1. گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمین

1. در سجـده باید هفت موضع بر زمین قرارگیرد:
      1. پیشانی.
      2 و 3. دو کف دست.
      4 و 5. دو سر زانو.
     6 و 7. دو سر انگشت بزرگ پا.

توجه

• گذاشتن دستها هنگام نماز بر موزاییکی که دارای سوراخهای‌ریزی است اشکال ندارد.

• هرگاه هنگام سجده، علاوه بر انگشت بزرگ پا، بعضی از انگشتان دیگر را نیز بر زمین قرار دهد اشکال ندارد.    

  2. اگر پیشانی را عمداً یا سهواً بر زمین نگذارد، سجده نکرده است، اگر چه شش عضو دیگر (دو دست، دو زانو، دو انگشت بزرگ پا) را بر زمین گذاشته باشد، ولی اگر پیشانی را بر زمین بگذارد و جاهای دیگر را سهواً به زمین نرساند یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است.     
  3. کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که می‌تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است، روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است، ولی باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را اگر ممکن است به طور معمول بر زمین بگذارد و اگر چیزی که مهر را روی آن بگذارد وجود ندارد، باید آن را با دست بلند کند و پیشانی بر آن بگذارد.    
  4. کسی که بر محل سجده‌ی بلند نیز نمی‌تواند سجده کند، باید در عوض سجده، با سر و اگر نمی‌تواند با چشم اشاره کند.    

توجه
فردی که به خاطر وضعیت خاص جسمی که دارد قادر به گذاشتن هفت عضو از بدن خود بر زمین نیست و از صندلی چرخدار استفاده می‌کند، در صورتی که قادر به گذاشتن مهر روی دسته‌ی صندلی چرخدار یا چیز دیگر مانند بالشت یا چهارپایه و سجده بر آن است، باید سجده را بدین نحو انجام دهد و نمازش صحیح است و در غیر این صورت به هر نحوی که می‌تواند هر چند با اشاره سر و اگر با سر نمی تواند، با اشاره چشم، سجده و رکوع را انجام دهد و نمازش صحیح خواهد بود.     
  5. هرگاه در زمین گل آلود نماز می‌خواند، اگر آلوده شدن بدن و لباس برای او موجب مشقت است، می‌تواند در حالی که ایستاده، برای سجده، با سر اشاره کند و تشهد را ایستاده بخواند.

4. بر زمین بودن هفت عضو در هنگام ذکر

  1. اگر در هنگامی که ذکر سجده را می‌گوید یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل می‌شود،‌ولی موقعی که مشغول ذکر گفتن نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.    
  2. اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده، پیشانی را سهواً از زمین بردارد نمی‌تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولی اگر جاهای دیگر را سهواً از زمین بردارد باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.    
  3. اگر در هنگام سجده، پیشانی به محل سجده بخورد و بی اختیار از زمین بلند شود، باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد و ذکر سجود را بگوید، و روی هم یک سجده به حساب می‌آید.

5. سر برداشتن و نشستن و آرامش بین دو سجده

بعد از تمام شدن ذکر سجده‌ی اول، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.

6. مساوی بودن جاهای سجده، مگر به اندازه‌ی چهار انگشت بسته

  در حال سجده باید جای پیشانی از جای زانوها و سر انگشتان پا، بلندتر یا پایین‌تر از چهار انگشت بسته نباشد.

7. پاک بودن جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد

  مُهر یا چیز دیگری که بر آن سجده می‌کند باید پاک باشد، ولی اگر آن را روی فرش نجس بگذارد یا یک طرف آن نجس باشد و پیشانی را بر طرف دیگر بگذارد، اشکال ندارد.

8. حایل نبودن چیزی بین پیشانی و آنچه بر آن سجده می‌کند

باید میان پیشانی و آنچه بر آن سجده می‌کند، چیزی حایل نشود، بنابراین اگر حایلی در این وسط باشد، مانند موی سر یا کلاه یا چرک بودن مهر به حدی که پیشانی به خود مهر نرسد و غیره، نماز باطل است. ولی اگر فقط رنگ مهر تغییر کرده باشد، اشکال ندارد.    

توجه
هرگاه هنگام سجده متوجه شود که پیشانی وی به خاطر مانع از قبیل چادر، روسری و مانند آن با مهر تماس ندارد، واجب است بدون این‌که سر خود را از زمین بلند کند، پیشانی‌اش را حرکت دهد تا روی مهر قرار بگیرد و اگر سرش را از زمین بلند کند، چنانچه این کار بر اثر جهل یا فراموشی بوده و فقط در یکی از دو سجده‌ی یک رکعت آن را انجام داده نمازش صحیح است و اعاده واجب نیست، ولی اگر این کار با علم و عمد بوده و یا در هر دو سجده‌ی یک رکعت آن را انجام داده نمازش باطل و اعاده‌ی آن واجب است.

9. گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است

  پیشانی باید روی چیزی قرار گیرد که سجده بر آن صحیح است.

10. نشستن بعد از سجده‌ی دوم در رکعاتی که تشهد ندارد بنابر احتیاط واجب

در رکعت اول و نیز در رکعت سوم نمازهای چهار رکعتی، بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجده‌ی دوم بنشیند و سپس برای رکعت بعد برخیزد. البته اگر بدون آنکه مقداری بنشیند، برای رکعت بعد برخیزد، نماز باطل نیست.

تمرین

1. کم یا زیاد شدن یک سجده در نماز چه حکمی دارد؟
2. آیا جایز است هنگام سجده، علاوه بر انگشت بزرگ پا، بعضی از انگشتان دیگر آن را هم بر زمین بگذاریم؟
3. کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند وظیفه‌اش چیست؟
4. آیا سجده بر روی تشک و امثال آن صحیح است؟
5. آیا سجده بر مهری که سیاه و چرک شود اشکال دارد؟
6. آیا نشستن بعد از سجده‌ی دوم در رکعاتی که تشهد ندارد واجب است؟