وقت نماز

1. امام خمینی(ره): آخر وقت نماز عشاء نصفه ‌شب است و احتیاط واجب آن است که برای نماز مغرب و عشاء و مانند اینها شب را از اوّل غروب تا اذان صبح حساب کند.        

(العروةالوثقی، الصلاة، اوقات الیومیّه، م1)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 نیمه ‌شب (برای نماز مغرب و عشاء) نصف فاصله‌ بین غروب آفتاب تا هنگام فجر صادق است.

رساله نماز و روزه، م 12

..............................................

2. امام خمینی(ره): احتیاط لازم در شب های مهتاب آن است که برای نماز صبح صبر کند تا سفیده‌ صبح در افق ظاهر شود و بر روشنایی مهتاب غلبه کند بلکه خالی از وجه نیست.

(استفتائات موجود در پایان توضیح المسائل، س5)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در تحقّق طلوع فجر (ابتدای وقت فریضه‌ صبح) فرقی بین شبهای مهتابی و غیر مهتابی نیست؛ هر چند بهتر است نمازگزار در شب های مهتابی صبر کند تا ‎ سپیده‌ صبح بر روشنایی مهتاب غلبه کند و سپس نماز بخواند.

با توجّه به اینکه تشخیص دقیق طلوع فجر سخت است، مقتضی است برای رعایت احتیاط، هم‌زمان با شروع اذان صبح از رسانه‌ ها برای روزه امساک نمود و حدود ده دقیقه بعد از شروع اذان از رسانه‌ها، نماز صبح خوانده شود.

(رساله‌ی نماز و روزه، م5 و پاورقی م 4 و 786)

..............................................

3. امام خمینی(ره):  وقت مخصوص نماز عصر به مقدار اداء این نماز تا مغرب است.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، اوقات صلوات الیومیّه، م۶)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 وقت مخصوص نماز عصر موقعی است که به اندازه‌ خواندن نماز عصر به غروب آفتاب وقت مانده باشد.

(رساله نماز و روزه، م 8)

..............................................

4. امام خمینی(ره): وقتی انسان می تواند مشغول نماز شود، که یقین کند وقت داخل شده است، یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند. ولی اذان مؤذّن هر چند عادل و موثّق و وقت‌شناس باشد، بنا بر احتیاط واجب کفایت نمی کند.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، اوقات صلوات الیومیّه، م۱6)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 برای خواندن نماز، مکلّف باید یقین یا اطمینان کند که وقت داخل شده است یا دو مرد عادل خبر دهند که وقت داخل شده است و یا مؤذّن مورد وثوق و وقت‌شناس اذان بگوید.

رساله نماز و روزه، م 18

..............................................

5. امام خمینی(ره): اگر پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه کرده است، چنانچه در وقت مخصوص به ظهر باشد باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند و بعد نماز عصر را بخواند.

(تحریرالوسیلة، احکام الاوقات، م8)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر به تصوّر اینکه نماز ظهر را خوانده است به نیّت نماز عصر مشغول نماز شود و در بین نماز متوجّه شود که نماز ظهر را نخوانده، در صورتی ‌که در وقت مخصوص نماز ظهر باشد، بنا بر احتیاط واجب باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند ولی بعداً هر دو نماز (ظهر و عصر) را به ترتیب به‌ جا آورد.

 (رساله نماز و روزه، م 29)

..............................................

6. امام خمینی(ره): اگر پیش از خواندن نماز مغرب، سهواً مشغول نماز عشاء شود و در بین نماز بفهمد که اشتباه کرده، اگر به رکوع رکعت چهارم رفته باید نماز را تمام کند، بعد نماز مغرب را بخواند؛ اگرچه احوط آن است که بعد از نماز مغرب، عشاء را  دوباره بخواند و اگر وارد رکوع رکعت چهارم نشده باشد باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام کند و بعد نماز عشاء را بخواند.

(تحریرالوسیلة، احکام الاوقات، م8)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 هرگاه به تصوّر اینکه نماز مغرب را خوانده، مشغول نماز عشاء شود و بین نماز بفهمد که اشتباه کرده، اگر به رکوع رکعت چهارم رفته باشد، بنا بر احتیاط باید نماز را تمام کند، سپس نماز مغرب و عشاء را به ‌ترتیب بخواند. همچنین اگر در وقت مخصوص نماز مغرب باشد، و وارد رکوع رکعت چهارم نشده است، احتیاط واجب آن است که نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام کند و بعداً هر دو نماز را به ترتیب به‌ جا آورد.

 رساله نماز و روزه، م 30

قبله

1. امام خمینی(ره):اگر برای پیدا کردن قبله وسیله‌ای ندارد یا با اینکه کوشش کرده گمانش به طرفی نمی‌رود، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید چهار نماز به چهار طرف بخواند.

(تحریرالوسیلة، المقدّمة الثانیة فی القبله، م2)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 کسی که برای یافتن جهت قبله هیچ راهی ندارد و گمانش هم به هیچ طرف نمیرود، بنا بر احتیاط واجب باید به چهار طرف نماز بخواند.

رساله نماز و روزه، م 45

پوشش

1. امام خمینی(ره): اگر انسان عمداً در نماز عَورتش را نپوشاند، نمازش باطل است؛ بلکه اگر از روی ندانستن مسئله هم باشد، بنا بر احتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند.

(توضیح المسائل، م791)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 کسی که به جهت ندانستن حکم شرعی،‌ پوشش لازم را در نماز مراعات نکرده است، نمازش باطل است، مگر اینکه غافل یا جاهل قاصر باشد؛ یعنی حتّی احتمال باطل بودن نماز بدون پوشش را نمی داده است.

(درس خارج نماز جماعت، جلسه‌ 32)

.......................................................

2. امام خمینی(ره): اگر نداند یا فراموش کند که لباس او غصبی است و با آن نماز بخواند، نمازش صحیح است، ولی اگر خودش آن لباس را غصب کرده باشد و بعداً فراموش کرده و با آن نماز خوانده، به احتیاط واجب باید آن نماز را اعاده کند.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، الستر و الساتر، م 8)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر نداند یا فراموش کند که لباس او غصبی است و با آن نماز بخواند، نمازش صحیح است.

رساله نماز و روزه، م 80

.......................................................

3. امام خمینی(ره): اگر با عین پولی که خمس یا زکات آن را نداده لباس بخرد، نماز خواندن در آن لباس باطل است و همچنین است اگر به ذمّه بخرد و در موقع معامله قصدش این باشد که از پولی که خمس یا زکاتش را نداده بدهد.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، الستر و الساتر، م 9 و توضیح‌المسائل، م۸۲۰)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر با مالی که خمس آن را نداده است، لباس بخرد، نماز خواندن در آن لباس صحیح است ولی تأخیر در پرداخت آن شرعاً جایز نیست.

(استفتاء 182)

.......................................................

4. امام خمینی(ره): اگر سر سوزنی خون حیض یا نفاس در بدن یا لباس نمازگزار باشد، نماز او باطل است و بنابر احتیاط واجب باید خون استحاضه، در بدن یا لباس نمازگزار نباشد، ولی خون های دیگر مانند خون بدن انسان یا خون حیوان حلال‌گوشت و خون سگ و خوک و کافر و مردار و حیوان حرام‌گوشت اگر کمتر از دِرهم باشد، (که تقریباً به اندازه‌ی یک اشرفی میشود) نماز خواندن با آن اشکال ندارد؛ هر چند احتیاط (مستحب) آن است که از خون سگ و خوک و کافر و مردار و حیوان حرام‌گوشت اجتناب کند.    

(تحریرالوسیلة،‌ النجاسات، ما یعفی عنه فی الصلاة، الثانی)

آیت الله العظمی خامنه ای:

صحّت نماز با خون کمتر از بند انگشت اشاره، چند شرط دارد:

1. اگر اندکی از خون حیض هم بر بدن یا لباس نمازگزار باشد نمازش باطل است؛ و بنا بر احتیاط واجب، خون نفاس و استحاضه نیز همین حکم را دارد.

2. خون حیوان‌ نجس‌العین (سگ و خوک) و حیوان حرام‌گوشت و مردار و انسان کافر نباشد.

3. ...

رساله نماز و روزه، م 71

.......................................................

5. امام خمینی(ره): زینت کردن به طلا، مثل آویختن زنجیر طلا به سینه و انگشتر طلا به ‌دست کردن و بستن ساعت مچی طلا به دست، برای مرد حرام و نماز خواندن با آنها باطل است.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، الستر والساتر، الرابع)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 استفاده‌ مردان از زنجیر و انگشتر طلا و نیز ساعت مچی طلا اگرچه برای مدّتی کوتاه (مانند لحظه‌ی عقد) باشد، حرام است؛ هر چند به قصد زینت نباشد و از دیگران هم مخفی کند و بنا بر احتیاط واجب نماز نیز با آن باطل است.

رساله نماز و روزه، م 90

.......................................................

6. امام خمینی(ره): محکم کردن دندان ها با طلا‌ (مثلاً پر کردن با طلا) بلکه روکش طلا به آنها نمودن و یا از طلا دندان مصنوعی گذاشتن در نماز بلکه در غیر نماز هم اشکال ندارد امّا در مورد دندانهایی مثل ثنایا که پیدا هستند اگر قصد تزیین و زیبایی شود، خالی از اشکال نیست و بنابر احتیاط واجب باید از آن اجتناب شود.

(تحریرالوسیلة، فی الستر و الساتر، م14)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در مورد زینت کردن مردان به طلا هر جایی که لبس (پوشیدن) به کار نرفته است حرام نیست؛ مثل دکمه‌ی طلا، یا دندان طلا که در مورد آن لبس به کار نمی رود، اشکال ندارد، امّا دستکش زربفت یا خاتم و دستبند طلا که در مورد آنها لبس به کار می رود، اشکال دارد.

(مکاسب محرّمه، درس 143)

.......................................................

7. امام خمینی(ره): لباس مرد نمازگزار نباید ابریشم خالص باشد و در غیر نماز هم پوشیدن آن برای مرد حرام است و چیزی که نماز در آن تمام نمی شود، مانند بند شلوار و عرقچین نیز به احتیاط واجب نباید از حریر خالص باشد.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، الستر والساتر، الخامس)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 لباس نمازگزار مرد (حتّی چیزهایی که عورت را نمی پوشاند مانند عرقچین، جوراب و مانند آن) اگر از ابریشم خالص باشد، نماز با آن باطل است و در غیر نماز هم پوشیدن آن برای مرد حرام است.

رساله نماز و روزه، م 94

مکان نمازگزار

1. امام خمینی(ره): اگر در جایی‌که نمی‌داند غصبی است نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است و همچنین اگر در جایی که غصبی بودن آن را فراموش کرده نماز بخواند و بعد از نماز یادش بیاید، نماز او صحیح است، مگر آنکه خودش غصب کرده باشد که در این صورت به احتیاط واجب نمازش باطل است. 

تحریرالوسیله، الصلاة، المکان، م۱

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر در مکانی که نمی داند یا فراموش کرده غصبی است نماز بخواند، نمازش صحیح است.

رساله نماز و روزه، م 102

.......................................................

2. امام خمینی(ره): اگر با عین پولی که خمس و زکات آن را نداده ملکی بخرد، تصرّف او در آن ملک حرام و نمازش هم در آن باطل است، و همچنین است اگر به ذمّه بخرد و در موقع خریدن قصدش این باشد که از مالی که خمس یا زکاتش را نداده بدهد.

تحریرالوسیله، الصلاة، المکان، م 4 و توضیح المسائل، م۸۷۳

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر با پولی که خمس آن را نداده است، ملکی بخرد نماز در آن صحیح است ولی تأخیر در پرداخت آن شرعاً جایز نیست.

استفتاء 203

.......................................................

3. امام خمینی(ره): در خانه‌ کعبه و بر بام آن نماز واجب خواندن مکروه است ولی در حال ناچاری مانع ندارد.

(العروةالوثقی، مکان المصلی،  حاشیه م30 )

آیت الله العظمی خامنه ای:

 به ‌جا آوردن نماز واجب در داخل خانه کعبه مکروه است ولی احتیاط واجب آن است که بر بام کعبه نماز نخواند.

استفتا، ۲۱۰

.......................................................

4. امام خمینی(ره): اگر مرد و زن در نماز محاذی هم باشند یا زن جلوتر باشد، بنابر اقوی نماز هر دو صحیح است لکن اگر با هم نماز را شروع کرده باشند، این عمل برای هر دو کراهت دارد و اگر یکی زودتر نماز را شروع کرده باشد، کراهت برای فرد دوّم است و احتیاط مستحب آن است که زن و مرد محاذی یا زن مقدّم بر مرد نباشد و فرقی بین بین محرم و غیر محرم و بین بالغ و غیر بالغ نیست، بلکه برای زن و شوهر هم کراهت دارد.

تحریرالوسیله، الصلاة، المکان، م8

آیت الله العظمی خامنه ای:

 بنا بر احتیاط واجب باید میان زن و مرد در حال نماز (در غیر مسجدالحرام) حدّاقل یک وجب فاصله باشد و در این صورت اگر زن و مرد محاذی یکدیگر بایستند یا زن جلوتر از مرد بایستد، نماز هر دو صحیح است و فرقی نمی کند که زن و مرد محرم باشند یا نامحرم.

رساله نماز و روزه، م 112

.......................................................

5. امام خمینی(ره): نجس‌ کردن زمین و سقف و بام و طرف داخل دیوار مسجد حرام است و هر کس بفهمد که نجس شده است باید فوراً نجاست آن را برطرف کند و احتیاط واجب آن است که طرف بیرون دیوار مسجد را هم نجس نکنند، و اگر نجس شود نجاستش را برطرف نمایند.

(تحریرالوسیلة، احکام النجاسات، م 1)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 نجس کردن زمین، سقف، دیوار و بام مسجد حرام است و اگر نجس شود، واجب است فوراً آن را تطهیر کنند.

رساله نماز و روزه، م 115

.......................................................

6. امام خمینی(ره):  نجس کردن حرم امامان ^{(علیهم السلام)}، حرام است و در صورت نجس شدن، چنانچه نجس ماندن مکان بی احترامی محسوب شود، تطهیر آن واجب است و احتیاط واجب آن است که اگر بی احترامی هم نباشد، آن را تطهیر کنند.

(تحریرالوسیلة، احکام نجاسات، م 1و العروةالوثقی، النجاسات، أحکام المساجد، م 20)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 نجس کردن حرم امامان(علیهم‌السّلام)، حرام است و در صورت نجس شدن، چنانچه نجس ماندن مکان بی‌احترامی محسوب شود، تطهیر آن واجب است و اگر بی‌احترامی هم نباشد، تطهیر آن عمل نیکویی است.

رساله نماز و روزه، م 117

.......................................................

7. امام خمینی(ره): اگر مسجدی را غصب کنند و به‌ جای آن خانه و مانند آن بسازند که دیگر به آن مسجد نگویند، بنا بر احتیاط واجب، نجس کردن آن حرام و تطهیر آن واجب است.

(تحریرالوسیلة، احکام النجاسات، م3)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 مسجدی که غصب یا خراب شده و به‌ جای آن بنای دیگری ساخته شده و یا به ‌خاطر متروک ماندن، آثار مسجد بودن از آن محو شده است و امیدی هم به دوباره‌سازی آن نیست، معلوم نیست که نجس کردن آن حرام باشد، گرچه احتیاط مستحب آن است که آن را نجس نکنند.

رساله نماز و روزه، م 122

.......................................................

8. امام خمینی(ره): بنابر احتیاط واجب مسجد را به طلا نباید زینت نمایند.

(العروةالوثقی، فی بعض احکام المسجد، الاوّل)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 زینت کردن مسجد به طلا چنانچه اسراف حساب شود، حرام است و در غیر این صورت مکروه است.

رساله نماز و روزه، م 118

.......................................................

اذان و اقامه

1. امام خمینی(ره): مستحب است بین اذان و اقامه، یک قدم بردارد یا قدری بنشیند یا سجده کند یا ذکر بگوید یا دعا بخواند یا قدری ساکت باشد یا حرفی بزند و یا دو رکعت نماز بخواند؛ ولی حرف زدن بین اذان و اقامه‌ی نماز صبح مستحب نیست و نماز خواندن بین اذان و اقامه‌ی نماز مغرب را به امید ثواب به جا بیاورد.                            

(العروةالوثقی، اذان و اقامه، فصل یستحبّ فیهما امور: العاشر)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 مستحب است بین اذان و اقامه قدری بنشیند یا سجده کند یا تسبیح بگوید یا قدری ساکت باشد یا حرفی بزند یا دو رکعت نماز بخواند.

رساله نماز و روزه، م 137

نیّت

1. امام خمینی(ره): اگر قسمتی از نماز را هم برای غیر خدا به ‌جا آورد نماز باطل است، چه آن قسمت واجب باشد، مثل حمد و سوره، چه مستحب باشد، مانند قنوت.

توضیح المسائل، م 947

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر ریا در بعضی از اجزای نماز باشد، بنا بر احتیاط واجب باید نماز را دوباره انجام دهد.

رساله نماز و روزه، م 145

مسئله‌ اختصاصی در مورد نیت

سؤال: آیا تداخل صلاۀ غفیله در نافله مغرب صحیح است؟

جواب: بله صحیح است. (استفتاء، 109)

قیام

1. امام خمینی(ره): کسی که نمی تواند نشسته نماز بخواند باید در حال نماز به پهلوی راست طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، القیام، م۵)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 کسی ‌که توانایی خواندن نماز در حال نشسته را ندارد، باید خوابیده نماز بخواند و بنا بر احتیاط واجب اگر می تواند، به پهلوی راست بخوابد.

رساله نماز و روزه، م 160

.......................................................

2. امام خمینی(ره): کسی که به خاطر عذری نمی تواند بایستد چنانچه گمان یا حتّی احتمال برطرف شدن عذر را تا آخر وقت بدهد، بنا بر احتیاط تأخیر بیندازد هر چند جایز است اوّل وقت نماز را بخواند، بخصوص اگر فقط احتمال برطرف شدن عذر را می دهد.

(العروةالوثقی، الصلاة، القیام، حاشیه م22)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 کسی که به‌ خاطر عذری نمی تواند بایستد ولی احتمال می دهد که در آخر وقت بتواند نماز خود را ایستاده بخواند، بنا بر احتیاط واجب باید تا آن هنگام صبر کند ولی اگر اوّل وقت به ‌خاطر عذری نماز را نشسته خواند و تا آخر وقت عذر او برطرف نشد، نمازی که خوانده، صحیح است و اعاده لازم نیست.  

رساله نماز و روزه، م 162

مسئله‌ اختصاصی در مورد قیام

در مورد افرادی که به طور نشسته نماز می‌خوانند در هنگام ذکر (اعم از حمد و سوره و تسبیحات اربعه) جواز تکیه دادن به چیزی محل اشکال است، البته در حال رکوعش می‌تواند به دست خود تکیه دهد.

(استفتاء، 108)

کسی که معذور است و نشسته نماز می‌خواند اگر از اینکه در آینده خوب شود ناامید گردد و با این حال نمازهای قضا شده خود را بخواند، اگر بعدا خوب شد نمازهایی را که نشسته خوانده باید دوباره قضاء کند.

(استفتاء، 110)

قرائت

1. امام خمینی(ره): در رکعت اوّل و دوّم از نمازهای واجب، خواندن سوره‌ی حمد و یک سوره‌ی کامل بعد از آن واجب است.

  (تحریرالوسیلة، الصلاة، القرائة، م1)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در رکعت اوّل و دوّم نمازهای واجب یومیّه، باید ابتدا سوره‌ حمد و پس از آن بنا بر احتیاط واجب، یک سوره‌ کامل خوانده شود.  

رساله نماز و روزه، م 172

.......................................................

2. امام خمینی(ره): اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو الله احد» یا سورة «قل یا ایها الکافرون» شود، نمی‌تواند آن را رها کند و سورة دیگر بخواند؛ ولی در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره‌ی جمعه و منافقین، یکی از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده، میتواند آن را رها کند و سوره‌ی جمعه و منافقین را بخواند.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، قرائة، م 8)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر بعد از حمد سوره‌ «قُلْ هُوَ اللهُ أَحَد» یا «قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُون» را شروع کند، نمی تواند آن ‌را رها کند و سوره‌ دیگری بخواند ولی در نماز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره‌ جمعه و منافقین یکی از آن دو سوره را بخواند، می تواند آن ‌را رها کند و سوره‌ جمعه و منافقین را بخواند.

(رساله‌ی نماز و روزه، م 180)

.......................................................

3. امام خمینی(ره): تعیین سوره هنگام گفتن «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» واجب  است و اگر سوره‌ای را تعیین کرده و «بسم الله» بگوید، سپس آن سوره را رها کند، باید برای سوره‌ دیگری که می خواهد بخواند، مجدّداً «بسم‌ الله...» را بگوید.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، القرائة، م۷)

آیت الله العظمی خامنه ای:

سؤال: کسی که از ابتدا به حسب عادت قصد خواندن سوره‌ فاتحه و اخلاص را داشته و «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» را بگوید ولی سهواً سوره را تعیین نکند، آیا باید از اوّل، سوره‌ معیّنی را قصد کند و بعد «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» را بخواند؟

پاسخ: اعاده‌ «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» واجب نیست، بلکه می تواند برای خواندن هر سوره‌ای به آن اکتفا کند.

اجوبة الاستفتائات، س۴۶۶.

.......................................................

4. امام خمینی(ره): زن می‌تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، ولی اگر نامحرم صدایش را می‌شنود، بنا بر احتیاط واجب باید آهسته بخواند.

(العروةالوثقی، الصلاة، فی احکام القرائة، م 25)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 زن می تواند حمد و سوره‌ نمازهای صبح، مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخواند ولی اگر نامحرم صدای او را می‌شنود، بهتر است آهسته بخواند.

رساله نماز و روزه، م 191

.......................................................

5. امام خمینی(ره): در نماز واجب، خواندن هیچ یک از سوره­هایی که آیه سجده واجب دارند، جایز نیست و اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره‌ای شود که سجده‌ی واجب دارد، چنانچه پیش از رسیدن به آیه‌ی سجده بفهمد، باید آن سوره را رها کند و سوره‌ی دیگر بخواند و اگر بعد از خواندن آیه‌ی سجده بفهمد باید در بین نماز با اشاره، سجده‌ی آن را به‌ جا آورد و به همان سوره که خوانده اکتفا نماید.

تحریرالوسیله، الصلاة، القرائة، م4 )

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در نماز واجب، خواندن سوره‌هایی که آیه‌ سجده‌ واجب دارند، جایز نیست و اگر عمداً یا سهواً یکی از آن سوره‌ها را بخواند و به آیه‌ سجده برسد، بنابر احتیاط واجب باید سجده‌ تلاوت را به‌ جا آورد و برخیزد و اگر سوره تمام نشده، آن را تمام کند و نماز را به آخر برساند و سپس نماز را اعاده کند؛ و اگر قبل از رسیدن به آیه‌ سجده متوجّه شود، احتیاط واجب آن است که سوره را رها کند و سوره‌ دیگری بخواند و پس از نماز آن ‌را اعاده نماید.

رساله نماز و روزه، م 178

................................................................

7. امام خمینی(ره): اگر در رکوع رکعت سوّم یا چهارم یا در حال رفتن به رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند.

(توضیح‌المسائل، م 1015)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر در رکوع رکعت سوّم و چهارم شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند ولی اگر در هنگام رفتن به رکوع در حالی‌ که هنوز به حدّ رکوع نرسیده است، شک کند، بنا بر احتیاط واجب باید برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند.

 رساله نماز و روزه، م 189

.......................................................

8. امام خمینی(ره): اگر [چند بار گفتن اذکار نماز] به وسواس برسد و باز هم بگوید، بنا بر احتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند.

توضیح المسائل، م 1016

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر چنانچه وسواس، مستلزم گناهی بود، مثلاً نماز را باطل کند، از این جهت حرام می شود؛ مثلاً کسی صد مرتبه بگوید: ایّاک نعبد نعبد، که موالات از بین برود موجب بطلان نماز است.

(درس خارج نماز جماعت، جلسه 8)

رکوع

1. امام خمینی(ره): اگر به اندازه‌ رکوع خم شود، ولی دست ها را به زانو نگذارد اشکال ندارد؛ هر چند سزاوار است که احتیاط کند به گذاشتن دست ها بر زانوها.

عروة الوثقی، الصلاة، الرکوع، حاشیة م1)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 احتیاط واجب آن است که در حال رکوع، دست ها بر زانو گذاشته شود.

رساله نماز و روزه، م 213

.......................................................

2. امام خمینی(ره): اگر موقعی که ذکر واجب رکوع را می‌گوید، بی‌اختیار به‌قدری حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود باید بعد از آرام گرفتن بدن، بنا بر احتیاط واجب دوباره ذکر را بگوید.

(العروةالوثقی ، الصلاة، الرکوع، حاشیه م 21)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر هنگام گفتن ذکر واجب رکوع، بدن بی‌اختیار حرکت کند به ‌گونه‌ای که طمأنینه‌ واجب از بین برود، باید پس از آرام گرفتن بدن، ذکر واجب را تکرار کرد.

رساله نماز و روزه، م 226

.......................................................

3. امام خمینی(ره): انسان هر ذکری در رکوع بگوید کافی است، ولی احتیاط واجب آن است که به قدر سه مرتبه «سُبْحانَ الله» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ العَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، الرکوع، م 7)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در رکوع باید ذکر گفته شود. ذکر واجب رکوع یک ‌بار «سُبْحانَ رَبِّیَ‌ الْعَظیْمِ وَ بِحَمْدِهِ» یا سه بار «سُبْحانَ اللهِ» است و اگر به‌ جای آن، ذکر دیگری از قبیل «اَلْحَمْدُ لِلهِ» و «اَللّهُ اَکبَرُ» و مانند آن (غیر از ذکر مخصوص سجده) به همان مقدار گفته شود کافی است.

رساله نماز و روزه، م 221

.......................................................

4. امام خمینی(ره):  مکروه است در نماز چشم ها را هم بگذارد.

(العروةالوثقی ، فصل فی المکروهات فی الصلاة)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 بستن چشم ها در نماز اشکال ندارد و نماز را باطل نمی کند، گرچه در غیر رکوع مکروه است.

 رساله نماز و روزه، م 339

.......................................................

5. امام خمینی(ره): اگر رکوع را فراموش کند و بعد از آنکه وارد سجدۀ اول شده و یا سر از سجدۀ اوّل برداشته، یادش بیاید، بنا بر احتیاط واجب باید بایستد و رکوع را به‌ جا آورد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، الرکوع، م 5)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر در حال سجده‌ اوّل یا بعد از آن و پیش از وارد شدن در سجده‌ دوّم یادش بیاید که رکوع نکرده است، باید برخیزد و پس از ایستادن، رکوع کند و پس از آن دو سجده را به ‌جا آورد و نماز را تمام کند و بعد از نماز بنابر احتیاط مستحب دو سجده‌ سهو برای سجده‌ زیادی انجام دهد.

(رساله نماز و روزه، م 233)

سجده

1. امام خمینی(ره): نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحبّ بعد از رکوع دو سجده کند و سجده آن است که پیشانی و کف دو دست و سر دو زانو و بنابر احتیاط واجب سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، السجود، برگرفته از م 1)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در سجده باید علاوه بر پیشانی، کف دو دست، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها نیز بر زمین گذاشته شود.

رساله نماز و روزه، م 237

.......................................................

2. امام خمینی(ره): جای پیشانی نمازگزار باید از جاهای زانوهایش پست‌تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد، بلکه احتیاط واجب آن است که جای پیشانی او از جای انگشتانش پست‌تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

تحریرالوسیله، الصلاة، السجود، م 2 و 3

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در حال سجده باید جای پیشانی از جای زانوها و سرانگشتان پا، بالاتر یا پایین‌تر از چهار انگشت بسته نباشد.

رساله نماز و روزه، م 258

.......................................................

3. امام خمینی(ره): در سجده هر ذکری بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سُبْحانَ الله‌» یا یک مرتبه «سُبْحانَ ربّی الأعلی وَ بِحَمْدِه» کمتر نباشد.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، السجود، م 2)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 ذکر واجب در سجده یک بار «سُبْحانَ رَبِّیَ الْاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» یا سه بار «سُبْحانَ اللهِ» است و اگر به جای آن ذکرهای دیگر مانند «اَلْحَمْدُلله»، «اَللهُ اَکْبَرُ» و مانند آن را (غیر از ذکر مخصوص رکوع) به همان مقدار بگوید، کافی است.  

رساله نماز و روزه، م 243

.......................................................

4. امام خمینی(ره): انسان هر ذکری در رکوع بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن است که به قدر سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ » یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد. در سجده هر ذکری بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّه» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ الْاعْلی وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، الرکوع، م 7 و السجود، م2)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر ذکرهای رکوع و سجده را به جای یکدیگر بگوید در صورتی که سهواً باشد اشکال ندارد؛ همچنین است اگر عمداً باشد و به قصد مطلق ذکر خداوند(عزّوجلّ) بگوید، نماز صحیح است. ولی ذکر مخصوص آن را نیز باید بگوید.

رساله نماز و روزه، م 244

.......................................................

5. امام خمینی(ره): اگر انسان ناچار شود که در زمین گِل نماز بخواند، باید در حالی که ایستاده است، برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند.

  (تحریرالوسیلة، مکان المصلی، م۱۲)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 هر گاه در زمین گِل‌آلود نماز می خواند، اگر آلوده ‌شدن بدن و لباس برای او موجب مشقّت است، می تواند در حالی ‌که ایستاده، برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند.                                            

استفتا، ۳۰۹

.......................................................

 6. امام خمینی(ره): اگر پیشانی بی ‌اختیار از جای سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد، و این یک سجده حساب می شود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه، و اگر نتواند سر را نگه‌ دارد و بی ‌اختیار دوباره به جای سجده برسد، روی هم یک سجده حساب می شود و اگر ذکر نگفته باشد باید بگوید.

(تحریرالوسیلة، السجود، م 7)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر هنگام سجده، پیشانی به محلّ سجده برخورد کند و بی ‌اختیار از زمین بلند شود، باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد و ذکر سجده را بگوید و روی هم یک سجده به حساب می ‌آید.

رساله نماز و روزه، م 253

.......................................................

7. امام خمینی(ره): سجده کردن بر چیزهای معدنی مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل است امّا سجده کردن بر سنگ های معدنی مانند مرمر و سنگ های سیاه اشکال ندارد.

(العروةالوثقی، مسجد الجبهه من مکان المصلّی)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 سجده بر سنگ مرمر و دیگر سنگ هایی که جهت ساخت یا زینت بنا به کار می رود، همچنین بر عقیق، فیروزه، دُر و مانند آن صحیح است؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که بر دسته‌ آخر سجده نکنند.

رساله نماز و روزه، م 266

.......................................................

8. امام خمینی(ره): سجده کردن بر برگ چای و نیز بر قهوه جایز نیست.

العروة الوثقی، الصلاة، مسجد الجبهة من مکان المصلی، م۶

آیت الله العظمی خامنه ای:

 سجده کردن بر برگ سبز چای بنا بر احتیاط واجب صحیح نیست ولی سجده بر برگ درخت قهوه که خود برگ استفاده‌ی خوراکی ندارد، صحیح است.

رساله نماز و روزه، م 269

.......................................................

9. امام خمینی(ره): سجده بر دواهای خوراکی که از زمین میرویَد، مانند گل بنفشه و گل گاوزبان صحیح نیست.

(توضیح المسائل، م۱۰۷۹

آیت الله العظمی خامنه ای:

 سجده بر داروهای گیاهی که از زمین میرویَد و فقط برای معالجه‌ بیماری‌ها به کار می‌آید، مانند گل ختمی و گل بنفشه صحیح است.

(رساله نماز و روزه، م 270)

.......................................................

10. امام خمینی(ره): اگر کاغذ را از چیزی که سجده بر آن صحیح است مثلاً از کاه ساخته باشند، می شود بر آن سجده کرد و سجده بر کاغذی که از پنبه و مانند آن ساخته شده اشکال ندارد.

توضیح المسائل، م۱۰۸۲

آیت الله العظمی خامنه ای:

 سجده بر کاغذی که از چوب و گیاه (غیر از کتان و پنبه) تهیّه می شود، صحیح است.

رساله نماز و روزه، م 272

.......................................................

11. امام خمینی(ره): اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است ندارد، یا اگر دارد به ‌واسطه‌ سرما یا گرمای زیاد [یا تقیّه] و مانند اینها نمی تواند بر آن سجده کند، باید به لباسش اگر از کتان یا پنبه است، سجده کند و اگر از جنس دیگر است بر همان لباس سجده کند و اگر آن هم نیست باید بر پشت دست و چنانچه آن هم ممکن نیست به چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید.

(تحریرالوسیلة، مکان المصلی، م13)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است، در اختیار ندارد، یا به دلیل سرما یا گرما و مانند آنها نمی تواند بر آن سجده کند، چنانچه لباس او از جنس پنبه یا کتان است یا چیز دیگری از جنس پنبه و کتان دارد، باید بر آن سجده کند و احتیاط واجب آن است که تا سجده بر لباسی که از پنبه و کتان است ممکن باشد، بر غیر آن (یعنی غیر از  لباسی که از این جنس باشد) سجده نکند و اگر چنین چیزهایی در اختیار ندارد، بنا بر احتیاط واجب بر پشت دست خود سجده کند.

رساله نماز و روزه، م 273

.......................................................

12. امام خمینی(ره): اگر در سجده اول، مهر به پیشانی بچسبد و بدون اینکه مهر را بردارد دوباره به سجده رود اشکال دارد، بلکه نماز باطل است و باید اعاده کند.

توضیح المسائل، م۱۰۸۶

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر در سجده‌ اوّل، مُهر به پیشانی بچسبد، باید برای سجده‌ دوّم مهر را از پیشانی جدا کند و اگر مهر را از پیشانی جدا نکند و به همان حال به سجده‌ دوّم برود، اشکال دارد.

رساله نماز و روزه، م 276

.......................................................

13. امام خمینی(ره): اگر از مثل گرامافون آیه‌ سجده را بشنود لازم نیست سجده نماید. ولی اگر از آلتی که صدای خود انسان را می رساند بشنود، واجب است سجده کند.

توضیح المسائل، م۱۰۹۶

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر به آیه‌ سجده‌ای که از رادیو یا تلویزیون یا ضبط ‌صوت و مانند آن پخش می گردد گوش دهد، سجده واجب می شود.

رساله نماز و روزه، م 284

.......................................................

14. امام خمینی(ره): در سجده‌ واجب قرآن نمی شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد.

تحریرالوسیله، الصلاة، سجدة التلاوة، م 6

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در سجده‌ واجب قرآن باید بر چیزهایی سجده کند که در نماز می توان بر آنها سجده کرد.

رساله نماز و روزه، م 286

.......................................................

مساله اختصاصی در مورد سجده

 افراد عاجزی که برای سجده روی صندلی نشسته و روی میز مقابل سجده می کنند، این عمل برای آنان سجده محسوب می شود و باید کف دست ها را روی میز و سر انگشت پاها را روی زمین قرار دهند.

(استفتاء 16)

تشهد

امام خمینی(ره): اگر تشهد را فراموش کند و در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید، باید نماز را تمام کند و بعد از سلام نماز، تشهد را قضا کند، و بنا بر احتیاط واجب برای تشهد فراموش شده، دو سجده سهو به جا آورد.

توضیح المسائل، م۱۱۰۲

آیت الله العظمی خامنه ای:

اگر تشهد را فراموش کند و در رکوع رکعت سوم یا بعد از آن یادش بیاید، باید نماز را تمام کند و بعد از سلام، برای تشهد فراموش شده دو سجدة سهو به­جا آورد و احتیاط واجب آن است که پیش از سجدة سهو، تشهدِ فراموش شده را قضا کند.

رساله نماز و روزه، م 291 و 292

مبطلات نماز

1. امام خمینی(ره): اگر به طور عمد تمام بدن را پشت به قبله یا طرف راست یا چپ قبله یا حتّی بین‎ راست و چپ قبله برگرداند به طوری‌ که از رو به قبله بودن خارج شود، نماز باطل می شود، بلکه اگر تمام بدن را به ‌طوری بگرداند که از بین مشرق و مغرب خارج شود، حتّی اگرچه سهواً یا با زور و مانند اینها باشد، نماز را باطل می کند.

تحریرالوسیله، مبطلات الصلاة، الثالث

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر عمداً صورت یا بدن خود را از قبله برگرداند، به طوری ‌که بتواند سمت راست و چپ خود را به آسانی ببیند، نمازش باطل است و اگر سهواً هم این کار را بکند، بنا بر احتیاط واجب نماز باطل است.

رساله نماز و روزه، م 325

.......................................................

2. امام خمینی(ره): اگر سلام‌کننده بگوید: «سلام» بدون «علیکم»، باید در حال نماز در جواب یا بگوید: «سلام» و «علیکم» را تقدیر کند و یا بگوید: «سلام علیکم».

العروه الوثقی، مبطلات الصلاة، م22

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر هنگام سلام کردن به نمازگزار به جای «سَلامٌ عَلَیکُم» از لفظ «سلام» استفاده شود، در صورتی ‌که عرفاً به آن تحیّت و سلام گفته ‌شود، جواب دادن واجب است و بنا بر احتیاط به همان صورت هایی که گفته شد،  جواب بدهد؛ [یعنی به گونه‌ای جواب دهد که کلمه‌ سلام مقدّم باشد؛ مثلاً بگوید: «سلام علیکم» یا «السلام علیکم»]

رساله نماز و روزه، م 333

.......................................................

3. امام خمینی(ره): خوردن و آشامیدن در نماز و لو بنابر احتیاط واجب اندک باشد موجب بطلان نماز می شود؛ امّا فرو بردن ریزه‌هایی از غذا و مانند آن که در دهان یا لابه‌لای دندان ها باقی مانده، اشکال ندارد؛ البتّه احتیاط، آن است که آن‌ را هم فرو نبرد و احتیاط واجب آن است که از نگه ‌داشتن شیرینی در دهان که بتدریج آب شده و از گلو پایین میرود (هر چند کم باشد) اجتناب کند؛ حتّی اگر صورت نماز را بر هم نزند و با موالات هم منافات نداشته باشد.     

تحریرالوسیله، مبطلات الصلاة، ثامنها

آیت الله العظمی خامنه ای:

 خوردن و ‌آشامیدن در حال نماز، نماز را باطل می کند چه کم باشد یا زیاد، ولی فرو دادن خرده‌های غذا که در گوشه و کنار دهان باقی مانده یا مکیدن شیرینی قند و شکری که اندکی از آن در دهان هست، موجب بطلان نماز نمیشود. همچنین اگر سهواً یا از روی فراموشی چیزی بخورد یا بیاشامد به شرطی که از صورت نماز خارج نشود نماز باطل نمی شود.

رساله نماز و روزه، م 341

.......................................................

4. امام خمینی(ره): اگر تکفیر (روی هم گذاشتن دست ها در جلوی بدن در حال نماز) عمداً انجام شود، بنا بر اقوی نماز را باطل می کند ولی اگر سهوی باشد، نماز باطل نیست، هر چند اعاده‌ی آن موافق احتیاط است و در حال تقیّه اشکالی ندارد.

تحریرالوسیله، مبطلات الصلاه، ثانیها

آیت الله العظمی خامنه ای:

 دست ‌به‌ سینه ایستادن در حال نماز (روی هم گذاشتن دست ها در جلوی بدن) اگر با این قصد همراه باشد که این عمل جزء نماز است، نماز را باطل می کند و احتیاط واجب آن است که بدون این قصد هم آن را انجام ندهد.

رساله نماز و روزه، م 343

شکیات و سجده سهو

1. امام خمینی(ره): اگر یکی از شک­ های باطل کننده برای انسان پیش آید،  نمی تواند نماز را به ‌هم بزند، ولی اگر به قدری فکر کند که شک پابرجا شود، به ‌هم زدن نماز مانعی ندارد.

توضیح المسائل، م1166

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر یکی از شک هایی که نماز را باطل می کند، برای نمازگزار پیش آید، بنابر احتیاط نمی تواند بلافاصله نماز را رها کند؛ بلکه باید قدری فکر کند تا شک پابرجا شود (یعنی یقین یا گمان به یک طرف پیدا نکند) و آنگاه می تواند نماز را رها کند.

رساله نماز و روزه، م 363

.......................................................

2. امام خمینی(ره): برای سه چیز بعد از سلام نماز، انسان باید دو سجده‌ سهو (به دستوری که بعداً گفته می شود) به ‌جا آورد:

اوّل: آنکه در بین نماز، سهواً حرف بزند؛

دوّم: آنکه یک سجده را فراموش کند؛

سوّم: آنکه در نماز چهار رکعتی بعد از سجده‌ دوّم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت.

و در دو مورد هم احتیاط واجب آن است که سجده‌ سهو انجام دهد:

اوّل: در جایی که نباید نماز را سلام دهد، مثلاً در رکعت اوّل سهواً سلام بدهد؛

دوّم: آنکه تشهّد را فراموش کند.

(تحریرالوسیلة، الصلاة، سجود السهو، م1)

آیت الله العظمی خامنه ای:

نمازگزار باید در سه مورد، بعد از سلام نماز دو سجده‌ سهو (طبق دستوری که خواهد آمد) به ‌جا آورد:

1. بین نماز، سهواً حرف بزند؛

2. در نماز چهار رکعتی، بعد از سجده‌ دوّم، شک کند که چهار رکعت خوانده است یا پنج رکعت؛

3. تشهّد را فراموش کند.

    در دو مورد هم بنا بر احتیاط واجب باید دو سجده‌ سهو به ‌جا آورد:

4. یک سجده را فراموش کند؛

5. در جایی که نباید سلام نماز را بگوید، سهواً سلام دهد.

رساله نماز و روزه، م 388

.......................................................

3. امام خمینی(ره): دستور سجده سهو این است که بعد از سلام نماز فوراً نیّت سجده سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و احتیاط آن است که در هر یک از دو سجده‌ی سهو این ذکر مخصوص را بگوید: «بِسمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ و صَلَّی اللّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» یا بگوید: «بِسمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ اللّهمَّ‌ صَلِّ‌ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّد» یا بگوید: «بِسمِ اللّه و بِاللّه السّلامُ عَلَیکَ اَیُّها النَّبیُّ‌ وَ رَحمَة اللّهِ وَ بَرَکاته». و احتیاط آن است که ذکر آخر را اختیار کند، لکن واجب نبودن ذکر خصوصاً ذکر مخصوص آن، خالی از قوّت نیست. و واجب است بعد از سجدۀ آخر (از دو سجدۀ سهو) تشهد و سلام را بگوید، و تشهد واجب همان تشهد متعارف است که در نماز هست، و سلام واجب، «السّلام علیکم» می‌باشد.

تحریرالوسیله، الصلاة، سجود السهو، م5

آیت الله العظمی خامنه ای:

 برای سجده‌ سهو، باید بعد از سلام نماز، فوراً به نیّت سجده‌ سهو، پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بنا بر احتیاط بگوید: «بِسمِ اللَّه وَ بِاللَّه السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّها النّبیُّ وَ رَحمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُه» سپس سر از سجده بردارد و دوباره به سجده رود و ذکر را تکرار کند و پس از آن تشهّد بخواند و سلام دهد..

رساله نماز و روزه، م 398

1. امام خمینی(ره):

نماز آیات در چهار صورت واجب می‌ شود: ...

1. هر حادثه غیر عادی که باعث ترس بیشتر مردم شود، چه آسمانی باشد؛ مانند بادهای سیاه، سرخ و صاعقه و رعد و برق یا بنابر احتیاط واجب زمینی باشد؛ مانند فرو رفتن زمین.

تحریر الوسیله، صلاه الآیات، م1

آیت الله العظمی خامنه ای:

 نماز آیات در چهار صورت واجب می شود:

...

هر حادثه‌ غیر عادی آسمانی که باعث ترس بیشتر مردم شود، مانند بادهای سیاه، سرخ و صاعقه.

رساله نماز و روزه، م 660

.......................................................

2. امام خمینی(ره): وقوع پدیده ‌هایی که نماز آیات برای آن واجب است و همچنین زمان و ‎ مقدار آن، از راه‌ های زیر ثابت می شود:

1. یقین خود انسان؛

2. شهادت دو عادل؛

3. بنا بر احتیاط واجب با شهادت یک نفر عادل؛

4. بنا بر احتیاط (اگر اقوی نباشد) با خبر دادن منجّمی ‌که به راست‌گویی ‌اش اطمینان هست.

تحریرالوسیه، صلاه الآیات، م5

آیت الله العظمی خامنه ای:

پدیده ‌هایی که موجب نماز آیات می شوند، با یکی از این راه ها ثابت می شوند:

1. خود انسان متوجّه شود.

2. از هر راهی که موجب علم یا اطمینان شود.

3. دو مرد عادل خبر دهند.

رساله نماز و روزه، م 665

.......................................................

3. امام خمینی(ره):موقعی که زلزله و رعد و برق و مانند اینها اتفاق می‌افتد، انسان باید فوراً نماز آیات را بخواند و اگر نخواند معصیت کرده و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند ادا است.

تحریرالوسیله، صلاه الآیات، م3

آیت الله العظمی خامنه ای:

 هنگامی که زلزله، رعد و برق و مانند آن (که مدّت زمان وقوعش کم است) اتّفاق می افتد، بنا بر احتیاط مکلّف باید فوراً نماز آیات بخواند و اگر تأخیر بیندازد، باید آن را تا آخر عمر بدون قصد اداء و قضا (قصد ما فی‌الذّمه) به ‌جا آورد.

رساله نماز و روزه، م 668

.......................................................

4. امام خمینی(ره):اگر در غیر کسوف و خسوف عمدا یا از روی فراموشی نماز را تأخیر بیاندازد، این نماز مادام العمر بر او واجب است، و اگر علم به وقوع این آیات پیدا نکند تا اینکه زمان متّصل به وقت وقوع آن بگذرد، احتیاط آن است که نماز آیات را بخواند، اگر چه واجب نبودن آن خالی از قوّت نیست.

تحریر الوسیله، صلاه الایات، م7

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر از سایر حوادث (به جز خورشید گرفتگی و ماه ‌گرفتگی) در وقت آن مطّلع شود و نماز آیات را هر چند بر اثر فراموشی نخواند، باید نماز آیات را بخواند و اگر در وقت آن مطّلع نشده و پس از حادثه فهمیده باشد، احتیاط واجب آن است که آن را بخواند.

رساله نماز و روزه، م 672

.......................................................

5. امام خمینی(ره):  در نماز آیات مکلّف می تواند به قصد سوره‌ قُل هو اللَّه احد، «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» بگوید و به رکوع رود.

(توضیح‌المسائل، م 1508)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 بنابر احتیاط واجب «بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» را نمی توان یک قسمت از سوره به حساب آورد و با آن رکوع کرد.

رساله نماز و روزه، م  674

1. امام خمینی(ره): کسی که در نماز وسواس دارد و فقط در صورتی که نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت می شود، باید نماز را با جماعت بخواند.

توضیح المسائل، م1405

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر شخصی در نماز دچار وسواس باشد، واجب نیست نماز را به جماعت بخواند؛ مگر آنکه وسواسش در حدّی باشد که نماز را قطع می کند یا تکرار زیاد ذکر، موجب از بین رفتن موالات و باعث بطلان نماز شود.

رساله نماز و روزه، م 697

.......................................................

2. امام خمینی(ره): اگر امام نمازش را احتیاطاً قضا می کند یا قضای احتیاطی نماز کس دیگر را می خواند، اگرچه برای آن پول نگرفته باشد اقتدای به او اشکال دارد.

عروه الوثقی، الجماعه، م 3

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر امام نماز قضای احتیاطی، یعنی نمازی که قضا شدن آن قطعی نیست را به ‌جا می آورد، چه برای خود باشد یا دیگری، نمی توان به او اقتدا کرد.

رساله نماز و روزه، م 701

.......................................................

3. امام خمینی(ره): اگر امام یا مأموم بخواهد نمازی را که به جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند در صورتی که جماعت دوّم و اشخاص آن غیر از اوّل باشد اشکال ندارد.

عروه الوثقی، فی مستحبات و مکروهات الجماعه، م 19

آیت الله العظمی خامنه ای:

 کسی که نماز خود را به صورت فرادا خوانده مستحب است آن را به صورت جماعت اعاده کند خواه امام باشد یا مأموم؛ و کسی که به جماعت خوانده اگر مأموم بوده به جماعت خواندن دوباره‌ی آن خواه امام باشد یا مأموم وجهی ندارد و اگر امام بوده نمیتواند با جماعت دیگر به صورت مأموم نماز را دوباره بخواند ولی میتواند برای جماعت دیگری غیر از جماعت اوّل امامت کند.

(استفتاء، 110)

.......................................................

4. امام خمینی(ره): مشروعیّت جماعت در نماز طواف و نماز احتیاط محلّ اشکال است.

تحریرالوسیله، الجماعه، م 1

آیت الله العظمی خامنه ای:

‌جماعت خواندنِ نمازِ طوافِ کعبه صحیح نیست.

جایز نیست نماز یومیّه را به نماز احتیاط (که هنگام شک در رکعات خوانده می شود) اقتدا کرد، همچنین نماز احتیاط را هم نمی توان به نماز یومیّه اقتدا کرد.

رساله نماز و روزه، م 706 و 710

.......................................................

5. امام خمینی(ره): شرایط امام جماعت عبارت است از: ایمان، حلال ‌زادگی، عقل و بلوغ در صورتی که مأموم بالغ باشد، بلکه برای غیر بالغ نیز امامت اشکال دارد، بلکه جایز نبودن آن خالی از قرب نیست، و مرد بودن در ‎صورتی‌ که مأموم مرد باشد، بلکه بنابر احتیاط، هر چند هم مأموم زن باشد، و عدالت.

تحریرالوسیله، شرایط امام الجماعه، مقدمه.

آیت الله العظمی خامنه ای:

امام جماعت باید عاقل، عادل، شیعه‌ی دوازده امامی و حلال ‌زاده و بنا بر احتیاط بالغ باشد، و نماز را صحیح بخواند و اگر مأموم مرد است امام هم مرد باشد.

اگر همه‌ مأمومین زن باشند، جایز است امام جماعت آنان زن باشد.

رساله نماز و روزه، م 711 و 712

.......................................................

6. امام خمینی(ره): جواز اقتدا به صاحبان عذر مشکل است‌ و احتیاط ترک آن است و این احتیاط ترک نشود، اگرچه امامت صاحب عذر برای مانند خودش خالی از وجه نیست.

(تحریرالوسیلة، شرایط امام الجماعة، م5)

آیت الله العظمی خامنه ای:

سؤال: آیا کسی که حجامت کرده و هنوز محلّ حجامت را تطهیر نکرده می تواند به عنوان امام جماعت نماز بخواند؟

پاسخ: ادله بیان استحباب جماعت کافی است برای نفی  ما یحتمل شرطیته اومانعیته. نتیجه آنکه شرط صحت ایتمام بر حسب قاعده‌ی اولیه عبارت است از صحت صلاة امام، الاّ ما خرج بالدلیل. پس در ما نحن فیه جماعت صحیح است، البتّه احتیاط خوب است.

(استفتاء، 9)

.......................................................

7. امام خمینی(ره):

در صحت نماز جماعت اموری شرط است:...

دوم: جایی که امام ایستاده بالاتر از جای مأمومین نباشد، مگر به مقدار کم و احتیاط این است که به مقداری که عرفاً (ولو با مسامحه) نگویند که جای امام بلندتر است، اکتفا شود.

تحریرالوسیله، شرائط الجماعه، الثانی.

آیت الله العظمی خامنه ای:

 مکان امام از مکان مأمومین بالاتر نباشد، البتّه اختلاف کم (کمتر از یک وجب) اشکال ندارد.

رساله نماز و روزه، م 717

.......................................................

8. امام خمینی(ره): احتیاط آن است که بین جای سجدۀ مأموم و جای ایستادن امام یا بین سجدۀ کسی که عقب ایستاده است و جای ایستادن کسی که (در صف) جلو قرار گرفته، بیشتر از یک قدم معمولی، فاصله نباشد.

 تحریر الوسیله، شرائط الجماعه، الثالث.

آیت الله العظمی خامنه ای:

 احتیاط واجب آن است که فاصله‌ محلّ سجده‌ی مأموم و محلّ ایستادن امام، و همچنین محلّ ایستادن صف جلو با محلّ سجده‌ صف بعد بیشتر از یک گام بلند (حدود یک متر) نباشد.

رساله نماز و روزه، م 720

.......................................................

9. امام خمینی(ره): اگر بین کسانی که در یک صف ایستاده ­اند بچه ممیّز یعنی بچه‌ ای که خوب و بد را می‌ فهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است، می‌ توانند اقتدا کنند.

العروه الوثقی، شرائط صلاه الجماعه، م 22

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر واسطه‌ اتّصال در جماعت، کودک نابالغ باشد، چنانچه بدانند نماز او صحیح است، می توانند اقتدا کنند و به جماعت نماز بخوانند.

رساله نماز و روزه، م 723

.......................................................

10. امام خمینی(ره): اگر نماز افراد صف جلو تمام شود، ادامۀ اقتدای کسی که در صف بعد است اشکال دارد، اگرچه آن افراد  فورا به نماز جماعت ‎ برگردند، بنابراین احتیاط به اینکه به نماز فرادا عدول کنند ترک نشود.

تحریرالوسیله، شرایط الجماعه، م 7

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر نماز همه‌ کسانی که در صف جلو هستند تمام شود یا همه نیّت فرادا کنند، اگر فاصله با صف جلوتر از آنها بیشتر از یک گام بزرگ باشد، نماز آنها فرادا می شود، مگر اینکه افرادی که نمازشان تمام شده بلافاصله دوباره اقتدا کنند.

رساله نماز و روزه، م 724

.......................................................

11. امام خمینی(ره): مأموم باید در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر، حمد و سوره نخواند و مستحب است به­ جای آن ذکر بگوید.

(العروةالوثقی، احکام الجماعة، م1)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در رکعت اوّل و دوّم نماز ظهر و عصر مأموم بنابر احتیاط واجب، نباید حمد و سوره بخواند و مستحب است به جای آن ذکر بگوید.

رساله نماز و روزه، م 728

.......................................................

12. امام خمینی(ره): مأموم باید غیر از آنچه در نماز خوانده می‌ شود کارهای دیگر آن مانند رکوع و سجود را با امام یا کمی بعد از امام به‌ جا آورد و اگر عمداً پیش از امام یا مدتی بعد از امام انجام دهد، معصیت کرده ولی نمازش صحیح است، اما اگر در دو رکن پشت سر هم از امام جلو یا عقب بیفتد بنا بر احتیاط واجب باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند، اگرچه بعید نیست نمازش صحیح باشد و فرادی شود.                    

توضیح المسائل، م1470

آیت الله العظمی خامنه ای:

 مأموم باید افعال نماز را با امام یا کمی دیرتر از امام به ‌جا آورد و اگر عمداً از امام جماعت جلو بیفتد یا مدّتی بعد از او انجام دهد، نمازش فرادا می شود.

رساله نماز و روزه، م 733

........................................................

13. امام خمینی(ره): اگر سهواً پیش از امام به رکوع رود و طوری باشد که اگر برگردد به چیزی از قرائت امام نمی‌ رسد، واجب است سر بردارد و با امام نماز را تمام کند و نمازش صحیح است اگرچه احوط استحبابی در این صورت اعاده نماز است و اگر سر بر ندارد تا امام برسد نمازش صحیح است.

العروه الوثقی، احکام الجماعه، م12

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر سهواً پیش از امام جماعت به رکوع رود، باید سر از رکوع بردارد و دوباره همراه با امام به رکوع رود و نماز را با امام جماعت تمام کند و نمازش به جماعت صحیح است و اگر از رکوع برنگردد، نمازش به صورت فرادا صحیح است.               

رساله نماز و روزه، م 734

.......................................................

امام خمینی(ره): اگر در رکعت دوم اقتدا کند قنوت و تشهّد را با امام می­ خواند و احتیاط آن است که موقع خواندن تشهّد انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند کند و باید بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، حمد را تمام کند و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند.

(توضیح‌المسائل، م 1439)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر مأموم در رکعت دوّم اقتدا کند، مستحب است قنوت و تشهّد را با امام بخواند و احتیاط واجب آن است که موقع خواندن تشهّد، به صورت نیم‌خیز بنشیند و بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و در رکوع خود را به امام برساند.

رساله نماز و روزه، م 742

.......................................................

14. امام خمینی(ره):کسی که می ­داند اگر سوره را بخواند در رکوع به امام نمی­رسد، باید سوره را نخواند، ولی اگر خواند نمازش صحیح است.  

توضیح المسائل، م 1439

آیت الله العظمی خامنه ای:

اگر مأموم در رکعت دوم اقتدا کند، مستحب است قنوت و تشهد را با امام بخواند و احتیاط واجب آن است که موقع خواندن تشهد، به صورت نیم خیز بنشیند و بعد از تشهد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و در رکوع خود را به امام برساند.    

رساله نماز و روزه، م 746

.......................................................

15. امام خمینی(ره): کسی که می­داند اگر سوره را بخواند در رکوع به امام نمی­ رسد، باید سوره را نخواند، ولی اگر خواند نمازش صحیح است.  

توضیح المسائل، م1443

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر مأموم بداند چنانچه سوره را بخواند در رکوع به امام نمی رسد، باید سوره را نخواند و چنانچه آن‌ را بخواند و به رکوع نرسد نمازش فرادا می شود.

رساله نماز و روزه، م 748

.......................................................

16. امام خمینی(ره): اگر بعد از قرائت امام و قبل از رکوع قصد فرادا کند، قرائت بر او واجب نیست، بلکه اگر در اثنای قرائت امام قصد فرادا کند، کافی است که بقیّه‌ قرائت را خودش بخواند، اگرچه احتیاط (مستحب) به خصوص در صورت دوّم آن است که قرائت را از ‎ ابتدا به قصد قربت و رجا بخواند.

(تحریرالوسیلة، صلاه الجماعه، م8)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 اگر مأموم بعد از اتمام قرائت امام جماعت نیّت فرادا کند، لازم نیست قرائت را بخواند؛ امّا اگر مأموم در اثنای قرائت قصد انفراد کند، چنانچه بعد از اتمام حمد عدول کند نیاز نیست حمد را بخواند و اگر در اثنای حمد یا سوره، عدول کند احتیاط واجب آن است که آن را از ابتدا به قصد قربت مطلقه (نه به قصد ورود) بخواند.

رساله نماز و روزه، م 752

.......................................................

17. امام خمینی(ره): مستحب است امام در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال و تقوا در صف اوّل بایستند.

(توضیح المسائل، م1482)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 بهتر است امام در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال و تقوا در صف اوّل بایستند.

رساله نماز و روزه، م 754

.......................................................

مسائل اختصاصی در مورد نماز جماعت

1.  اتّصال آقایان به جماعت توسّط بانوان در نماز جماعت، همانند حرم مطهّر رضوی و یا نماز جمعه اشکالی ندارد.

(استفتا، 6)

2.سؤال: اگر امام جماعت نماز قضا ‌بخواند و مأموم نداند که نماز قضای او اصلی است یا احتیاطی، آیا می تواند به او اقتدا کند؟ 

پاسخ: همین‌ که امام جماعت مسئله‌ دانی خود را در معرض اقتدای دیگران قرار داده است، اقتدای به او جایز است.

(استفتاء، 21)

سؤال: اگر من و دوستم با هم به رکعت سوم امام جماعتی برسیم و هر دو به او اقتدا کنیم، بعد از اتمام رکعت چهارم امام که ما باید دو رکعت باقیمانده خود را فرادی ادامه دهیم، اگر این دو رکعت باقیمانده را من به دوستم اقتدا کنم«که او هم مثل من دو رکعت اول نمازش را ماموم بوده» آیا این اقتداء صحیح است؟

پاسخ: صحیح است.

(استفتاء، 22)

1. امام خمینی(ره): خواندن خطبه‌ های نماز جمعه قبل از ظهر به ‌طوری که هنگام تمام شدن خطبه‌ ها ظهر شده باشد جایز است و احتیاط آن است که خطبه ‌ها پس از زوال ایراد شود.

تحریرالوسیله، شرائط صلاه الجمعه، ج۱، م۱۰

آیت الله العظمی خامنه ای:

 امام ‌جمعه می تواند خطبه ‌های نماز جمعه را قبل از ظهر بیان کند.

رساله نماز و روزه، م 772

.......................................................

2. امام خمینی(ره): مستحب است در نماز جمعه، قرائت بلند خوانده شود.  

تحریر الوسیله، فروع صلاه الجمعه، الخامس

آیت الله العظمی خامنه ای:

 بنا بر احتیاط باید قرائت نماز جمعه با صدای بلند خوانده شود.

رساله نماز و روزه، م 774

.......................................................

3. امام خمینی(ره): احوط بلکه اوجه این است که واجب است حاضرین به خطبه ‌ها گوش کنند، بلکه احتیاط آن است که سکوت کنند و بین خطبه سخن نگویند، اگرچه اقوی آن است که سخن گفتن کراهت دارد؛ امّا اگر حرف زدن موجب ترک گوش کردن و از بین رفتن فایده‌ خطبه شود، ترک آن لازم است.

(تحریرالوسیلة، فی شرائط صلاة الجمعه، م14)

آیت الله العظمی خامنه ای:

 بنابر احتیاط باید نمازگزاران به خطبه های امام گوش دهند و ساکت باشند و از حرف زدن بپرهیزند.

رساله نماز و روزه، م 779

.......................................................

4. امام خمینی(ره): در هر یک از دو خطبه حمد خداوند واجب است، و احتیاط (واجب) آن است که پس از آن خدای متعال را ثنا گوید (و مدح کند) و صلوات فرستادن بر پیغمبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در خطبه‌ اوّل بنابر‎ ‎احتیاط (واجب) و در خطبه‌ دوّم بنا بر اقوی واجب است.

 تحریر الوسیله، فی شرائط صلاه الجمعه، م7

آیت الله العظمی خامنه ای:

 در خطبه‌ اوّل واجب است خطیب جمعه، حمد و ثنای الهی بگوید و سپس بر پیغمبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) درود بفرستد و مردم را به تقوا سفارش کند و یک سوره‌ کوچک قرآن بخواند. در خطبه‌ دوّم نیز حمد و ثنای الهی را ایراد کند و بر پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) درود بفرستد. احتیاط واجب آن است که در خطبه‌ دوّم نیز مردم را به تقوا سفارش کند و سوره‌ کوچکی از قرآن بخواند.

رساله نماز و روزه، م 778

مسأله اختصاصی در مورد نماز جمعه

 مسافر نمی تواند امام جمعه باشد. 
(استفتاء، 111)