جهیزیه تهیه شده است بعد از چند سال برای مصرف دیگری استفاده کرد؟ آیا به این وسیله خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر در راه دیگر مصرف شود، حکم جهیزیه را ندارد.

جهیزیه در صورت تبدیل به احسن

س217. کسی که جهاز را به‌تدریج خریده و الآن از مد افتاده و قصد تبدیل به احسن دارد آیا موقع فروش جهاز از مد افتاده خمس آن را بدهد یا خیر؟

ج. اگر همان را تبدیل می‌کند، خمس ندارد ولی اگر بفروشد و چیز دیگری بخرد و یا پول آن را در زندگی خود هزینه کند (با فرض اینکه سال خمسی بر آن گذشته باشد) مشمول وجوب خمس است.

س218. اگر پدر دختر، جهیزیه را برای خودش برداشته و در زندگی مصرف کند و کالای مرغوب‌تری را برای دختر تهیه کند، چه حکمی دارد؟

ج. اگر به دختر بخشیده و تحویل او داده و حالا دختر پس بدهد، خمس ندارد وگرنه در فرض مرقوم خمس دارد.

پرداخت پول جهیزیه به دختر

س219. اگر پول جهیزیه را به خود دختر بدهیم تا بعداً با آن جهیزیه بخرد آیا خمس به آن تعلّق می‌گیرد؟

ج. آنچه را که هدیه کرده‌اید اگر مناسب با شأن عرفی و قبل از فرا رسیدن سال خمسی باشد، خمس ندارد.

جهیزیه‌ی بخشیده شده

س220. در صورتی که جهیزیه پس از گذشت چند سال از خرید آن به دختر تحویل نشده بلکه به فرد فقیری بخشیده شود، آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. در فرض مزبور خمس دارد.

جهیزیه‌ی پسر

س221. اگر در منطقه ای رسم بر این باشد که خانواده‌ی داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به‌تدریج به تهیه‌ی آن لوازم بپردازند و سال بر آن بگذرد، چه حکمی دارد؟

ج. اگر تهیه‌ی اثاثیه و لوازم زندگی برای آینده، عرفاً جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.

زینت‌آلات و کلکسیون

س222. اگر فردی با توجّه به شأن خود هر ماه از درآمدش طلا بخرد آیا این طلاها خمس دارد؟

ج. در فرض سؤال اگر طلا برای زینت در حدّ شأن عرفی باشد، خمس ندارد.

س223. کسی که در منزل پرنده نگه می‌دارد یا آکواریوم ماهی دارد آیا پرندگان یا ماهیها خمس دارد، خصوصاً اگر گران‌قیمت باشد یا جنبه‌ی زینتی داشته باشد؟

ج. اگر زاید بر مؤونه و شأن عرفی شخص باشد و از درآمد بین سال تهیه شده باشد، خمس دارد و در غیر این صورت خمس ندارد.

صدقات و حقوق شرعیه

س224. مبالغی را که انسان برای امور خیریه مانند کمک به مدارس، آسیب دیدگان از سیل و... انفاق می‌کند، آیا از مؤونه‌ی سال محسوب می‌شود و خمس ندارد؟

ج. این چنین انفاق‌ها از مخارج سال انفاق محسوب می‌شود و خمس ندارد.

کسر مالیات از درآمد

س225. در سال 82 خمس یکساله‌ی سرمایه‌ی مغازه‌ی خود را حساب کردم. در سال 83 که می‌خواستم خمس یکساله‌ی خود را حساب کنم متوجّه شدم که بایستی مالیات سال 81 و 82 را پرداخت کنم.
سوال این است که آیا در محاسبه‌ی خمس 83 می‌توانم مالیات سال‌های 81 و 82 را از سرمایه کم کنم، با توجّه به اینکه جاهل به مسأله‌ی مالیات بودم؟

ج. بدهی هر سال از درآمد همان سال کم می‌شود و باقی‌مانده اگر زائد بر مؤونه باشد خمس دارد. و همچنین اگر بدهی مالیاتی سال‌های قبل را قبل از رسیدن سال خمسی پرداخت نمایید از مؤونه‌ی شما محسوب می‌شود.

فیش حج میت

س226. شخصی برای رفتن به حجّ استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز کرده، ولی قبل از تشرّف به زیارت خانه‌ی خدا، فوت نموده است، این مبلغ چه حکمی دارد؟ آیا مصرف کردن آن در نیابت از حجّ میت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلّق می‌گیرد؟

ج. فیش حج که در قبال مبلغی که به حساب سازمان حج واریز کرده، دریافت نموده، به قیمت فعلی‌‌اش از ترکه‌ی میت محسوب می‌شود و میت اگر حج بر ذمّه ندارد و وصیت به حج هم نکرده، صرف آن در حجّ نیابی برای میت واجب نیست و خمس آن مبلغ اگر پرداخت نشده باشد، در فرض سؤال واجب است پرداخت شود.

خمس مخارج مهمانی

س227. اگر کسی مهمان است و کلّیه‌ی هزینه‌هایش توسّط دیگری پرداخت می‌شود، آیا میزبان باید خمس مخارج را بدهد؟

ج. هزینه‌های مذکور در حدّ متعارف مشمول خمس نمی‌باشد.

املاک کم‌استفاده

س228. اینجانب کارمندی بازنشسته‌ام که قبل از بازنشستگی با استفاده از وام بانکی و غیربانکی آپارتمانی در مشهد خریداری نموده به این نیت که پس از بازنشستگی از توفیق همجواری حضرت ثامن‌الحجج(علیه‌السّلام) بهره‌مند شوم، همچنین به اتّفاق تعدادی از همکاران قطعه‌زمینی آن هم به‌صورت اقساط از یکی از ملّاکان شمال با کاربری مسکونی خریداری نموده‌ایم. پس از بازنشستگی، دولت محترم بر اساس قانون، مبلغی به اینجانب پرداخت نمود که اقساط بانکی آپارتمان مشهد و تمامی بدهی به فروشنده‌ی ملک شمال را پرداخت نمودم، ولی بابت وام غیربانکی آپارتمان ماهیانه 75 هزار تومان تا سال‌های آتی می‌بایست بپردازم. از طرفی بحمدالله چون هنوز توان کاری دارم در جای دیگر مشغول هستم. با عنایت به اینکه اوّلاً توفیق زندگی در مشهد حاصل نشد و فقط در سال چند بار خود و خانواده و برخی از بستگان از آن استفاده می‌نماییم و ثانیاً قطعه زمین شمال پس از تفکیک با شرکا به همان وضع باقی است و توان ساخت و استفاده از آن را ندارم؛
الف: آیا املاک اینجانب مشمول خمس می‌باشد؟
ب: اگر چنین است آیا باید به قیمت خرید محاسبه نمایم و یا قیمت روز؟

ج.
الف: اگر شأن شما اقتضا دارد در مشهد نیز خانه داشته باشید خمس ندارد ولی اگر ساختمان مشهد و ملک دیگر مورد شأن عرفی شما محسوب نمی‌شود به مقداری از پول آنها که از درآمد پرداخت کرده‌اید، خمس تعلّق گرفته است.
ب: در فرض سؤال اگر برای ترقّی قیمت و سود بردن خریداری نشده باشد بر فرض تعلّق خمس تا نفروخته‌اید، به قیمت خرید خمس دارد و در صورت فروش تفاوت قیمت خرید و فروش، جزو درآمد سال فروش محسوب می‌شود که اگر تا سر سال خمسی صرف در مؤونه نشود، متعلّق خمس است.

زمین یا باغ تفریحی

س229. به قصد استفاده‌ی خانواده و تأمین نیاز مادّی و تفریحی خانواده قطعه‌زمینی (کشاورزی) خریداری نمودم. آیا مشمول خمس می‌شود یا خیر؟ در صورت تعلّق خمس، آیا به هزینه‌هایی که برای آن زمین شده، مثل حصارکشی و درختکاری، نیز خمس تعلّق می‌گیرد؟ ضمناً بخشی از پول این ملک از طریق وام و مابقی از درآمد سال، قبل از سال خمسی، تأمین و پرداخت شده است.

ج. اگر مورد نیاز شما بوده - ولو برای استراحت و تفریح-  و از درآمد سال تهیه کرده‌اید، خمس ندارد.

س230. زمینی را به قصد ساخت باغ خریداری نموده‌ام که تاکنون موفّق به ساخت آن نشده‌ام، در صورت رسیدن سال خمسی آیا شامل خمس خواهد شد و در صورت مثبت بودن پاسخ، خمس آن چگونه محاسبه خواهد شد؟

ج. اگر زمین مذکور را از درآمد بین سال برای احداث باغ جهت نیاز شخصی و به‌عنوان محلّی برای استراحت تهیه کرده‌اید و مازاد بر شأن و موقعیت عرفی شما نباشد، خمس ندارد.

مغازه‌ی ملحق به منزل

س231. زمانی که کسی منزلی بگیرد که آن منزل یک مغازه داخل کوچه داشته باشد و هدف خرید منزل باشد در مورد آن مغازه خمس تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج. اگر مغازه را به قصد کسب نخریده و فعلاً هم از آن کسب درآمد نمی‌کند و جزو منزل محسوب می‌شود، آن مغازه حکم مستقلّی ندارد بلکه ملحق به منزل می‌باشد.

زمین برای ساخت مسکن

س232. شخصی خانه‌ی ملکی برای سکونت ندارد، لذا زمینی خریده تا در آن خانه ای برای خودش بسازد، ولی چون پول کافی برای ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آیا خمس پول خرید را باید بپردازد یا قیمت فعلی زمین را؟

ج. اگر زمین را از منفعت کسب سال، برای ساخت مسکن مورد نیاز خریده باشد، خمس ندارد.

س233. در فرض سؤال قبلی، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه کند، ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد، آیا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف کرده، واجب است؟

ج. در فرض سؤال، خمس ندارد.

خانه برای آینده‌ی فرزندان

س234. اگر شخصی برای آینده‌ی فرزندانش، با اینکه خودش در طبقه‌ی اوّل زندگی می‌کند، اقدام به ساختن طبقه‌ی دوّم کند، آیا با وجود عدم نیاز به آن تا چند سال دیگر، پرداخت خمس آنچه در آن خرج کرده، واجب است؟

ج. اگر ساختن طبقه‌ی دوّم برای آینده‌ی فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفی وی محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتی که این چنین نباشد و در حال حاضر نه خودش و نه فرزندانش به آن نیاز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.

س235. شما می‌فرمایید آنچه از مخارج سال محسوب می‌شود، خمس ندارد، پس شخصی که خانه ای برای سکونت ندارد، ولی مالک قطعه‌زمینی است که یک سال یا بیشتر بر آن گذشته و او نمی‌تواند آن را بسازد، پس چرا این از مخارج او محسوب نمی‌شود؟ امیدواریم توضیح بفرمایید.

ج. اگر زمین را برای ساخت مسکن مورد نیاز در آن، از درآمد بین سال خریده باشد، جزء مخارج کنونی وی محسوب می‌شود و خمس آن واجب نیست.

داروهای اضافی

س236. داروهایی که از درآمد وسط سال خریده شده و تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

جواب: اگر بودن آن دارو نزد بیمار لازم است تا در صورت نیاز بدون تأخیر از آن استفاده کند، خمس ندارد.

ماشین جهت استفاده‌ی شخصی

س237. شخصی برای آسایش و رفع نیازهای خانواده اش اقدام به خرید ماشینی با مال غیرمخمّس و سودی که در وسط سال به دست آمده، نموده است، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتی که ماشین را برای انجام امور مربوط به کارش خریده باشد، چه حکمی دارد؟

ج. ماشین اگر برای انجام امور مربوط به کار و کسب او باشد، حکم ابزار کار را در وجوب خمس دارد، ولی اگر برای رفع نیازهای زندگی و جزء احتیاجات مناسب با شأن عرفی او باشد، خمس ندارد. البتّه اگر بر پول خرید آن، سال خمسی گذشته، باید خمس آن پرداخت شود.

وسایل خریداری‌شده برای آینده

س238. من دانشجو هستم و قصد ازدواج دارم و می‌خواهم برای زندگی آینده‌ام وسایل زندگی تهیه کنم می‌خواستم سؤال کنم که اگر من از اکنون شروع به تهیه‌ی وسایل کنم در صورتی که یک سال از خرید آن بگذرد و استفاده نکرده باشم آیا باید برای آن خمس بدهم؟

ج. اگر تهیه‌ی لوازم زندگی برای آینده، عرفاً جزو مؤونه‌ی شما محسوب می‌شود و تهیه‌ی یکباره‌ی وسایل در آینده، برای شما مقدور نیست، خمس ندارد.

س239. گاهی لوازم منزل مثل یخچال به قیمتی کمتر از قیمت بازار به ما فروخته می‌شود، این لوازم در آینده یعنی پس از ازدواج مورد نیاز ماست، با توجّه به اینکه بعد از ازدواج باید آنها را به چند برابر قیمت فعلی تهیه کنیم، آیا به آنها که در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر آنها را با منفعت کسب سال برای استفاده در آینده خریده اید و در سال خرید مورد نیاز شما نبوده، باید خمس قیمت خرید آن را در سر سال خمسی بپردازید، مگر آنکه به علّت عدم توانایی از تهیه‌ی یکباره‌ی آن هنگام نیاز، ناگزیر از تهیه‌ی تدریجی و نگهداری آن برای زمان احتیاج باشید و مقدار آن هم به اندازه‌ی شأن عرفی شما باشد که در این صورت جزء مؤونه محسوب می‌شود و خمس ندارد.

مایحتاج خریداری‌شده برای یک سال

س240. هر سال در اسفندماه نمایشگاهی تشکیل می‌شود و چون قیمت آن مناسب است مایحتاج یک سال‌مان را از آنجا خریداری می‌کنیم - خصوصاً لباسهای زمستانه و تابستانه‌ی بچه‌ها را-. آیا به اینها خمس تعلّق می‌گیرد؟

جواب: اگر در وقت خرید، لباسهای مذکور مورد نیاز و در حدّ شأن خانواده باشد، خمس ندارد، ولی لباسهایی که نیاز فعلی نیست و در ماههای آینده بعد از سال خمسی نیاز به آن خواهید داشت، خمس دارد.

منزل اجاره ‌داده ‌شده

س241. اینجانب دارای یک واحد مسکونی کوچک بودم سپس از طریق تعاونی مسکن محلّ کارم با پرداخت تدریجی و وامهای متعدّد یک منزل آپارتمانی دیگری احداث کردم. بعد از آن، منزل قبلی را اجاره داده و از کرایه‌ی آن اقساط منزل جدید را پرداخت نمودم، آیا به این دو واحد مسکونی خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. منزل قبلی اگر از درآمد بین سال تهیه شده و حداقل تا پایان سال خمسی در آن سکونت داشته‌اید، خمس ندارد؛ و منزل دوّم که فعلاً منزل مسکونی مورد نیاز شما محسوب می‌شود نیز خمس ندارد.

وسیله‌ی در معرض استفاده

س242. آیا اگر وسیله‌ای در معرض استفاده باشد ولی تا یک سال از آن استفاده نشود به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر مورد نیازتان بوده و از درآمد سال پولش را داده‌اید، خمس ندارد اگرچه استفاده نکرده باشید.

لوازم‌التحریر

س243. آیا به لوازم‌التحریر خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر مورد نیاز - در حد شأن عرفی- باشد و از درآمد بین سال تهیه شده باشد، خمس ندارد. مگر لوازم‌التحریر مصرفی که از مصرف سال اضافه آمده باشد و عرفاً مالیت⁽¹⁾ داشته باشد که خمس آن باید پرداخت شود.

باقی‌مانده‌ی موادّ مصرفی

س244. حکم قلم، خودکار، لوازم آرایش زنانه، عطر و ادکلن که قسمتی از آن استفاده شده و قسمتی از آن باقی مانده و بر آن سال گذشته، چیست؟

ج. اگر از درآمدِ بین سال تهیه شده و مقدار باقی‌مانده عرفاً مالیت داشته باشد، مشمول وجوب خمس است.

پول واریزشده برای سیم‌کارت

س245. بنده برای خرید سیم‌کارت تلفن همراه پول واریز نموده‌ام و سال مالی بنده نیز نزدیک است و فعلاً سیم‌کارت را تحویل نگرفته‌ام، آیا به وجه واریزی خمس تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج. اگر از درآمد بین سال واریز شده و مبلغ مزبور به‌عنوان خرید به کار رفته (نه به‌عنوان سرمایه‌گذاری) و مورد نیاز و مطابق با شأن عرفی باشد، خمس ندارد.

س246. به اعتبار باقی‌مانده‌ی کارتهای تلفن و شارژ موبایل اعتباری خمس تعلّق می‌گیرد؟

جواب: اگر با درآمد بین سال تهیه کرده است، اعتبار باقی مانده سر سال خمسی متعلق خمس است.

حیوانات اهلی و نماء⁽²⁾ آنها

س247. افراد کشاورز برای امرار معاش محتاج به نگهداری از حیواناتی همچون گاو و گوسفند و مانند آنها هستند تا اینکه از منافع منفصل^[3] آنها در مؤونه‌ی زندگی خود استفاده نمایند. آیا به این حیوانات و نماءات منفصل آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. خود آن حیوانات چنانچه زائد بر شأن نبوده و مورد نیاز باشند خمس ندارد ولی به نماءات منفصل (از قبیل روغن و پشم و...) که تا سر سال خمسی مصرف نشده خمس تعلّق می‌گیرد.

فروش مؤونه

س248. اگر شخصی خانه‌ی خود را فروخته و پول آن را برای استفاده از سود آن در بانک بگذارد و سپس سال خمسی‌اش فرا برسد، چه حکمی دارد؟ و اگر این پول را برای خرید خانه، پس‌انداز نماید، چه حکمی دارد؟

ج. اگر خانه را از درآمد سالانه‌ی شغلی برای سکونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته یا خریده و بعد از سال خمسی آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.

فروش مؤونه‌ی تهیه‌شده از مال غیرمخمّس

س249. اگر وسایل و چیزهای مورد نیاز زندگی مانند ماشین، موتور، فرش که خمس آن داده نشده است، فروخته شود، آیا پس از فروش باید خمس آنها فوراً پرداخت شود؟

ج. وسایل ذکر شده اگر جزو احتیاجات زندگی بوده و از درآمد بین سال، آن را تهیه کرده است و در سال بعد به فروش رفته است، پول فروش آن خمس ندارد؛ ولی اگر وسایل را با پولی که سال بر آن گذشته بدون ادای خمس تهیه کرده، باید خمس پول خرید آنها را بدهد، هرچند آن وسایل را نفروشد و اگر حساب سال نداشته و نمی‌داند که به هنگام صرف پول در خرید مایحتاج، آیا سال خمسی بر آن گذشته یا نه در مورد پول خرید آنها باید با یکی از نمایندگان ما مصالحه نماید.

فروش ماشین

س250. چند سال پیش ماشینی خریدم که در حال حاضر فروش آن به چندین برابر قیمت ممکن است، با توجّه به اینکه پول خرید آن، مخمّس نبوده است و در صورت فروش و گرفتن قیمت فعلی آن، می‌خواهم خانه ای برای سکونت بخرم، آیا بمجرّد دریافت پول، همه‌ی آن خمس دارد یا فقط به پولی که با آن ماشین را خریده ام، خمس تعلّق می‌گیرد و مقدار باقی‌مانده که همان مقدار افزایش قیمت ماشین است، جزء درآمد سال فروش ماشین محسوب می‌شود که اگر تا پایان سال فروش در مخارج زندگی مصرف نشود، خمس به آن تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر ماشین جزء مؤونه‌ی شما باشد و آن را از درآمد بین سال جهت استفاده‌ی شخصی زندگی خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد. ولی اگر ماشین را برای کار کردن خریده اید، خمس مالی که برای خرید آن صرف کرده‌اید، واجب است، البتّه در مورد تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است و ترقّی قیمت، سود سال فروش محسوب می‌شود.

عدم استفاده از پول فروش مؤونه

س251. با توجّه به اینکه اگر وسایل خانه یا طلای همسر که در شأن اوست بعد از سال خمسی فروخته شود خمس ندارد، اگر پول حاصل به مدّت چند سال خرج نشود آیا باز هم خمس ندارد؟

ج. خمس ندارد.

مؤونه‌ای که تبدیل به سرمایه شده

س252. اگر مؤونه مثل خانه، بعد از سال خمسی تبدیل به سرمایه شود خمس دارد یا نه؟

ج. در فرض مذکور خمس ندارد.

زمین فروخته‌شده

س253. اینجانب با پول مخمّس، قطعه‌زمینی را به این نیت خریداری کردم که اگر توانستم در آن زمین، خانه‌ای بسازم و زندگی‌کنم و اگر نتوانستم آن را بفروشم و خانه‌ای بخرم. بعد از چند سال که زمین ترقّی کرد، آن را فروختم و بلافاصله با اضافه‌ی مقداری از اندوخته‌ی خود خانه‌ای خریدم. آیا به پول این خانه خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. در فرض مرقوم نوشته‌شده در سؤال، به این خانه خمس تعلّق نمی‌گیرد مگر به مبلغی که پس‌انداز کرده بودید در صورتی که از درآمد سال بوده و سال بر آن گذشته و خمس آن پرداخت نشده باشد.

کتاب‌های شخصی

س254. شخصی دارای کتابخانه ای شخصی است که مدّتی از آن کتاب‌ها استفاده می‌نموده و فعلاً چند سال است که از آن استفاده نمی‌کند، ولی احتمال می‌دهد که در آینده از آن بهره ببرد، آیا در مدّتی که از کتاب‌ها استفاده نمی‌کند، به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟ و آیا در تعلّق خمس، فرقی بین اینکه خودش خریده باشد یا پدرش، وجود دارد؟

ج. اگر کتاب‌ها در زمان خرید آن مورد نیاز او برای مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفی او باشد، خمس ندارد، حتّی اگر پس از سال اوّل از آن استفاده نکند. همچنین اگر کتاب‌ها به او ارث رسیده و یا از طرف پدر و مادر و یا دیگران به او هدیه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمی‌گیرد.

اجاره‌ی منزل اختصاص‌یافته برای فرزندان

س255. در طبقه‌ی بالای خانه‌ی مسکونی‌مان دو واحد آپارتمان جهت سکونت فرزندانمان بنا نهاده‌ایم، امّا اکنون در دست مستأجر است. محاسبه‌ی خمس این واحدها چگونه است؟

ج. اگر ساختن طبقه‌ی دوّم برای فرزندان در حال حاضر از مخارجِ مناسبِ با شأن عرفی شما محسوب شود، خمس ندارد و در صورتی که اینچنین نباشد و در حال حاضر هم نه خود شما و نه فرزندان شما به آن نیاز ندارید، پرداخت خمس آن واجب است؛ و محاسبه‌ی آن به قیمت تمام‌شده کفایت می‌کند.

وسیله‌ی کنار گذاشته‌شده

س256 چند روز پیش از سر سال خمسی یک تخته فرش جدید برای منزل گرفتم و فرش قبلی کنار گذاشته شد. آیا خمس بر این تخته فرش کنار گذاشته‌شده تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. اگر فرش جدید مورد نیاز شما بوده، خمس ندارد و همچنین بر فرشی که از سال قبل مورد استفاده بوده و اکنون کنار گذاشته‌اید، خمس تعلّق نمی‌گیرد.

10. دَین و مال قرضی

خمس وام دریافت شده

س257. چند سال پیش، از بانک وام گرفته و آن را به مدّت یک سال به حساب بانکی‌‌ام واریز کردم و بدون آنکه موفّق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را می‌پردازم، آیا به این وام، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. خمس آن مقدار از وام مزبور که اقساط آن را تا سر سال خمسی از منفعت کسب خود پرداخت کرده‌اید، واجب است.

وام طولانی‌مدّت

س258. اینجانب مبالغی به‌خاطر ساختمان منزل بدهکار هستم و این بدهکاری تا دوازده سال طول خواهد کشید، خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمایی فرمایید که آیا این بدهی از درآمد سال استثنا می‌شود؟

ج. اقساط بدهی ساخت مسکن و مانند آن را که مربوط به سال قبل بوده هرچند می‌توان از درآمد کسب پرداخت نمود، ولی در صورت عدم پرداخت، از درآمد آن سال استثنا نمی‌شود، بلکه به باقی‌مانده‌ی درآمد، سر سال خمسی، خمس تعلّق می‌گیرد.

اقساط پرداختی وام مسکن

س259. اینجانب خانم معلّم بازنشسته‌ی آموزش و پرورش هستم. چند سال پیش یک واحد آپارتمان خریداری نموده‌ام که نیمی از قیمت آن بابت پاداش بازنشستگی می‌باشد که خمس شامل آن نمی‌شود و نیمی هم از بانک وام گرفته‌ام که باید به مدّت 10 سال ماهیانه قسط آن را پرداخت نمایم. هدف اینجانب از خرید این واحد آپارتمان، واگذاری به فرزندانم می‌باشد و هم‌اکنون هم فرزندم در آن ساکن است. آیا به این اقساط، خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟ و اگر تعلّق می‌گیرد، هر ماه باید پرداخت شود یا یکباره؟

ج. اگر واحد آپارتمانی را به فرزندانتان بخشیده‌اید، اقساط پرداختی بابت وامِ خرید آن واحد آپارتمانی خمس ندارد ولی اگر ساختمان را به فرزندان واگذار نکرده‌اید و مؤونه‌ی شما هم به حساب نمی‌آید اقساط پرداختی وام آن در هر سال، سر سال خمسی، خمس دارد.

سود سرمایه‌ی شخص بدهکار

س260. شخصی با سرمایه‌ای که خمس آن را پرداخت کرده، یک مرکز شغلی ایجاد کرده و ماهانه درآمدی دریافت می‌کند. وضع شخصی‌‌اش بدین‌صورت است که هم خودش به دیگران بدهکار است و هم از دیگران طلبی دارد و خانه‌ی مستقل ندارد و به دیگران کمک مالی بلاعوض هم می‌دهد، آیا به درآمد ماهانه‌اش خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. سودی که از سرمایه‌ی مخمّس او حاصل می‌شود چنانچه پس از صَرف در هزینه‌های لازم زندگی و صَرف در خیرات و صدقات، سر سال خمسی اضافه بیاید و پس‌انداز شود، مقدار پس انداز شده خمس دارد؛ بدهکاریهایی که دارد اگر در رابطه با کسب یا در رابطه با خرید لوازم زندگی در همان سال باشد از درآمد او کسر می‌شود و اگر مربوط به سال‌های قبل باشد نمی‌تواند کسر کند و طلبهایی که از مردم دارد اگر ناشی از فروش نسیه کالا است جزء درآمد سال وصول محسوب می‌شود.

خمس تاکسی‌‌دار با خودروی اقساطی

س261. بفرمایید کسی که شغل وی تاکسی‌داری است، تکلیف وی در سال خمسی یا در صورت نداشتن سال خمسی چیست و آیا تاکسی را که با وام مثلاً 5 میلیونی خریده مشمول آن می‌گردد؟

ج. اگر با پرداخت خمس آن، زندگی او اداره نمی‌شود، خمس ندارد، وگرنه دادن خمس آن مقدار از اقساط که پرداخت شده واجب است و همین‌طور اگر درآمد او از سال خمسی اضافه آمد و چیزی پس‌انداز کرد، خمس دارد.

خرید امتیاز مسکن با قرض

س262. اینجانب امتیاز واگذاری زمینی را از شخصی که عضو تعاونی می‌باشد به قیمت 4 میلیون و 200 هزار تومان خریداری نموده‌ام که مبلغ 2 میلیون تومان آن را قرض کرده و پرداخت نموده‌ام. با توجّه به اینکه بنده هنوز زمینی دریافت نکرده و سال خمسی نیز فرا رسیده است آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. در فرض سؤال اگر برای ساخت مسکن مورد نیاز تهیه شده، متعلّق خمس نیست و پولی هم که قرض کرده‌اید، خمس ندارد.

قرض در ازای اجاره

س263. شخصی مالک ساختمان دو طبقه ای است و خودش در طبقه‌ی بالا سکونت دارد و طبقه‌ی پایین را به شخص دیگری داده است و به علّت بدهکاری مبلغی از او قرض گرفته بدون اینکه اجاره ای بگیرد، آیا به این مبلغ خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. واگذاری استفاده‌ی مجّانی از خانه به کسی به‌خاطر اینکه مالی از او قرض گرفته است، وجه شرعی ندارد و به هر حال مالی که قرض گرفته است، خمس ندارد.

پول قرضی برای حج

س264. آیا قرضی که برای حج تمتّع گرفته می‌شود باید خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقی‌مانده‌ی آن برای مخارج حج پرداخت شود؟

ج. در فرض سؤال مالی که قرض گرفته می‌شود خمس ندارد، مگر آن مقدار از اقساط آن که تا سر سال خمسی پرداخت شده باشد و آن مال صَرف در مؤونه نشده باشد.

قرض برای خرید خانه

س265. من در خلال پنج سال مبلغی را به بنیاد مسکن جهت گرفتن زمینی به امید تأمین مسکن پرداخت کردم، ولی تاکنون تصمیمی برای واگذاری زمین گرفته نشده است، لذا تصمیم دارم، آن مبالغ را از بنیاد مسکن باز پس بگیرم، با توجّه به اینکه قسمتی از آن را قرض گرفته ام و قسمتی را هم از فروش فرش خانه ام و باقی‌مانده‌ی آن را هم از حقوق همسرم که معلّم است، تهیه کرده‌ام. اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگیرم و آن را فقط برای تهیه‌ی مسکن (زمین یا خانه) مصرف کنم، آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟ و چه مقدار؟

ج. در فرض مرقوم که پول از راه هدیه یا قرض یا فروش لوازم زندگی تهیه شده، خمس آن واجب نیست.

وجوب پرداخت خمس برای بدهکار

س266. کسانی که قرض دارند آیا پرداخت خمس بر آنها واجب است؟

ج. در صورت وجود شرایط واجب شدن خمس، داشتن هر قرضی مانع از تعلّق خمس نیست.

کسر اقساط ماهیانه از درآمد سال

س267. اینجانب یک خودرو به‌صورت اقساط خریده‌ام حال که سال خمسی فرا رسیده است آیا می‌توانم مبلغ بدهی خود را از سرمایه‌ام کسر و سپس خمس آن را محاسبه کنم؟ لازم به ذکر است که اقساط آن بیش از یک سال است.

ج. اقساطی را که تا سر سال خمسی پرداخت می‌شود می‌توان از درآمد همان سال کسر نمود.

احتساب چک مدّت‌دار به‌عنوان بدهی

س268. هنگام ثبت‌نام فرزندم بابت پرداخت شهریه‌ی او، مهلت گرفته و مبلغ را طی دو فقره چک چهار و شش ماهه پرداخت کرده‌ام. آیا موقع سررسید سال مالی، این مبلغ جزو بدهی منظور می‌شود یا پرداخت آن را باید از محل درآمد سال بعد تأمین کرد؟

ج. در فرض سؤال جزو مؤونه‌ی سال بعد محسوب می‌شود، مگر اینکه قبل از پایان سال خمسی پرداخت کنید.

احتساب مهریه به‌عنوان بدهی

س269. آیا مهریه‌ی زن که هر آن امکان مطالبه را دارد در سر سال خمسی برای مرد جزو بدهی حساب می‌شود؟

ج. مهریه را می‌توان از درآمد کسب پرداخت نمود ولی در صورت عدم پرداخت، از درآمد آن سال استثنا نمی‌شود و تمام درآمد باقی‌مانده متعلّق خمس است.

کارمندان دارای بدهی نقدی و قسطی

س270. آیا بر کارمندانی که گاهی مقداری مال از مخارج سالانه‌ی آنها زیاد می‌آید، با توجّه به اینکه بدهی‌ های نقدی و قسطی دارند، خمس واجب است؟

ج. اگر بدهی بر اثر قرض کردن در طول سال برای مخارج همان سال یا خرید بعضی از مایحتاج سال به صورت نسیه باشد، در صورتی که بخواهد دَین خود را از منافع همان سال ادا نماید، مقدار دَین از باقی‌مانده‌ی درآمد آن سال استثنا می‌شود و در غیر این صورت، تمام درآمد باقی‌مانده که مصرف نشده خمس دارد.

کسر پول، بابت بدهی

س271. من به شخصی مبلغی پول بدهکارم، اگر سر سال برسد و طلبکار قرض خود را مطالبه نکند و مقداری از درآمد سالانه که با آن می‌توانم قرض خود را ادا کنم، نزد من موجود باشد، آیا این بدهی از درآمد سالانه استثنا می‌شود یا خیر؟

ج. بدهی اعم از اینکه بر اثر قرض گرفتن باشد و یا بر اثر خرید نسیه‌ی لوازم خانگی، اگر به‌خاطر تأمین مخارج سالانه‌ی زندگی همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نماید، از درآمد سال کسر می‌شود، ولی اگر برای بدهی‌ های سال‌های قبل باشد، هرچند مصرف درآمد سالانه برای پرداخت آن جایز است، ولی اگر تا پایان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمی‌شود.

س272. آیا خمس بر کسی که مالی در حساب سالانه اش باقی مانده و در حالی سال خمسی‌اش رسیده که بدهکار است، با توجّه به اینکه چند سال برای پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟

ج. بدهی پرداخت‌نشده چه بدون مدّت باشد و چه مدّت‌دار، از درآمد سالانه استثنا نمی‌شود، مگر اینکه برای تأمین هزینه‌های سال درآمد باشد که از درآمد آن سال مقداری را که می‌خواهد صَرف بدهی خود کند، استثنا می‌شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلّق نمی‌گیرد.

س273. من از بانک مقداری وام گرفتم که وقت پرداخت آن بعد از تاریخ سال خمسی‌ام فرا می‌رسد و می‌ترسم که اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آینده قادر به ادای آن نباشم، تکلیف من هنگام رسیدن سال خمسی‌ام در رابطه با پرداخت خمس چیست؟

ج. اگر درآمد سال را پیش از پایان آن در پرداخت قرض خود مصرف کنید و قرض هم برای افزایش سرمایه نباشد، خمس ندارد، ولی اگر قرض برای افزایش سرمایه باشد و یا قصد پس‌انداز درآمد سالانه را داشته باشید، پرداخت خمس آن بر شما واجب است.

قسطهای پرداخت‌شده در یک سال

س274. اگر وامی دریافت کنیم و قسط‌های آن سال‌های متمادی طول بکشد آیا قسط‌های پرداخت شده در هر سال خمس دارد؟

ج. اگر وام برای مؤونه‌ی زندگی بوده و در هر سال خمسی از درآمد همان سال ادای دَین کرده‌اید، پرداخت خمس اقساط پرداختی واجب نیست، آری اگر خود وام موجود باشد به مقداری که از راه درآمدِ کار، قسط آن را پرداخته خمس تعلّق می‌گیرد.

اموال شخص بدهکار

س275. آیا پرداخت خمس برای کسی که مبلغی طلب دارد و به همان میزان بدهکار است ولی قصد دارد مبلغ طلب را به بدهی اختصاص دهد، واجب است؟

ج. اگر بدهکاری مربوط به هزینه‌های زندگی همان سال او باشد در فرض سؤال اگر آن را بپردازد، از درآمد کسر می‌شود.

11. مال مورد نیاز مُبرَم برای مؤونه در آینده‌ای نزدیک

کسر هزینه‌های ماه اوّل سال خمسی

س276. بنده چون کارمند هستم و در انتهای هر ماه حقوق می‌گیرم و سال خمسی‌ام را اوّل مهر تعیین کرده‌ام، آیا می‌توانم هزینه‌های منزل و اقساط واقع در ماه مهر را از درآمد سال کسر کنم یا خیر؟

جواب: کسر نمی شود؛ البته می توانید پایان سال خمسی را قبل از دریافت حقوق قرار دهید.

پس‌انداز برای فرزندان و خمس آن

س277. اشخاصی که پول برای فرزندان پس‌انداز می‌کنند و هدف آنها فرار از خمس نیست؛
الف: اگر فرزندان آنها بالغ نباشند چون پدر حق وکالت و اجازه‌ی دخل و تصرّف دارد، آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟
ب: اگر به علّت نیاز زندگی از پول پس‌انداز فرزندان استفاده شود و مجدّداً جایگزین شود، آیا به پول اوّلیه، خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج. اگر واقعاً به آنها هبه کنند و مناسب شأن هبه‌کننده باشد، خمس ندارد امّا اگر هبه نشده است و صِرفاً پس‌انداز به نام آنهاست خمس دارد.

پس‌انداز برای تهیه‌ی ضروریات زندگی

س278. آیا پس‌انداز درآمد کسب برای تهیه‌ی ضروریات زندگی بمجرّد رسیدن سال خمسی متعلّق خمس است، یا پس از گذشت مدّتی؟

ج. پس‌انداز درآمد سال برای صَرف در مؤونه در سال بعد، اگر در آستانه‌ی صَرف در مؤونه باشد، خمس ندارد.

س279. آیا پس‌انداز درآمد برای تهیه‌ی مایحتاج در آینده تا چند روز و یا چند ماه دیگر جایز است با چه شرایطی و تا چه مدّتی؟

ج. اگر از درآمد بین سال نیاز دارد که صرف خرید مسکن یا یکی از مایحتاج زندگی نماید و مبلغ به مقداری باشد که با ادای خمس آن، نمی‌تواند با مقدار باقی‌مانده، مایحتاج مورد نظر را تهیه کند، در این صورت مجاز است بدون پرداخت خمس پس‌انداز، آن را تا مدتی پس از اتمام سال خمسی صَرف در تهیه‌ی مایحتاج مورد نظر نماید، به شرط آنکه در خلال مدّت یاد شده در اوّلین روزی که توانست، آنچه را نیاز داشته تهیه نماید، امّا اگر مثلاً در هفته‌ی اوّل می‌توانسته مایحتاج مورد نظر را بخرد ولی بدون عذر موجّه پول را پیش خود نگه دارد تا بعداً صَرف در تهیه‌ی مایحتاج مورد نظر کند در این صورت باید خمس آن را بپردازد.

پس‌انداز حقوق جهت هزینه‌های ازدواج

س280. آیا به پولی که از حقوق ماهیانه ام برای خرید لوازم ازدواج در آینده، پس‌انداز می‌کنم، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر پولی را که بابت حقوق ماهیانه می‌گیرید، پس‌انداز می‌کنید، باید سر سال، خمس آن پرداخت شود، مگر آنکه با فرا رسیدن سال خمسی در آستانه‌ی خرید لوازم ضروری ازدواج باشید و زودتر از آن امکان خرید آن را نداشته‌اید و با پرداخت خمس آن نتوانید لوازم مورد نیاز را تهیه کنید.
 

س281. از آنجا که تاکنون ازدواج نکرده‌ام، آیا جایز است مقداری از مالی را که در حال حاضر دارم، برای هزینه‌هایی که در آینده به آنها نیاز دارم، پس‌انداز کنم؟

ج. پس‌انداز درآمد سال اگر برای هزینه‌ی ضروری ازدواج در چند روز آینده باشد، خمس ندارد.

س282. طلّاب علوم دینی که هنوز ازدواج نکرده‌اند و مسکنی ندارند، اگر درآمدی از طریق تبلیغ و کار یا سهم امام (علیه‌السّلام) داشته باشند، آیا مشمول خمس است یا اینکه می‌توانند بدون پرداخت خمس، آن را به این دلیل که از وجوب خمس استثنا شده، برای هزینه‌های ازدواج پس‌انداز کنند؟

ج. حقوق شرعی که از طرف مراجع به طلّاب محترمی که مشغول تحصیل در حوزه‌های علوم دینی هستند اهدا می‌شود، خمس ندارد، ولی سایر درآمدهایی که از راه تبلیغ و کار دارند، اگر تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس آن واجب است.

پس‌انداز برای ساخت خانه

س283. دو سال است قطعه زمینی را برای ساخت خانه خریده ام، اگر از مخارج روزمره پولی را برای ساختن خانه در آن، پس‌انداز کنم، زیرا در حال حاضر مستأجر هستم، آیا در پایان سال به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج. اگر درآمد سال را قبل از رسیدن سال خمسی به مصالح ساختمانی مورد نیاز تبدیل کنید و یا آنکه در آستانه‌ی صرف آن در ساختمان مسکن خود تا چند روز آینده باشید، خمس ندارد.

نکات و چکیده‌ی فصل سوم
 

مواردی وجود دارد که از پرداخت خمس معاف است:

مورد اوّل: هدیه

هر پول یا کالا یا ملکی که به انسان هدیه گردد، خمس ندارد البته اگر سر سال خمسی بدون استفاده باقی مانده باشد احتیاط مستحب این است که خمس آن پرداخت شود. علاوه بر موارد واضح هدیه، موارد زیر نیز حکم هدیه را دارد:

1. بن خرید که از طرف محلّ کار داده می‌شود.

2. مستمری بنیاد ایثارگران به جانبازان و آزادگان و خانواده‌ی معظّم شهدا.

3.  یارانه.

4. عیدی.

5. جایزه‌های بانکی.

6. کمک‌هزینه‌ی تحصیلی

تذکر: اگر هدیه دادن زن و شوهر به یکدیگر یا والدین به فرزندان ساختگی و برای فرار از پرداخت خمس باشد یا هدیه متناسب با جایگاه اجتماعی هدیه‌دهنده نباشد، خمس واجب می‌شود.

مورد دوم: مهریه

مورد سوم: ارث

مورد چهارم: مالی که از طریق وقف به انسان می‌رسد.

مورد پنجم: خرجی‌‌ای که پدر به فرزندان یا فرزندان به والدین یا شوهر به زن می‌دهد.

مورد ششم: پولی که از سوی شرکت‌های بیمه بابت خسارت ماشین یا بیمه‌ی عمر پرداخت می‌کنند.

مورد هفتم: دیه

مورد هشتم: مالی که خمس آن قبلاً داده شده است.

مورد نهم: هزینه‌هایی که برای گذران زندگی به آن نیاز است. (مؤونه)

آنچه که برای نیازمندی زندگی استفاده می‌شود سه دسته است:

1. موادّ مصرفی: مثل برنج و روغن و شارژ موبایل و بنزین باک خودرو و ... که هرقدر از این موارد مصرف شود، مؤونه محسوب شده و هرچه سر سال خمسی بماند، مورد خمس خواهد بود.

2. اشیای ماندگار: مثل لباس و فرش و ظروف غذاخوری و کتاب و ... که ملاک مؤونه بودن این موارد این است که مناسب شأن عرفی باشد و به آنها نیاز باشد اگرچه که ممکن است در طول سال استفاده نگردد.

3. اموال غیر منقول: مثل خانه و زمین و ویلا و ... که اگر مناسب جایگاه اجتماعی باشد و به آن عرفاً نیاز داشته باشد مورد خمس نیست.

اگر از یک وسیله که مؤونه باشد تا سر سال خمسی استفاده کند و بعد از سال بخواهد بفروشد، پول فروش آن، خمس ندارد. همچنین است اگر بعد از سال خمسی از آن استفاده نکند و آن را کنار بگذارد.

مورد دهم: قرض

پولی که انسان قرض گرفته است و آن را استفاده نکرده و پس‌انداز نموده است خمس ندارد. امّا اگر مقداری از آن را پس داده باشد، باید خمس آن مقدار را بدهد.

انسان نمی‌تواند بدیهای خود را از اضافه‌ی درآمد سر سال خود کم نماید. مگر در صورتی که بدهی بابت مؤنه همان سال درآمد باشد و بخواهد با اضافه درآمد، بدهی را پرداخت کند. البتّه می‌تواند تا قبل از سال خمسی، بدهکاری‌های دیگر خود را از آن پول پرداخت نماید.