احکام عمومی خرید و فروش

خرید و فروش یکی از معاملاتی است که شرعاً صحیح بوده و در بین مردم بسیار رایج است. در اصطلاح شرعی، خرید و فروش، عقد بیع نامیده می‌شود. «بیع» در لغت به معنای فروختن است، اما این کلمه به معنای خریدن هم بکار می‌رود.

شرط خواندن صیغه⁽¹⁾ در خرید و فروش

س1. آیا در خرید و فروش شرعی، مثل خرید و فروش طلا و جواهرات، لازم است که الفاظ یا صیغه ­ی خاصی گفته شود؟

ج. هر لفظ یا عملی که مقصود ⁽²⁾ را برساند، برای انعقاد خرید و فروش کافی است.⁽³⁾

س2. اگر خرید و فروش طلا و نقره به صورت معاطات⁽⁴⁾ انجام گیرد آیا پای بندی به چنین معامله‌ای لازم است؟

ج. بین معامله عقدی و معامله معاطاتی در لزوم پایبندی به آن معامله، تفاوتی وجود ندارد.

س3. آیا پرداخت بیعانه توسط مشتری نشانه‎ی انجام گرفتن معامله است یا این که زرگر می‎تواند با شخصِ دیگری روی همان جنس معامله نماید؟

ج. مجرّد پرداخت بیعانه نشانه انجام گرفتن معامله نیست؛ و به طور کلی تا معامله بر وجه صحیح شرعی منعقد نشود، هیچ یک از طرفین نسبت به طرف دیگر از جهت توافق و وعده انجام معامله، حقّی پیدا نمی کنند.

قسم خوردن در خرید و فروش

س4. آیا قسم خوردن در معامله جایز است؟

ج. کسی که قسم می‌خورد، اگر حرف او راست باشد، قسم خوردن او مکروه است؛ و اگر دروغ باشد، حرام و از گناهان بزرگ است.

س5. قسم از نظر شرعی به چه چیزی گفته می‌شود؟

ج. قسم شرعی این است که انسان به اسم خدا یا صفات مختص به آن، مانند "مقلّب القلوب و الأبصار" یا صفاتی­ که غالباً برای او به کار می‌رود، و استعمالش ظهور در خدای متعال دارد(نه دیگران)، مانند خالق، رازق و رحیم، به هر زبانی که باشد، قسم بخورد کاری را انجام دهد، یا ترک کند.

تبصره: الف) اگر قسم به غیر خداوند باشد، مانند این که قسم به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) یا ائمه معصومین (علیهم السلام) یا به قرآن کریم و امثال آن باشد، قسم محقّق نمی‌­شود. ب) اگر لفظ استعمال شده ظهور در حق تعالی ندارد، امّا شخص، منظورش ذات باری تعالی بوده، بنابر احتیاط واجب احکام قسم را دارد.

س6. اگر شخصی در معامله قسم دروغ بخورد، آیا معامله انجام شده و سود حاصله هم حرام است؟

ج. قسم دروغ خوردن حرام است، ولی اگر شرایط معامله رعایت شده باشد، معامله صحیح و سود حاصله حلال است.

شرایط فروشنده و خریدار

معامله با بچه نابالغ

س7. از نظر شرعی، خرید و فروش و معامله با کودکان چه حکمی دارد؟

ج. معامله با بچه نابالغ باطل است؛ هرچند ممیّز بوده و با اذن ولیّ او باشد. مگر آن که کالا از چیزهای کم ارزشی باشد که معامله آن برای بچه­‌ها متعارف است. یا این که بچه فقط واسطه‌­ای است که پول را به فروشنده و جنس را به خریدار می­‌رساند یا به عکس.

س8. سرپرست بچه در تصرفات مالی از قبیل خرید و فروش چه کسی است ؟

ج. سرپرست و ولیّ کودک غیر بالغ پدر و جد پدری است؛ و در نبود آنان، قیّمی که با وصیت آنان مشخص شده باشد؛ و در صورت مشخص نشدن قیّم، ولایت با حاکم شرع است؛ و در صورتی که دسترسی به حاکم شرع ممکن نباشد، با مؤمنین است؛ و بنا بر احتیاط واجب باید عادل باشند.

عاقل بودن طرفین معامله

س9. سرپرستیِ شخص دیوانه بر عهده چه کسی است؟

ج. اگر عارض شدن جنون، قبل از بلوغ است، حکم کودک غیر بالغ را دارد. اگر عارض شدن جنون، بعد از بلوغ است، ولایت با حاکم شرع است. لکن احتیاط (مستحب) آن است که پدر و جدّ پدری نیز موافقت کنند.

س10. کسی که از نظر هوشی در حدّ پایینی قرار دارد، آیا می‌تواند هر نوع معامله‌ای را انجام دهد؟ و معاملات انجام شده صحیح است؟

ج. اگر عرفاً عاقل باشد، و سفیه نباشد، اشکال ندارد.
 

س11. حکم معامله با مست در حال مست بودن چیست؟

ج. اگر به گونه‌ای مست باشد که ملتفتِ معامله نیست، و نمی‌فهمد، معامله با او باطل است.

معامله با افراد سفیه

س12. منظور از سفیه که در شرع مقدس اسلام از تصرّف در اموال خود منع شده است، کیست؟

ج. سفیه به کسی گفته می­ شود که در او حالتی که او را بر حفظ مالش برانگیزد، وجود نداشته باشد؛ و مال خود را در کارهای بیهوده­‌ا‌ی که هیچ غرض عقلایی ندارد، مصرف می‌کند، و نسبت به فریب خوردن در معاملات بی‌توجه است. گفتنی است که سفیه غیر از دیوانه است.

س13. آیا تشخیص سفاهت بر عهده حاکم است، و یا افراد دیگر (دادگاه، پزشک) هم می‌توانند تشخیص دهند؟

ج. تشخیص سفاهت بر عهده عرف است؛ و نیازی به حکم حاکم ندارد. ولی در مورد باطل کردن معاملات سفیه، باید سفیه بودن او از طریق شرعی ثابت شود.⁽¹⁾

س14. أولیای تصرّف سفیه و سرپرست وی چه کسانی هستند؟

ج. اگر از دوران کودکی سفیه بوده و با همان حال بالغ شده ولایت بر او، برای پدر و جدّ پدری او یا وصیّ آنها است و اگر بعد از بلوغ، سفیه شده حاکم شرع ولی اوست.

س15. شخصی که سفیه است، اگر معامله‌ای انجام دهد، آیا معامله­ اش باطل است؟ و اگر بعد از معامله معلوم شود که یکی از طرفین معامله سفیه بوده، معامله­ ی انجام شده چه حکمی دارد؟

ج. اگر سفیه معامله‌ای انجام دهد، متوقف بر نظر ولیّ اوست، که با رعایت مصلحت او امضاء کند. البته اگر سفاهت او بعد از بلوغ و رشد عارض شده باشد، ممنوعیت تصرّف او در اموالش متوقف بر منع حاکم شرع است.^.

س16. آیا سفیه در مورد هزینه‌های روزمرّه خود از قبیل هزینه خوراک و لباس هم باید از سرپرست خود اجازه بگیرد؟

ج. اگر مستلزم معامله و نقل و انتقال نباشد، اشکال ندارد و الا باید با اجازه ولیّ شرعی باشد.

معامله با مفلس (ورشکسته)

س17. مُفلِس (وَرشکسته) از نظر شرعی به چه کسی گفته می‌شود؟

ج. مفلس از نظر شرعی کسی است که اموال او به جز آنچه مورد نیاز و در شأن اوست، از قبیل مسکن، اتومبیل، لوازم منزل و... در حدّی نیست که بتواند بدهی­‌هایش را بپردازد، و طلبکاران نیز به حاکم شرع شکایت کرده‌­اند، و حاکم او را ورشکسته اعلام نموده، و از تصرّف در اموالش منع کرده است.

س18. آیا در تحقّق ممنوعیّت (تصرّف نکردن در اموال خود) برای شخص ورشکسته، حکمِ حاکم شرع یا دادگاه لازم است؟

ج. مفلس بودن شرعی از زمانی شروع می‌شود که حاکم شخصی را ورشکسته اعلام نماید، و از تصرف در اموالش منع کند.

س19. آیا مفلس در مورد هزینه‌های روزمره خود از قبیل هزینه خوراک و لباس هم باید از حاکم شرع اجازه بگیرد؟

ج. مخارج و پوشاک مفلس و نفقه ی کسی که نفقه‌ی او بر مفلس واجب است، طبق عادت همیشگی او تا روز تقسیم مال مفلس، باید جریان داشته باشد؛ و نیاز به اجازه گرفتن از حاکم شرع نیست.

اختیار در انجام معامله

س20. اگر شخص از طرف دیگری تهدید شود یا تحت فشار قرار گیرد، تا معامله­‌ای انجام دهد، آیا معامله او صحیح است؟

ج. اگر شخص از طرف دیگری تهدید شود، یا تحت فشار قرار گیرد تا معامله­‌ای کند، و این شخص برای دفع ضرر یا حرج، این معامله را انجام ­دهد، چنین معامله­‌ای باطل است؛ مگر این که بعد از برداشته شدن اجبار و اکراه، اجازه آن را بدهد. این تهدید ممکن است در مورد وابستگان انسان یا اموال، آبرو و جان باشد، و انسان به خاطر رفع تهدید، مجبور به پذیرش معامله شود.

س21. در بین مردم رایج است که می‌گویند مجبور شدم که فلان چیز را بفروشم، آیا چنین اجباری باعث باطل شدن معامله می‌شود؟

ج. اجباری که باعث باطل شدن معامله می‌شود، اجباری است که با تهدید و تحت فشار بودن و مانند آن باشد نه آن معنایی که بین مردم رایج است.

س22. فروشنده به خاطر نیاز شدید مالی، راضی می شود طلا و جواهراتش را ارزانتر از قیمت واقعی بفروشد، آیا خرید طلا از چنین مشتریانی جایز است؟

ج. اضطرار از نظر فقهی ضرری به صحّت و نفوذ معامله که همراه با رضایت و طیب خاطر باشد، نمی زند؛ ولی از نظر اخلاقی و انسانی، بر طرف دیگر واجب است که از شرایط به وجود آمده، برای شخص مضطرّ سوء استفاده نکند.

مالک بودن

س23. مالی بدون رضایت مالک فروخته شده است، اگر مالک بعد از اطلاع، به آن معامله اجازه دهد، کافی است؟ یا معامله انجام شده باطل است، و باید معامله جدیدی انجام شود؟

ج. اگر مالک اصلی معامله مذکور را اجازه دهد، معامله صحیح است.

س24. هنگام معامله شک می‌کنیم در این که آیا خود فروشنده مالک این کالا است، یا بدون اجازه مالک (با امید راضی کردن مالک) می‌فروشد، یا شاید این مال دزدی باشد، حکم چنین معامله‌ای چیست؟

ج. معامله صحیح است؛ چون این مال هم اکنون در دست اوست. البته اگر بعداً ثابت شود که مثلاً این مال دزدی بوده، باید از صاحب اصلی آن کسب تکلیف کرد؛ و در صورت عدم اجازه، آن را به او برگرداند، و اگر از بین رفته، مثل یا قیمت آن را بازگرداند.

س25. در معامله فضولی (معامله مال دیگری بدون اجازه او) اگر مالک اجازه بدهد پول خود را از مشتری می‌گیرد یا فروشنده فضولی؟

ج. اگر گرفتن عوض را هم توسط فرد فضولی اجازه دهد، چیزی از مشتری نمی‌تواند مطالبه کند. و اگر اجازه ندهد، مالک می‌تواند عوض را از مشتری مطالبه کند.

س26. سود حاصله از فروش طلا و نقره در جای غصبی و یا مغازه‌ای که شرعاً حق تصرف در آن وجود ندارد، از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

ج. غصب حرام بوده ولی سود به دست آمده از فروش طلا و نقره، اشکالی ندارد. و غاصب ضامن اجرت المثل محل است.

شرایط جنس و عوض آن

س27. برای صحت معامله آیا لازم است که مشتری حتماً وزن دقیق طلای خریداری شده را بداند، یا فقط قیمت نهایی را بداند کافی است؟

ج. وزن را هم باید بداند.

س28. فروختن زیورآلاتی که فروشنده آن را توصیف کرده ولی مشتری آن را ندیده است، شرعاً چه حکمی دارد؟

ج. معلوم بودن کالای خریداری شده یا با مشاهده است، و یا با ذکر اوصافی است که باعث برطرف شدن جهالت مشتری می‌شود.

س29. اگر مشتری طلایی را نزد فروشنده در قبال بدهی خود گرو بگذارد، ولی در پرداخت بدهی کوتاهی نماید، آیا فروشنده می‌تواند طلای گرو گذاشته شده را بفروشد؟

ج. وقتی زمان دریافت بدهی فرا رسید، و گرو دهنده، بدهی را نپرداخت، مراحل زیر انجام می‌شود:
الف) اگر رهن گیرنده از طرف راهن در فروشِ گرویی وکیل است می‌فروشد، و در این مورد نیازی به مراجعه به راهن نیست
ب) اگر مُرتَهِن (رهن گیرنده) وکیل نیست، درخواست طلب خود می‌کند، ولو با فروش رهن یا توکیل او در فروش رهن، مثلاً: رهن گیرنده به راهن می‌گوید خودت رهن را بفروش و طلب مرا بپرداز.
ج) اگر بند ۱ و ۲ حاصل نشد به حاکم مراجعه می‌کند، و حاکم راهن را مجبور می‌کند به پرداخت دین یا فروش رهن.
د) اگر مرتهن بیّنه‌ای برای اثبات دین نداشته باشد‌، و بترسد از این که اگر نزد حاکم رهن را اعتراف نماید، راهن، دین را منکر می‌شود، و به موجب اعتراف مرتهن، رهن را می‌گیرد، و از او مطالبۀ بیّنه می‌نماید، برایش جایز است که بدون مراجعه به حاکم، رهن را بفروشد. و همچنین است اگر راهن بمیرد و مرتهن بترسد که وارث او، دین را انکار نمایند.

حق فسخ

س30. اگر طلا فروش در ضمن معامله شرط کند که مشتری بعد از خرید هیچ گونه حق فسخی ندارد، آیا این نوع شرط گذاشتن صحیح است؟

ج. این قبیل شروط، اگر به عنوان شرط در ضمن عقد صحیح بیان شوند، صحیح بوده و وفا به آن هم واجب است.

س31. در بعضی از مغازه‌ها تابلویی نصب می‌کنند، با این عبارت که « جنس فروخته شده پس گرفته نمی‌شود» آیا صِرف نصب نمودن این تابلو در مغازه باعث از بین رفتن تمام حقوق مشتری در فسخ معامله می‌شود؟

ج. وجود تابلو الزام آور نیست، مگر این که مشتری موقع خرید به آن ملتزم شده باشد.

تبصره: نصب تابلویی با عبارت « جنس فروخته شده پس گرفته نمی‌شود» تأکیدی است بر لزوم عقد، یعنی مشتری حق ندارد بدون دلیل معامله را بهم بزند. ولی اگر مشتری مغبون شود و یا کالا دارای عیب مخفی بوده باشد مثلاً فروشنده گفته کالا ساخت فلان کشور است، ولی بعداً خلاف آن ثابت شود، حق فسخ پابر جاست. [ البته عیوبی که هنگام خرید کالا واضح است نمی‌تواند دلیلی برای فسخ کالا باشد.]

س32. این که در عرف بازار بعضی از صنف‌ها مشهور است که مشتری حق فسخ معامله را ندارد، این نوع معامله از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟

ج. بعد از تحقق معامله، یعنی بعد از آن که معامله بر وجه شرعی صحیح منعقد شد، مشتری نمی‌تواند معامله را فسخ نماید، مگر این که یکی از اسباب شرعی برای فسخ معامله وجود داشته باشد.

تبصره: الف) اگر در ضمن معامله شرط شود که مشتری هیچ گونه حق فسخی ندارد، این شرط صحیح است، و مشتری نمی‌تواند با استفاده از انواع خیارات از قبیل خیار عیب، خیار غبن و... معامله را فسخ نماید، چون در معامله، تمامی خیارات را إسقاط کرده است.
ب) اگر در عرفی مشهور شده که مشتری حق فسخ ندارد، معنایش این است که مشتری نمی‌تواند بدون دلیل معامله را به هم بزند؛ و این همان چیزی که باید در تمام معاملات، پای بند به آن باشیم. ولی اگر کالا معیوب باشد، و یا مثلاً مشتری مغبون شود، حق فسخ پابر جاست.

س33. اگر طلا فروش، طلایی را بفروشد، و چند لحظه بعد از معامله، قیمت طلا گران شود، آیا می‌تواند معامله را فسخ کند (به هم بزند) و به قیمت جدید بفروشد؟

ج. تا زمانی­ که طرفین معامله از مجلس معامله متفرق نشده­‌اند، می‌توانند معامله را فسخ کنند.

تبصره: اگر گران شدن کالا، قبل از انجام معامله بوده باشد، فروشنده در صورت مغبون شدن می‌تواند معامله را فسخ نماید، اگر چه از مجلس معامله متفرق شده باشند.

پس گرفتن کالا

س34. آیا زرگر می‌تواند طلا و جواهری را که مشتری فقط یک یا دو روز از آنها استفاده کرده، و الان می‌خواهد پس بدهد، با قیمتی کمتر از قیمت فروش پس بگیرد؟

ج. بعد از تحقق معامله به صورت صحیح، فروشنده می‌تواند از پس گرفتن طلا خودداری نماید؛ ولی مستحب است که خواسته مشتری را قبول نموده و معامله را إقاله⁽²⁾ نماید، ولی إقاله با کم کردنِ قیمت کالا، شرعا صحیح نیست.

تبصره: طرفین معامله در صورت رضایت می‌توانند، معامله­ی دوّمی بر اساس قیمت مورد نظر خود انجام دهند.

س35. طلاجاتی که توسط مشتری پس داده می‌شود، و استفاده خیلی کمی از آنها شده، آیا زرگر می‌تواند آن‌ها را به عنوان طلای نو بفروشد؟

ج. اگر برای بررسی کیفیت و زیبا بودن زیور آلات آن‌ها را به صورت متعارف، در داخل مغازه یا بیرون آن امتحان نمایند اشکالی ندارد. ولی اگر عرفاً تصرف زیادی در آن‌ها صورت گرفته و مستعمل شمرده می شود، فروش آن به عنوان طلای نو جایز نیست.

س36. اگر مشتری طلای خریداری شده را یک بار برای میهمانی استفاده نموده و پس بیاورد، آیا فروشنده می‌تواند این طلا را به عنوان طلای نو به مشتری دیگری بفروشد؟

ج. اگر عرفاً مستعمل نیست، اشکال ندارد.

چانه زدن

س37. حکم چانه زدن در خرید و فروش چیست؟ و چانه زدن با نامحرم چه حکمی دارد؟

ج. چانه زدن بعد از انجام معامله مکروه است، و در مورد نامحرم با حفظ حدود و ضوابط شرعی مانع ندارد.

احکام خرید و فروش طلا و جواهر

خرید و فروش طلای نگین دار

س38. در عرف بازار طلافروشان مرسوم است که هنگام فروش طلا، وزن نگین‌های روی طلا را کم نمی­ کنند (با وجود این که نگین‌های به کار رفته ارزش مالی کمی دارد، ولی موقع فروش به همان قیمت طلا فروخته می‌شود) ولی هنگام خرید از مشتری، وزن نگین را کسر می‌نمایند، آیا این کار شرعاً جایز است؟ و آیا لازم است فروشنده این موارد را به مشتری اعلام نماید؟

ج. اگر به مشتری اعلام کند، و با رضایت مشتری باشد، اشکال ندارد، در غیر این صورت جایز نیست.

س39. در هنگام خرید و فروشِ طلای نگین‌دار، آیا می‌توان با وزن نمودن یکی دو تا از نگین‌ها که‌اندازه ثابتی دارند، وزن بقیه را به صورت تخمینی به دست آورد؟ و معامله به این صورت، چه حکمی دارد؟

ج. اگر تخمینی بودن وزن نگین‌ها، باعث جهل به وزن طلای مورد نظر باشد، معامله باطل خواهد بود.

تبصره: اگر فروشنده طوری وزن کند که مطمئن شود وزنی را که به مشتری اعلام می‌کند کمتر از وزن واقعی نبوده و کم فروشی صورت نگرفته است. در این صورت معامله صحیح است.

س40. ارزش برخی از نگین‌های جدیدِ به کار رفته در طلا، بیشتر از قیمت طلا است. زرگر موقع فروش، قیمت نگین را جداگانه حساب می‌کند، ولی موقع خرید از مشتری با طلا وزن می‌کند آیا این کار شرعاً صحیح است؟

ج. با اطلاع و رضایت مشتری اشکال ندارد.

س41. اگر طلا فروش، هنگام خرید طلای دست دوّم، در محاسبه وزن طلا یا نگین­ها دچار اشتباه شود، ولی زمانی متوجه شود که مشتری مغازه را ترک کرده است؛ در این صورت چه وظیفه‌ای دارد؟ آیا می‌تواند مبلغ اشتباه شده را صدقه بدهد؟

ج. باید مشتری را پیدا نموده و حق واقعی او را پرداخت نماید. و اگر هیچ نشانه‌ای از او ندارد، حکم مجهول المالک را دارد، و باید از طرف صاحبش صدقه بدهد؛ و احتیاط مستحب در این است که برای صدقه دادن از حاکم شرع اجازه بگیرد.

س42. برای سوار کردن نگین روی انگشتر، گردنبند و... برای این که نگین نشکند و خوب جا بیافتد، و سازنده هم راحت‌تر باشد، مقداری از زیر نگین را می‌تراشند، و به مشتری نیز اعلام نمی‌کنند، و در ظاهر هم دیده نمی‌شود، این کار چه حکمی دارد؟

ج. اگر مال مردم را می­تراشد، باید اعلام کند، مگر این که بداند مالک نگین، راضی به این کار است.

س43. سازنده­ ی طلا و جواهر موقع ساخت، تعدادی از سنگ‌ها را از جواهرات اصلی و مابقی را از سنگ‌های غیر اصلی استفاده می‌کند، آیا موقع معامله باید به مشتری اعلام کند؟ و اگر به قیمت واقعی (با در نظر گرفتن جواهر اصلی و غیر اصلی) و بدون این که مشتری مغبون شود، بفروشد، آیا چنین معامله‌ای صحیح است؟

ج. اگر با عنوان اصلی می­ فروشد، اشکال دارد.

خرید طلا به کمتر از قیمت نرخ بازار

س44. اگر طلا فروش هنگام خرید طلا از مشتری، آن را کمتر از نرخ قانونی دولت و اتحادیه صنف طلا و جواهر خریداری کند، معامله­ ی مذکور چه حکمی دارد؟

ج. معامله صحیح است،‌ اما اگر مشتری از نرخ طلا اطلاع نداشته و مغبون شده باشد، می‌تواند معامله را فسخ کند، و در صورتی که تخلّف از قانون نظام جمهوری اسلامی محسوب شود، جایز نیست.

اعتماد به گفته سازنده طلا

س45. تشخیص برخی خصوصیات خاص طلاجات و جواهرات کار بسیار مشکلی می‌باشد، و نیاز به متخصص و کارشناس دارد. آیا می‌توان با اعتماد به گفته ­ی سازنده­ ی این گونه طلاجات، آنها را با همان خصوصیات به مشتری فروخت؟

ج. می‌تواند؛ ولی به خریدار بگوید که به گفته­ ی سازنده، این خصوصیات و ویژگی را دارد.

اختلاف عیار در خرید و فروش طلا

س46. معمولاً طلای 18 عیار با شماره 750 می‌باشد، و امّا طلا فروش طلای مستعمل و شکسته را از مشتری با شماره 740 خریداری می‌کند، و در زمان ری گیری (ذوب)، شماره آن 745 تشخیص داده می‌شود، با وجود اختلاف این 5 شماره، حکم معامله چیست؟

ج. اگر اختلاف قیمت عرفاً قابل توجه باشد، فروشنده خیار غبن دارد.

س47. اگر زرگر مقداری طلا با عیار پایین بخرد، و به همراه طلاهای دیگر ذوب کندف و عیار واقعی آن مقدار طلا مشخص نگردد، و بعداً فروشنده به همراه فاکتور به طلا فروش مراجعه کند، و مدّعی شود که عیار طلایش بالاتر بود، وظیفه خریدار و فروشنده چیست؟

ج. اگر فاکتور اطمینان‌آور باشد، یا فروشنده از راه شرعی ـ مثل گواهی دو مرد عادل ـ بتواند ادعای خود را ثابت کند، و تفاوت قیمت قابل توجه باشد، فروشنده حق فسخ معامله را دارد.

معلوم نبودن عیار طلا

س48. خرید و فروش طلایی که عیارش معلوم نیست، چه حکمی دارد؟

ج. خرید و فروش صحیح نیست، اما اگر مصالحه کنند اشکال ندارد.

خرید و فروش طلا برای استفاده حرام

طلا و زیورآلات مردانه

س49. ساخت، خرید و فروش جواهرات طلا که مخصوص مردان است، مانند انگشتر و گردن بند، چه حکمی دارد؟

ج. ساخت جواهرات طلا اگر به منظور استفاده مردان باشد، حرام است؛ و خرید و فروش آن به این قصد، جایز نیست.

س50. آیا ساخت، خرید و فروش و استفاده از طلای سفید (مثل انگشتر) برای استفاده مردها حرام است؟

ج. اگر چیزی که طلای سفید نامیده می شود، همان طلای زرد است که بر اثر مخلوط کردن ماده ای، رنگ آن سفید شده، حرام است. ولی اگر عنصر طلا در آن به قدری کم است که عرفاً به آن طلا نمی گویند، مانع ندارد. و پلاتین نیز اشکال ندارد.

س51. اگر از طلا و فلز دیگری آلیاژی درست کنیم که مقدار طلا در آن کم باشد، آیا استعمال چنین آلیاژی به صورت انگشتر و یا ساعت برای مردان، اشکال دارد؟

ج. اگر عنصر طلا در آن به قدری کم است که عرفاً به آن طلا نمی‌گویند، مانع ندارد.

س52. خرید و فروش طلاجات مشترک مردان و زنان در صورتی که احتمال بدهیم مورد استفاده آقایان قرار خواهد گرفت چه حکمی دارد؟

ج. اگر عرفاً از وسایل مشترک بوده که می‌توان استفاده حلال یا حرام از آن‌ها نمود خرید و فروش آن به قصد حلال اشکالی ندارد. ⁽¹⁾

تبصره: اگر فروشنده می­‌داند که مشتری کالا را در حرام به‌­کار می­‌برد؛ در این صورت اگر فروش کالا، عرفا کمک به عمل حرام محسوب شود، معامله حرام است؛ و همچنین اگر وظیفه نهی از منکر باشد، نباید معامله را انجام دهد. در غیر این صورت انجام معامله جایز است.

س53. اگر در فروش طلا به آقایان، حرمت استفاده از آن توضیح داده شود، باز هم فروش آن حرام است؟

ج. اگر طلای مورد نظر، فقط برای استفاده­ ی آقایان باشد، خرید و فروش آن به این قصد جایز نیست. اگرچه این حرمت به خریدار توضیح داده شود. ⁽²⁾

س54. خرید و فروش طلای مردانه به نیت ذوب کردن و ساخت زیور آلات زنانه چه حکمی دارد؟

ج. ساخت طلای مردانه و فروش آن حرام است؛ ولی خرید آن جهت ذوب کردن اشکالی ندارد.^₍₃₎

س55. آیا خرید و فروش عینک و ساعت طلا برای استفاده‎ی مردان، جایز است؟

ج. بستن ساعت مچی طلا به دست، برای مرد حرام است، و نماز خواندن با آن بنابراحتیاط واجب باطل است، و احتیاط واجب آن است که از استعمال عینک طلا نیز خودداری شود.

س56. بعضاً برای جلوگیری از سیاه شدن بند یا قاب ساعت‌های طلایی رنگ، از پوشش آب طلا استفاده می‌شود. استفاده از این ساعت‌ها برای مردان چه حکمی دارد؟

ج. اشکال ندارد.

س57. اگر در قسمتی از عینک و ساعت مردانه، طلا استفاده شود، خرید و فروش و استفاده از آن برای مردان، چه حکمی دارد؟

ج. اگر طلای استفاده شده در آنها به ‌اندازه‌ای کم باشد که پوشش طلا صدق نکند، اشکال ندارد⁽⁴⁾.

فروش طلا به زنان بد حجاب

س58. آیا طلا فروش می‌تواند طلا و جواهرات را به زنانی بفروشد که می‌داند آن را از نامحرم نمی‌پوشانند؟

ج. در فرض مرقوم در صورتی که عرفاً کمک به انجام گناه محسوب نشود، و وظیفه نهی از منکر نباشد، اگر فروش به قصد منفعت حلال باشد، اشکال ندارد.

خلخال

س59. زنان به خاطر زینت، زنجیری به پای خود می‌بندند که خلخال نامیده می‌شود، خرید و فروش آن چه حکمی دارد؟

ج. خرید و فروش زیور آلات زنانه از قبیل خلخال و چیز‌های دیگر اشکال ندارد؛ ولی خانم‌ها هنگام استفاده باید از نشان دادن زینت خود به دیگران اجتناب نمایند.

خرید و فروش وسایلی که از جنس طلا و نقره است

ظروف طلا و نقره

س60. ساخت و خرید و فروش ظروف طلا و نقره که بعنوان ظرف خوردن و آشامیدن مورد استفاده قرار می‌گیرد، چه حکمی دارد؟

ج. خوردن و آشامیدن از ظرف طلا و نقره حرام است. ولی استفاده­ های دیگر غیر از خوردن و آشامیدن حرام نیست. و اگر به قصد استفاده برای خوردن و آشامیدن ساخته یا خرید و فروش شود، جایز نیست.

س61. ساخت و خرید و فروش ظروف طلا برای استفاده در دکوراسیون منزل و کارهای تزئینی دیگر چه حکمی دارد؟

ج. اشکال ندارد.

وسایل زینتی

س62. خرید و فروش و استفاده از وسایل زینتی از قبیل لوستر که با طلا یا نقره زینت داده شده‌اند، چه حکمی دارد؟

ج. فی نفسه اشکالی ندارد.

عطردان و سرمه دان

س63. خرید و فروش و استفاده از قاب قرآن، عطردان و سرمه دانی که از طلا یا نقره ساخته شده، چه حکمی دارد؟

ج. فی نفسه اشکال ندارد.

معامله طلا و نقره به صورت نسیه

س64. آیا خرید و فروش طلا به صورت نسیه‌ای اشکال دارد؟

ج. نقدی بودن یا نسیه بودن قیمت کالا، وابسته به توافق دو طرف است، بله در معاملۀ طلا در برابر طلا، به صورت نسیه و یا گرفتن اضافه در برابر آن، جایز نیست.

س65. در خرید و فروش طلا و نقره به صورت نسیه یا قسطی، قیمت آن را می‌توان زیاد محاسبه کرد؟ و اگر برای هر ماه نسیه درصد مشخصی به قیمت نقدی افزوده شود، مسأله چه حکمی پیدا می‌کند؟

ج. اگر به هنگام فروش جنس، قیمت آن را به طور نسیه و یا قسطی تعیین کنند، معامله صحیح است، هر چند قیمت قسطی بیشتر از قیمت نقدی باشد. ولی اگر معامله بر قیمت نقد انجام گیرد، و در تقسیط پرداخت ثمن چیزی بر آن بیفزاید، چنین قراردادی حرام و باطل است.

س66. با توجه به نوسانات قیمت طلا و نقره، در فروش نسیه یا اقساطی، قیمت زمان تسویه ملاک است، یا قیمت زمان فروش؟ مثلاً 10 گرم طلا فروخته می‌شود و قرار است مشتری سال بعد پولش را بپردازد، در این صورت طلا باید به قیمت امروز محاسبه شود یا قیمت سال آینده؟

ج. هنگام معامله باید قیمت کالا معین شود تا معامله صحیح باشد و در فروش نسیه یا اقساطی فروشنده می‌تواند کالا را به قیمت گرانتری بفروشد.

س67. در فروش نسیه‎ی‎ طلا یا نقره، چه زمانی طلا یا نقره به مِلک مشتری منتقل می‌شود، آیا زمان دریافت طلا از فروشنده، یا بعد از پرداخت کامل وجه؟

ج. نسیه یکی از انواع معاملات است که اگر شرایط لازم ⁽¹⁾ برای صحت معامله را دارا باشد، از لحظه معامله، کالا به مِلک مشتری منتقل می‌شود، و قیمت کالا در مدت مشخص شده پرداخت می‌گردد.

س68. دست گردان کردن طلا و نقره به شکل نقد و نسیه صحیح چه حکمی دارد؟ به این صورت که زرگر طلا یا نقره را به مدت 2 ماه به طور نسیه به خریدار بفروشد، و خریدار آن را تحویل گرفته و در همان لحظه آن را به قیمت پایین‌تر و به صورت نقدی به خود زرگر بفروشد، و پول آن را دریافت نماید؟

ج. این نوع بیع، صوری و وسیله ای برای دستیابی به قرض ربوی می باشد، و لذا حرام و باطل است. بله، اگر مال خود را به طور جدّی و به نحو صحیح شرعی بفروشند، و سپس اقدام به خرید نقدی یا نسیه آن به همان قیمت یا بیشتر از قیمت نقدی از مشتری نماید، اشکال ندارد.

گرو گذاشتن طلا تا پایان اقساط

س69. در فروش اقساطی طلا، فروشنده برای اطمینان از پرداخت تمام مبلغ طلا از طرف مشتری، طلا را پیش خودش از بابت ضمانت نگه می‌دارد، و پس از پایان اقساط مشتری، طلا را به او تحویل می‌دهد؛ حکم مساله چیست؟

ج. اگر با رضایت مشتری این کار انجام شود اشکال ندارد، البته فروشنده بدون اذن مشتری حق استفاده از آن را ندارد.

س70. در فروش اقساطی طلا، برای ضمانت از مشتری، طلای خودش را به صورت ضمانت می‌گیریم، و مشتری خُلف وعده در پرداخت اقساط نموده است، آیا طلا فروش می‌تواند طلای ضمانتی وی را بدون اعلام به او بفروشد؟

ج. اگر فروشنده از طرف مشتری برای فروش طلا وکالت نداشته باشد،‌ حق ندارد بدون مراجعه به مشتری، آن را بفروشد.

فروش نسیه طلا و نقره و بدقولی خریدار در پرداخت بدهی

س71. در فروش طلا و نقره به صورت نسیه،‎ چنانچه خریدار در پرداخت بدهی بدقولی نماید، آیا برای فروشنده حق فسخ ثابت می‎شود؟

ج. اگر مشتری ثمن را در زمان مشخص شده تحویل ندهد، فروشنده حق فسخ معامله را ندارد. مگر در ضمن معامله شرط کند که حق فسخ دارد. البته اگر پرداخت بدهی به ‌اندازه‌ای تأخیر بیافتد که ارزش پول کم شود، بنابر احتیاط باید نسبت به کاهش ارزش پول مصالحه کنند.

س72. در معامله نسیه، اگر خریدار از پرداخت وجه خودداری کند و قیمت طلا و نقره به خاطر تورّم افزایش یابد، آیا زرگر می‎تواند این مبلغ را از خریدار مطالبه نموده و یا در صورت نیاز اقدام قانونی انجام داد؟

ج. فروشنده حق مطالبه­ ی مبلغی بیشتر از قیمت معیّن شده­ را ندارد، ولی در صورتی که بر اثر کوتاهی خریدار در پرداخت پول، قدرت خرید فروشنده و ارزش پول پایین بیاید، و متضرر شود، احوط این است که با مشتری در مقدار مابه التفاوت مصالحه کند.

تحویل طلا و نقره در مجلس معامله

س73. آیا در خرید و فروش طلا با نقره یا برعکس، لازم است طلا یا نقره در همان مجلس و محل معامله به خریدار تحویل داده شود؟ به عبارتی شرط صحت معامله تحویل در مجلس معامله است؟

ج. اگر طلا یا نقره را به طلا یا نقره بفروشند، باید فروشنده و خریدار پیش از آن که از یکدیگر جدا شوند، جنس و عوض آن را به یکدیگر تحویل دهند، و اگر هیچ مقدار از چیزی را که قرار گذاشته اند، تحویل ندهند معامله باطل است.

خرید و فروش زیور آلات طرح دار

طلای منقوش به اسماء متبرکه

س74. حکم خرید و فروش طلایی که روی آن آیه قرآن یا اسماء و اوصاف الهی و یا اسماء معصومین ^{(علیهم السلام)} نوشته شده، چیست؟

ج. نوشتن و قالب ریزی آیات قرآنی و اسماء جلاله و امثال آن بر روی طلا و جواهرات اشکال ندارد، و خرید و فروش آن‌ها اشکالی ندارد. ولی کسی که می‌خواهد استفاده نماید، واجب است که احکام شرعی آنها را رعایت نماید و از بی‌احترامی و نجس کردن و مسّ بدون وضوی آنها خودداری کند.

س75. حکم خریدن طلایی که بر روی آن اسماء متبرکه حک شده است، برای ذوب کردن و قالب ریزی مجدد، چیست؟

ج. اشکال ندارد.

س76. اگر فروشنده بداند، خریدار احکام شرعی اسماء متبرکه‌ای که بر روی طلا یا نقره حک شده است را رعایت نمی‌کند (مثلاً بدون وضو به آن دست می‌زند)، فروش به این گونه افراد چه حکمی دارد؟

ج. اگر فروش آن عرفاً کمک به عمل حرام خریدار محسوب شود، و همچنین اگر وظیفه نهی از منکر باشد،‌ نباید معامله را انجام دهد.

س77. زیورآلاتی که اسماء متبرکه بر روی آن‌ها حک شده و مورد استفاده کودکان و نوجوانان است، و از طرفی چون مکلف نیستند، و رعایت احکام شرعی اسماء متبرکه را ندارند، خرید و فروش این گونه زیور آلات چه حکمی دارد؟

ج. اشکال ندارد.

س78. حکم خرید و فروش انگشتر و طلاجاتی که بر روی آنها تصاویر منسوب به پیامبر اکرم ^{(صلی الله علیه و آله)} و ائمه اطهار ^{(علیهم السلام)}، حک شده است، چیست؟

ج. این کار فی نفسه از نظر شرعی اشکال ندارد، به شرط این که مشتمل بر اموری که از نظر عرف، اهانت و بی احترامی محسوب می شود نبوده و با شأن آن بزرگان، منافات نداشته باشد.

س79. اگر مشتری، جواهراتی خریداری نماید که منقّش به اسماء متبرّکه باشد، آیا لازم است احکام شرعی مربوط به اسماء متبرّکه را به او یاد آوری کنیم؟

ج. تذکر دادن واجب نیست، مگر آن که بدانید جاهل به حکم شرعی است.

زیور آلات با طرح صلیب و آرم فرقه ­های منحرف

س80. آیا خرید و فروش طلا و جواهرات با طرح صلیب یا علامت فرقه‌های منحرف جایز است؟

ج. جایز نیست.

زیور آلات با طرح و نقش حیوانات

س81. خرید و فروش زیور آلات و جواهرات با طرح و نقش حیوانات چه حکمی دارد؟

ج. ساخت، نگه داری و خرید و فروش تصویر جاندار، اعمّ از مجسّم و غیر مجسّم فی نفسه، حرمتی ندارد.

طلاجات منقوش به عکس انسان و پادشاهان

س82. حک کردن عکس برخی از شخصیت‌ها و پادشاهان ایرانی و خارجی بر روی زیورآلات و سکه‌ها چه حکمی دارد؟

ج. اگر ترویج باطل محسوب شود، جایز نیست.

معاملات جدید در مورد طلا

خرید و فروش سکه

س83. آیا خرید و فروش سکه طلا به صورت عددی در صورتی که مشتری وزن آن را نداند، صحیح است؟

ج. اگر خرید و فروش آن به صورت عددی متعارف باشد، اشکال ندارد، در غیر این صورت اگر وزن آن مجهول باشد، معامله باطل است.

خرید و فروش اینترنتی طلا و نقره

س84. خرید و فروش طلا و نقره به صورت اینترنتی چه حکمی دارد؟

ج. مانعی ندارد.

سپرده‌‌گذاری طلا

س85. سپرده گذاری طلا در بانک چه حکمی ‌دارد؟

ج. اگر طبق یکی از عقود اسلامی باشد، مانع ندارد.

خرید و فروش طلا به صورت شناور

س86. حکم خرید و فروش طلا به صورت شناور چیست؟ (مثلاً امروز توافق می‌کنند یک ماه دیگر 100 گرم طلا تحویل داده شود، و وجه آن نیز در آن روز سه میلیون تومان محاسبه شود و در آن روز اگر طلا گران شد، فروشنده ضرر می‌کند؛ و اگر ارزان شود، خریدار ضرر می‌کند.)

ج. معامله‌ای که در آن، پرداخت پول به صورت نسیه بوده و فروشنده هم متعهد شده کالایی را که عین مشخصی نیست، در آینده تحویل دهد، معامله دین به دین بوده و از نظر شرعی صحیح نیست. (یعنی هم پول و هم کالا نسیه است).

لحاظ کردن اجرت ساخت در خرید و فروش طلا

س87. سازنده طلا به چه میزان می‌تواند أجرت ساخت از زرگر دریافت نماید؟

ج. تعیین أجرتِ کار انجام شده بر اساس توافق طرفین می‌باشد، ولی باید در حق مشتری اجحاف نشود. و اگر قانونی وجود داشته باشد، باید رعایت شود.⁽¹⁾

س88. اگر زرگر أجرت ساخت طلا را نداند، و یا فراموش کرده باشد، آیا می‌تواند درصد مشخصی (آن مقدار که احتمال می‌دهد درست باشد) از بابت اجرت ساخت، از مشتری دریافت کند؟

ج. زرگر می‌تواند طلا را بدون اعلام اجرت ساخت، بفروشد.

س89. اگر زرگر طلا را با اجرت ساخت معینی خریداری کند، و بدون هیچ گونه تغییری بخواهد آن را بفروشد، آیا می‌تواند اجرت ساخت را بیشتر از اجرت ساخت واقعی به مشتری اعلام نموده و دریافت کند؟

ج. نمی­ تواند خلاف واقع اعلام نماید.

س90. سود طلا در عرف بازار و قانون اتحادیه طلا و جواهر 7% می‌باشد، ولی فروشنده به جای سود 7%، طلا را با سود 3% می‌فروشد، و 4% دیگر را روی أجرت ساخت اضافه کرده و به مشتری اعلام می‌کند که با سود 3 % می‌فروشد در حالی که مشتری خبر ندارد، آیا این معامله اشکال دارد؟

ج. معامله صحیح است اما مشتری می‌تواند معامله را فسخ کند.

س91. طلا فروشی برای جذب مشتری و فروش بیشتر، طلاهای خود را برخلاف عرف بازار با أجرت ساخت کمتر یا سود کم، به قیمت پایین‌تری می‌فروشد، این کار باعث فروش کمتر طلافروشان دیگر می‌شود، و شاید گاهی باعث کمتر سود بردن آنها شود، این مسأله چه حکمی دارد؟

ج. معامله صحیح است.

فروش چک به مبلغ کمتر یا بیشتر

س92. اگر سکه و طلاجاتی در مقابل چک یک ماهه فروخته شود، و قبل از وصول آن، خریدار و فروشنده توافق کنند که چک دیگری به مبلغ زیادتر با 2 ماه دیگر از طرف مشتری ارائه شود؛ (یعنی مدت پرداخت بدهی با پرداخت مبلغی از طرف مشتری، بیشتر شود) این کار از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

ج. اضافه کردن مدت بدهی همراه با افزایش مقدار بدهی، ربا و حرام است، حتی اگر طرفین راضی باشند؛ اما اگر معامله قبلی را با توافق یکدیگر فسخ کنند، و معامله‌ی جدیدی با قیمت بیشتر و مدت طولانی‌تر انجام دهند، مانع ندارد.

س93. خرید و فروش چک و سفته مدت‌دار به صورت نقد به قیمتی کمتر از مبلغ نوشته شده در آن که امروزه هم رایج است، چه حکمی دارد؟

ج. فروش چک مدت‌دار به دیگری به کمتر یا بیشتر از مبلغ مندرج در چک در صورتی که آن چک بابت طلبی باشد که از کسی دارد، جایز است و اشکال ندارد؛ آنچه اشکال دارد و جایز نیست، این است که مبلغی از کسی قرض بگیرد، و در برابر آن چک مدت‌دار به مبلغ بیشتر از مبلغ قرض به او بدهد این عمل قرض ربوی است، و حرام است، اگر چه بعید نیست اصل قرض صحیح باشد.

س94. آیا چک به منزله پول نقد است، به ‌طوری که اگر بدهکار آن را به طلبکار بدهد برئ ‌الذمّه می‌ شود؟

ج. چک به منزله پول نقد نیست، و تحقّق أدای دین یا ثمن با دادن آن به طلبکار یا فروشنده متوقف بر این است که عرفاً قبض چک، قبض مبلغ آن محسوب شود؛ و این با تفاوت موارد و اشخاص، تفاوت پیدا می‌ کند.

تقلّب در معاملات طلا و نقره

غش در معامله

س95. اگر سطح فلزی را آب طلا یا نقره بدهند، و با عنوان طلا یا نقره بفروشند، معامله چه حکمی دارد؟

ج. معامله باطل است.

س96. اگر فلزاتی از قبیل نقره و مس را با طلا مخلوط نمایند (به خاطر استحکام طلا و به میزانی که در صنف زرگران متعارف است)، آیا فروش آن به عنوان طلا و به قیمت طلا جایز است؟

ج. اگر طلا صدق می‌کند، و عیار آن محفوظ است، اشکال ندارد.

س97. طلا فروش، جنسی را با وصف خاصی مثل فیروزه نیشابور یا برلیان اصل خریداری نموده و به مشتری فروخته است، اگر بعداً معلوم شود که جنس مذکور دارای ویژگی‌های ذکر شده نبوده است، معامله انجام شده چه حکمی دارد؟ و چه کسی ضامن است؟

ج. اگر عین خارجی را با وصف خاص می‌فروشد، در صورتی که معلوم شود آن وصف را نداشته، می‌تواند معامله را فسخ کند؛ و اگر کلّی می‌فروشد⁽¹⁾ مشتری می‌تواند در صورت خلاف عوض کند و آن توصیف شده را بگیرد.

تدلیس

س98. آیا نحوه‎ی چیدن طلا و نقره و زیاد کردن نور و استفاده از چراغ‌های رنگی در ویترین مغازه، تدلیس⁽²⁾ و فریب در معامله محسوب می‌شود؟

ج. صرف آنچه در سؤال آمده تدلیس نیست، بله اگر به گونه‌ای باشد که عیب کالا را مخفی کند یا وصف کمالی را در کالا اظهار کند که واقعاً کالا آن کمال را ندارد، تدلیس و حرام است.

اختلاف ترازوها

س99. با توجه به این که برخی از ترازوهای زرگران در مقادیر زیر یک گرم دقت کافی ندارند، حکم معاملات صورت گرفته و سود حاصله با این نوع ترازوها چیست؟

ج. فروشنده باید مطمئن باشد وزنی را که به مشتری اعلام کرده صحیح است، و کم فروشی صورت نگرفته است.

س100. اگر طلا فروش نداند ترازوی او دقّت لازم برای وزن طلا را دارد یا نه؛ آیا در این صورت می‌تواند از این ترازو استفاده نماید؟

ج. نمی‌تواند، مگر این که مطمئن شود کم فروشی صورت نگرفته است.

س101. اگر مشتری بعد از خرید طلا بفهمد، وزنی که فروشنده برای طلا گفته است بیشتر از مقدار واقعی آن است، آیا حق فسخ معامله برای مشتری ثابت می‌شود؟

ج. طلای مشخصی که بر اساس وزنش خریداری شده است اگر وزنش کمتر از وزن مورد توافق باشد معامله صحیح است، ولی باید فروشنده پول اضافی را به مشتری برگرداند.

تخفیف کاذب

س102. اگر فروشنده، طلای یکصد هزار تومانی را یکصد و بیست هزار تومان قیمت بدهد، و بعد برای بازار گرمی به مشتری بگوید بیست هزار تومان به شما تخفیف دادم؛ این تخفیف کاذب چه حکمی دارد؟ و آیا باعث باطل شدن معامله می‌شود؟

ج. معامله اشکال ندارد.

س103. زرگر می‌داند بیشتر مشتری‌ها برای تخفیف گرفتن زیاد چانه می‌زنند، به این خاطر قیمتی بالاتر از نرخ مصوّب و قانونی را به مشتری اعلام می‌کند، و در صورت چانه زدن مشتری در ظاهر به عنوان تخفیف، قیمت اصلی و مصوب را از مشتری می‌گیرد، این کار چه حکمی دارد؟

ج. معامله صحیح است.

1. معنای خرید و فروش به صورت کلی : بیع کلّی، مقابل بیع شخصی است که عبارت است از خرید و فروش کالایی که در وصف، معیّن و مشخّص است، لیکن در خارج و مصداق، کلّی و قابل صدق بر افراد متعدّد می‌باشد، مانند بیع صد گرم از طلای موجود در مغازه. معنای خرید و فروش به صورت جزئی و شخصی : خرید و فروش کالایی که در مصداق و بیرون، معیّن و مشخّص است، و معامله بر روی همان کالای مشخص و معین می‌شود. مانند معامله­ بر روی این انگشتر مشخص و معین.

احکام معاوضه طلا با طلا

ربا در معاوضه طلا و نقره

س104. منظور از ربای معاوضی چیست؟

ج. ربای معاوضی عبارت است از معاوضه یا فروش کالای پیمانه‌ای یا وزنی به کالای هم جنس دیگر با گرفتن زیادی، اعم از این که زیادی عینی باشد یا حکمی⁽¹⁾، به ربای معاوضی ربای معاملی یا ربا در معامله و معاوضه نیز گفته می‌شود.

تبصره: ربای معاملی (معاوضی)، اختصاص به بیع (خرید و فروش) ندارد و شامل هر گونه معامله و معاوضه از قبیل صلح، هبۀ معوّضه و مانند آن نیز می‌شود.

س105. آیا در خرید و فروش طلا و نقره ربا محقق می‌شود؟

ج. اگر طلا را به طلا، یا نقره را به نقره بفروشد، (سکه باشد یا زیور آلات) در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر از دیگری باشد معامله حرام و باطل است. ولی اگر طلا را به نقره، یا نقره را به طلا بفروشد، معامله صحیح است، و لازم نیست وزن آنها مساوی باشد.

س106. آیا انواع مختلف طلا از قبیل طلای سفید، طلای زرد، طلای 18 عیار و 24 عیار، یک جنس محسوب شده و ربای معاوضی در آن‌ها محقّق می‌شود؟

ج. اگر منظور از طلای سفید همان پلاتین است (چیزی غیر از طلای زرد) پس جنس آن با طلا متفاوت است. ولی اگر منظور همان طلای زرد است که آن را سفید کرده‌اند، یک جنس است؛ و همچنین طلای 18 عیار با طلای 24 عیار یک جنس محسوب می‌شوند، و ربای معاوضی در آنها محقق می‌شود.

س107. در مبادله طلا با طلا در صورتی که وزن آنها متفاوت باشد، آیا با ضمیمه کردن یک جنس دیگر به طلایی که وزنش کم می‌باشد معامله را از ربوی بودن خارج می‌کند؟

ج. در فرض مذکور، اگر چیزی ضمیمه می‌شود تا طلای اضافی در مقابل آن قرار بگیرد، و غرض، فرار از ربا نباشد، اشکال ندارد، و معامله ربوی نخواهد بود.

تبصره: معامله 5 گرم طلا با 4 گرم طلا به خاطر زیادی، ربا بوده و حرام است؛ ولی اگر 5 گرم طلا در مقابل 4 گرم طلا و مقداری پول معاوضه شود صحیح است. چون یک گرم طلای اضافی در مقابل پول قرار می‌گیرد.

س108. آیا تمامی شرایطی که برای صحت معاملات طلا شرط شده است، در مورد معاملات نقره هم جاری است؟

ج. طلا و نقره نسبت به شرایط لازم برای صحت معامله و ربوی بودن یا نبودن، یکسان بوده و هیچ تفاوتی با همدیگر ندارند.⁽²⁾

معاوضه طلای دست دوم با طلای نو

س109. آیا خرید و فروش طلا به صورتی که امروزه در بازار رایج است، از نظر شرعی صحیح است؟ (یعنی مشتری طلای دست دوم را داده و در مقابل طلای نو می‌خرد.)

ج. اگر طلای دست دوم را به قیمت معیّنی به او بفروشید، و بعد طلای نو را به قیمت معیّن بخرید، اشکال ندارد.

تبصره: اگر معامله جداگانه‌ای برای طلای دست دوّم و معامله دیگری برای طلای نو صورت می‌گیرد، صحیح است. ولی اگر طلای دست دوّم در مقابل طلای نو معاوضه بشود، گرفتن طلا یا پول اضافی جایز نیست. مثلاً معاوضه 5 گرم طلای کهنه در مقابل 4 گرم طلای نو صحیح نیست، و همچنین معامله 5 گرم طلای کهنه و پرداخت مقداری پول در مقابل 5 گرم طلای نو جایز نیست و ربا می‌شود.

س110. اگر طلا فروش قیمت طلای کهنه مشتری را حساب نموده و طلای انتخاب شده از سوی مشتری را هم حساب نموده، و بگوید من این طلای شما را برمی‌دارم، و علاوه بر آن شما باید 100هزار تومان دیگر به من بدهید؛ آیا چنین معامله برای مشتری صحیح است ؟

ج. اگر مشتری متوجه است که، فروشنده قیمت طلای نو و کهنه را محاسبه نموده و تفاوت قیمت دو معامله را ذکر می‌کند صحیح است، اگر چه از جزئیات معامله اطلاع نداشته، و به سخن فروشنده اعتماد می‌کند.⁽³⁾

س111. اگر سازنده جواهرآلات، 100 گرم طلای آماده و ساخته شده را به طلافروش بدهد، و همان میزان طلای شکسته و دست دوم گرفته، و مقداری پول هم به عنوان اجرت ساخت بگیرد، آیا این کار از نظر شرعی صحیح است؟

ج. اگر معامله بین 100 گرم طلا در مقابل 100 گرم طلا بوده و اجرتی هم در مقابل ساخت آن قرار داده شود، مانع ندارد.

تبصره: معامله طلا با طلا در صورتی جایز است که هم وزن باشند در فرض مذکور می‌توان:
1. طلای شکسته و طلای نو را بر اساس قیمت خودشان معامله کرد تا اشکالی نداشته باشد.
2. طلا را به هم وزن خودش معاوضه نموده و معامله دیگری بین اجرت و دستمزد آن قرار دهند.

س112. اگر زرگر 100 گرم طلای کهنه ی خود را به سازنده­ ی طلا تحویل دهد تا 100 گرم طلای نو از او تحویل بگیرد، و هنگام معامله با سازنده­ ی طلا، شرط کند که به جای أجرت ساخت، هم معادل با مقدار اجرت آن، طلای کهنه (مثلاً 10 گرم) تحویل دهد، آیا این کار صحیح است؟ و اگر طلا گران شود باید أجرت ساخت را بر اساس قیمت قبلی طلا محاسبه نماییم، و یا قیمت فعلی؟

ج 1: ‌اگر أجرت ساخت را معین کنند، اشکال ندارد.
ج 2:‌ أجرت ساخت را باید هنگام قرارداد معین کنند، و طبق شرط، معادل همان أجرت تعیین شده، طلا بگیرد.

س113. آیا می‌توان ده مثقال طلای خالصِ دست دوم را با ده مثقال طلای غیر خالص (مثلا طلای تزئین شده به نگین) معاوضه کرد؟

ج. طلای خالص در صورتی که سنگین‌تر از طلای غیر خالص باشد، معاوضه صحیح است.

تبصره: در معاوضه طلا با طلا باید هم وزن باشند، ولی اگر یکی از طلاها سنگین‌تر باشد، باید در مقابل آن مقداری پول یا چیز دیگر (مثل نگین) قرار گیرد.

س114. اگر مشتری 30 گرم طلای کهنه به زرگر بفروشد تا بعد از 9 ماه 30 گرم طلای نو از او تحویل بگیرد، آیا این معامله شرعاً صحیح است؟

ج. معامله طلا در برابر طلا، به صورت نسیه، جایز نیست.

خرید و فروش طلای دست دوّم

س115. در برخی مواقع طلای خریداری شده از مشتری در حدّ نو می‌باشد، و با پرداخت و آبکاری روی آن، با طلای نو برابری می‌کند، آیا می‌توان آن را به جای طلای نو فروخت؟ آیا اطلاع دادن به مشتری لازم است؟

ج. اگر مشتری طلا را به شرط نو بودن می‌خرد، و یا این که معامله مبتنی بر نو بودن طلا واقع شده، فروش طلای خریداری شده به جای طلای نو جایز نیست. ولکن در صورت فروش، معامله صحیح است، و در صورت جهل مشتری به دست دوّم بودن طلا هنگام معامله، مشتری حق فسخ معامله را دارد.

س116. اگر شخصی طلای قدیمی و عتیقه ­ی با ارزش را برای فروش عرضه کند، و خریدار(صاحب مغازه) بدون این که به فروشنده طلا (مشتری) اطلاع دهد، آن را به قیمت طلای معمولی بخرد؟ این معامله از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

ج. در معامله فریب دادن طرف مقابل جایز نیست. و در فرض سؤال فروشنده ­ی طلا می‌تواند با استفاده از خیار غبن، معامله را فسخ نماید.

معاوضه سکّه با سکّه

س117. آیا تفاوت وزن در تعویض یک نوع سکه ی طلا به سکه‌ای از نوع دیگر اشکال دارد؟

ج. در معامله طلا به طلا، سکه باشد یا غیر سکه، در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر از دیگری باشد، معامله حرام و باطل است.

س118. آیا معاوضه یک سکه طلای بهار آزادی، با دو نیم سکه بهار آزادی اشکالی دارد؟ اگر فروشنده­ ی نیم سکه ها، علاوه بر تعویض، خواهان دریافت مقداری پولِ نقد هم باشد، آیا این کار از نظر شرعی صحیح است؟

ج. معاوضه یک سکه در مقابل دو سکه در صورتی که وزن آن‌ها یکسان باشد، صحیح است. ولی گرفتن مبلغ اضافی ربا بوده و حرام است. و معامله باطل خواهد بود.

س119. سکه بهار آزادی طرح قدیم با سکه بهار آزادی طرح جدید تفاوت قیمت دارد، در حالی که جنس و مقدار هر دو یکی است. آیا این اختلاف قیمت و دریافت مبلغی اضافی در موقع تعویض این دو نوع سکه، اشکال دارد؟

ج. معاوضه موارد مذکور صحیح نیست؛ در معامله دو سکه­ ی هم وزن، گرفتن چیز اضافی ربا بوده، و حرام است. مگر این که معاوضه ­ی مذکور در ضمن دو معامله انجام شود، مثلاً سکه بهار آزادی طرح جدید را به فلان مبلغ معین بخرد، سپس سکه بهار آزادی طرح قدیم را به فلان مبلغ معیّن بفروشد، که در این صورت کم و زیاد بودن مبالغ آنها اشکال ندارد.

تعویض نقره با نقره یا طلا

س120. آیا می‌توان انگشتر نقره‌ای که شکسته با یک انگشتر سالم معاوضه نمود؟ اگر فروشنده مقداری پول اضافی هم بخواهد، آیا معامله صحیح خواهد بود؟

ج. اگر نقره را به نقره بفروشند، در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر باشد، معامله حرام و باطل است. مگر این که در مقابل نقره‌ای که وزن آن زیادتر است پول یا چیزی پرداخت گردد.

س121. آیا در معاوضه مستقیم طلا با نقره، لازم است وزن آن‌ها مساوی باشد تا معامله صحیح شود؟

ج. اگر طلا را به نقره، یا نقره را به طلا بفروشند معامله صحیح است، و لازم نیست وزن آنها مساوی باشد.

احکام تعمیرات طلا و جواهر

کم شدن وزن طلا

س122. در هنگام تعمیر طلا (برّاق کردن، کوچک کردن و ...) عموماً تعمیرکاران از دستگاه پرداخت یا فرز یا فرچه و یا سوهان استفاده می‌کنند و این کار باعث ریزش مقداری از طلای مشتری می‌شود، حکم چنین تعمیری چیست؟ آیا اطلاع داشتن یا نداشتن مشتری از این مساله، تفاوتی در حکم می‌کند؟

ج. تعمیر فی نفسه اشکال ندارد؛ ولی بُراده ­ی آن را باید به صاحبش برگردانید، و یا از او اجازه تصرف بگیرید.

س123. در تعمیرات طلا، ذرات ریز طلا جمع می‌شود، آیا تعمیرکار می‌تواند آن‌ها را بازیابی کرده و مورد استفاده قرار دهد؟

ج. بدون اجازه­ ی صاحبان آنها جایز نیست، و اگر صاحبان آنها را نمی‌شناسد یا به آنها دسترسی ندارد، حکم مجهول المالک را دارد.

س124. اگر تعمیرکار به مشتری بگوید که در زمان تعمیر، مقداری اندکی از طلا ریزش خواهد کرد، و او قبول کند و یا بگوید اشکالی ندارد، آیا این مقدار برای رفع ضمان و استفاده از براده­ ی طلا کافی است؟

ج. مجرّد آنچه ذکر شد برای رفع ضمان کافی نیست، مگر این که قصد مشتری، اعراض از براده­ی طلا باشد.

س125. اگر تعمیرکار طلا در تابلوی مغازه خود عبارتی به این صورت بنویسد «قابل توجه مشتریان عزیز، چون در زمان تعمیر مقداری از طلا ریزش دارد لذا مشتریان حلال کنند» آیا رفع ضمان از تعمیرکار می‌کند؟

ج. وجود تابلوی مذکور، رافع ضمان نیست.

س126. اگر تعمیرکار طلا هنگام ساییدن و برّاق کردن طلا، اشتباهاً بیش از حدّ معمول، طلا را بساید و این کار باعث ریزش بیشتر طلا شود، آیا ضامن است، و باید به مشتری اعلام کند؟

ج.ضامن است، و باید به مشتری اعلام کند.

شکستن طلا یا نگین در زمان تعمیر

س127. اگر هنگام تعمیر نگین یا طلا، به آن خسارتی وارد شود، آیا تعمیرکار ضامن خواهد بود؟

ج. تعمیرکار ضامن است، هرچند دقت و احتیاط را در انجام کار مراعات کرده باشد.

س128. آیا تعمیرکار می‌تواند با مشتری شرط کند که در صورت شکستن یا هر نوع خسارتی به طلا یا نگین، ضامن نخواهد بود؟

ج. اشکال ندارد.

تعیین نکردن أجرت در تعمیر طلا

س129. چنانچه قبل از ساخت و یا تعمیر طلا، اجرت ساخت یا تعمیر مشخص نشود، و بعد از انجام کار، مشتری أجرت تعیین شده را نپذیرد، و ادّعا کند که گران است، چه باید کرد؟

ج. اگر در عقد إجاره، اجرت مشخص نشود، اجیر مستحق اجرت المثل خواهد بود.⁽¹⁾