س479. منظور از سرمایه چیست؟

ج: به اصل و عین مالی که انسان در معاملات و تجارت و عقود (مثل اجاره) استفاده می کند، سرمایه می گویند؛ مانند پول سرمایه ای، ابزار و آلات کسب و کار، مغازه و ... .

س480. آیا اصل سرمایه و سود آن، خمس دارد؟

ج: سرمایه ای که از درآمد کسب حاصل شده، اصل و سود آن خمس دارد؛ اما اگر به مقداری باشد که با پرداخت خمس آن، درآمد کسب با بقیه ی سرمایه وافی به هزینه ی زندگی او نیست و یا اینکه کسب با بقیه مناسب با شأن عرفی او نباشد، خمس ندارد.

س481. این جانب از درآمد خود زمینی خریده و آن را به تدریج در مدت دوسال برای سکونت ساخته ام؛ آیا در سالی که خانه ناتمام بوده، خمس داشته است؟

ج: خیر، مصالح تهیه شده برای خانه مسکونی، خمس ندارد.

س482. این جانب از درآمد خود زمینی خریدم تا بعد از یکی دوسال دیگر آن را بسازم و در آن زندگی کنم؛ آیا سر سال باید خمس آن را بدهم؟

ج: چنانچه برای تهیه خانه مسکونی، راهی جز نگه داشتن زمین تا چندسال نیست، خمس ندارد.

س483. آیا اموالی که به تدریج برای خرید خانه یا سایر مایحتاج زندگی پس انداز می شود، خمس دارد؟

ج: اگر خرید مایحتاج ضروری زندگی برحسب وضع مالی شخص متوقّف بر پس انداز درآمد سال باشد و بنا دارد پس اندازها را در آینده نزدیک (تا چند روز) صَرف خرید مایحتاج ضروری زندگی نماید، خمس ندارد.

س484. شخصی برای آینده ی فرزندانش طبقه ی دوم ساختمان خود را ساخته است و در حال حاضر خودش در طبقه ی اول زندگی می کند؛ آیا طبقه دوم خمس دارد؟

ج: درصورتی که ساختن طبقه ی دوم برای آینده ی فرزندانش در حال حاضر از مخارج متناسب با شأن عرفی وی محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و درصورتی که این چنین نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نیاز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.

س485. خانه ای دوطبقه خریده ام و بیش از یک سال است که در هر دو طبقه زندگی می کنیم (هر دو طبقه مورد نیاز است)؛ اکنون تصمیم گرفته ایم به طور موقت یک طبقه آن را برای کمک به اداره زندگی اجاره بدهیم؛ آیا سر سال، باید خمس این طبقه را بدهیم؟

ج: به اصل طبقه ی خانه خمس تعلق نمی گیرد؛ ولی به پول اجاره - چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید - خمس تعلق می گیرد.

س486. فردی خانه ا ی چندطبقه ساخته یا خریده است و قصد دارد تا بعضی از طبقات آن را اجاره دهد و پول آن را برای هزینه های زندگی صرف بکند؛ آیا پول اجاره و طبقاتی که اجاره داده است، خمس دارد؟

ج: باید خمس درآمدی که در طبقات اضافی صرف نموده، بپردازد. و به پول اجاره - چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید - خمس تعلق می گیرد.

س487. سه برادر، خانه سه طبقه ای را خریده و در یک طبقه ساکن شده و دو طبقه دیگر را اجاره داده اند؛ آیا دو طبقه ی اجاره داده شده، خمس دارد؟

ج: اگر خانه را از محل درآمد سالانه شان برای سکونت تهیه نموده اند و فعلاً به خاطر نیاز به مخارج زندگی اجاره داده اند، به آن خمس تعلّق نمی گیرد، ولی اگر بعضی طبقات آن را از درآمد سالانه به قصد اجاره دادن ساخته یا تهیه کرده اند تا اجاره آن را صرف هزینه های زندگی کنند، آن مقدار از خانه که حکم سرمایه را دارد، خمس دارد.

س488. شخصی که خانه ای برای سکونت ندارد ولی مالک قطعه ی زمینی است که یک سال یا بیشتر از خرید آن گذشته است و نمی تواند آن را بسازد؛ درصورتی که او زمین را برای ساخت مسکن از درآمد بین سال خریده باشد، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟

ج: درصورتی که زمین را برای ساخت مسکن مورد نیاز در آن از درآمد بین سال خریده باشد، جزو مخارج کنونی وی محسوب می شود و خمس آن واجب نیست.

س489. شخصی زمینی خریده است تا آن را پس از ترقی قیمت بفروشد؛ آیا با فرا رسیدن سال، با اینکه فعلاً قصد فروش ندارد، باید خمس آن را بپردازد؟ در صورت وجوب پرداخت، باید خمس آن را به قیمت خرید حساب کند یا به قیمت فعلی؟

ج: زمین را اگر با پول غیرمخمّس خریده، سر سال خمسی باید خمس آن را بپردازد و در هر صورت چنانچه سر سال خمسی ترقّی قیمت داشته و قابل فروش بوده، باید خمس ترقّی قیمت را به قیمت سر سال خمسی بپردازد.

س490. شخصی زمینی را به قصد فروش و افزایش قیمت خریده است و بعد از چندسال می خواهد همان زمین را بفروشد و با پول آن خانه ای را بخرد یا بسازد؛ آیا پرداخت خمس آن واجب است؟

ج: اگر آن را از درآمد سال به قصد فروش و کسب سود و مصرف پول آن برای ساخت خانه خریده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.

س491. شخصی از درآمد کسب، خانه ای خریده و چند سال است که در آن زندگی می کند و در حال حاضر همین خانه را فروخته است و می خواهد با پول آن خانه دیگری بخرد یا بسازد؛ چنانچه این پول تا سر سال خمسی باقی بماند، آیا خمس دارد؟

ج: خمس ندارد.

س492. آیا خانه ای که چندسال قبل با مالی که خمس آن داده نشده، ساخته شده است، خمس دارد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آیا خمس بر اساس قیمت فعلی محاسبه می شود یا قیمت زمان ساخت آن؟

ج: اگر خانه از درآمد بین سال برای زندگی و سکونت ساخته شده و پس از سکونت در آن به فروش رفته است، پول فروش آن خمس ندارد، ولی اگر از درآمدی که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولی که در ساخت آن هزینه شده باید پرداخت شود.

س493. اگر شخصی خانه خود را بفروشد و پول آن را برای استفاده از سود آن طبق عقود شرعی در بانک بگذارد، آیا سرسال، پرداخت خمس آن واجب است؟ و اگر این پول را برای خرید خانه ی جدید پس انداز کند، آیا آن، خمس دارد؟

ج: اگر خانه را از درآمد سالانه شغلی برای سکونت و به حساب مخارج سالانه ساخته یا خریده و بعد از سال خمسی آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.

س494. خانه نیمه سازی در یکی از شهرها دارم که به علت سکونت در ساختمان های دولتی به آن نیازی ندارم، لذا قصد دارم آن را فروخته، با پول آن ماشینی برای استفاده شخصی بخرم؛ آیا این پول خمس دارد؟

ج: اگر خانه مزبور را از درآمد سالانه و در بین سال به قصد سکونت در آن ساخته یا خریده اید و در همان سال آن را فروخته اید پول فروش آن اگر در همان سال فروش در مؤونه زندگی مصرف شود، خمس ندارد و همچنین اگر بعد از سکونت در آن، در سال بعد آن را فروخته باشید، پول فروش آن خمس ندارد.

س495. مبلغی را به شرکت یا مؤسسه ای پرداخت کردم تا در آینده زمین مسکونی به من تحویل دهد و الآن یک سال از آن می گذرد؛ همچنین بخشی از آن پول مال خودم است و بخش دیگر را قرض گرفته ام و مقداری از قرض را هم پرداخته ام؛ آیا آن پول خمس دارد و مقدار آن چقدر است؟

ج: اگر گرفتن زمین برای ساخت مسکن مورد نیاز، متوقف بر پیش پرداخت مقداری از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد؛ حتی اگر از درآمد کسب شما باشد.

س496. در سال گذشته مبلغی را قرض گرفته، با آن زمینی خریدم به این امید که افزایش قیمت پیدا کند و بعد از فروش آن و خانه مسکونی فعلی ام، مشکل مسکن خود را در آینده حل کنم؛ اکنون سال خمسی من فرا رسیده و سؤال من این است که آیا می توانم آن بدهی را از منفعت کسب سال گذشته ام که خمس داشته است، استثنا کنم؟

ج: با فرض این که قرض مزبور جهت خرید زمین برای فروش آن در آینده بوده است، از منفعت کسب سالی که در آن قرض گرفته اید، استثناء نمی شود و پرداخت خمس درآمد سالانه کسب که از مخارج آن سال زیاد آمده، واجب است.

س497. اگر کسی به صورت اقساطی یک واحد آپارتمانی را خریده و یا برای خرید منزل، وام دریافت کرده باشد، آیا برای محاسبه خمس باید کل بدهی خود را از سرمایه کم کند، یا بدهی اقساطی که زمان پرداخت آن فرا رسیده است و یا بدهی سال جاری را لحاظ کند؟[1]

ج: بدهی اعم از اینکه بر اثر قرض گرفتن باشد و یا بر اثر خرید نسیه یا وام، اگر به خاطر تأمین مخارج سالانه زندگی همان سال درآمد باشد؛ اگر بخواهد پرداخت نماید، از درآمد سال کسر می شود؛ ولی اگر برای بدهی های سالهای قبل باشد هرچند مصرف درآمد سالانه برای پرداخت آن جایز است ولی اگر تا پایان سال پرداخت نشود، از درآمد سالانه استثنا نمی شود.

[1]. چنانچه کسی منزل مسکونی را برای سکونت خود و خانواده بخرد، خمس ندارد، ولی اگر این خانه سرمایه بوده و برای سکونت، مورد نیاز نباشد، خمس دارد. ضمناً قبل از پایان سال خمسی می توان هر مقدار از دیون، اقساط و بدهی ها (چه بدهی های آن سال و چه سالهای گذشته) را از درآمد سال، کم و پرداخت کرد؛ ولی چنانچه بدهی یادشده (به هر دلیل) پرداخت نشود و یا به صورت اقساطی باشد که موعد پرداخت آن در آینده است، از در آمد سال کم نمی شود.

س498. کسی که با سختی مغازه و سرمایه ای را تهیه کرده است، اگر بخواهد خمس آن را بدهد با بقیه آن نمی تواند کاری را شروع کند و یا ادامه دهد و همچنین امرار معاشش سخت می شود؛ بنابراین، آیا باید خمس مغازه یا سرمایه را بپردازد؟

ج: چنانچه با پرداخت خمس آن (هرچند به صورت اقساط)، نمی تواند در حد شأن خود امرار معاش کند، خمس ندارد.

س499. حدود بیست سال پیش یک باب مغازه خریدم و در آن زمان سال خمسی نداشتم؛ اگر الان بخواهم خمس مغازه را بپردازم، باید طبق قیمت خرید محاسبه کنم یا قیمت امروزی و فروش را لحاظ کنم؟

ج: تا نفروخته اید، پرداخت خمس پول خرید مغازه کافی است، البته نسبت به تنزل ارزش پول، احوط مصالحه است.

س500. زمین کشاورزی که حدود سی سال پیش خریده شده و خمس آن پرداخت نشده و اکنون قیمت آن حدود دوهزار برابر شده است، خمس آن چگونه محاسبه و پرداخت می شود؟

ج: اگر زمین را با منافع کسب یا حقوق خود خریده، خمس مبلغ پرداختی بابت قیمت زمین را ضامن است و با فرض تفاوت چشم گیر نسبت به قیمت فعلی، احوط، مصالحه در مقدار تفاوت قیمت است.

س501.
الف) آیا اصل زمین زارعی و باغ کسانی که شغلشان کشاورزی است و هزینه زندگی اهل و عیال خود را از آنجا تأمین می کنند، خمس دارد؟
ب) آیا محصول به دست آمده از آنها هم خمس دارد؟

ج:
الف) اگر زمین یا باغ را با درآمد کسب خریده باشند، متعلق خمس است، مگر اینکه پرداخت خمس آن موجب شود که نتواند مناسب با شأن عرفی که دارد کسب درآمد کند.
ب) محصول به دست آمده در زاید بر مؤونه[1] سال خمس دارد.

س502. کسی که شغل اصلی اش کشاورزی نیست و هزینه زندگی اش را از شغل دیگری تأمین می کند اما به خاطر علاقه یا برای کمک خرج زندگی، زمین یا باغی را برای کشاورزی می خرد؛ آیا اصل زمین یا باغ و محصول به دست آمده، خمس دارد؟

ج: اگر زمین یا باغ را با درآمد کسب بخرد، متعلق خمس است و محصول آن به مقداری که زائد بر مصرف سال است، خمس دارد.

س503. شخصی زمین یا باغ کوچکی را برای استفاده ی شخصی می خرد و داخل آن اتاق کوچکی هم می سازد و برای تفریح و سرگرمی به آنجا می رود؛ آیا این زمین یا باغ خمس دارد؟

ج: اگر داشتن چنین ملکی در شأن او باشد، خمس ندارد.

س504. کشاورزی زمینش را با بذری که خمس آن پرداخت نشده کاشته است؛ آیا پس از برداشت محصول فقط باید خمس محصول را بپردازد یا باید خمس بذر را نیز محاسبه کند؟

ج: خمس بذر را ضامن است و محصول در زاید بر مؤونه سال نیز خمس دارد.

س505. اگر کشاورزی محصولش را پس از سال خمسی برداشت کند، وظیفه اش نسبت به محاسبه و پرداخت خمس چیست؟

ج: محصولاتی که پس از سال خمسی به دست می آید، جزو درآمد سال آینده محسوب است که در آن سال در زائد بر مؤونه خمس دارد.

س506. شخصی زمینی را برای تجارت و سودآوری به باغ تبدیل کرده است؛ پس از فرارسیدن سال خمسی با اینکه درختان به ثمر نرسیده اند، فقط پرداخت خمس زمین لازم است یا درختان هم خمس دارند؟ آیا در سال های بعد، پرداخت خمس مقدارِ افزایشِ قیمت نیز لازم است؟

ج: اگر برای فروختن میوه ها زمین را به باغ تبدیل کرده، خمس تمام مبلغی را که هزینه کرده و از درآمد سال بوده باید بپردازد و زمین اگر متعلّق خمس نبوده و یا خمس آن را داده بود، خمس ندارد و اگر می خواهد باغ را بفروشد، درصورتی که باغ قابل فروش است، سر سال باید علاوه بر خمس مبالغ هزینه شده خمس افزایش قیمت نیز پرداخت شود.

[1]. «مؤونه» به مخارجی گفته می شود که در زندگی هزینه می شود و شامل موارد زیر است:

1- هزینه های زندگی شخصی؛ مانند: خوراک و پوشاک، خانه مسکونی، وسایل زندگی، وسیله نقلیه برای استفاده شخصی، وسایل تحصیلی، رایانه، هزینه ازدواج و...؛

2- هدایا و بخشش ها مانند؛ خیرات، صدقات، جوایز و...؛

3- مخارج سفر حج (واجب و مستحب)، سفر زیارت، گردش و تفریح؛

4- حقوقی که بر عهده شخص است؛ مانند: دیه، غرامت و کفاره.

توضیح: هزینه های زاید بر نیاز و شأن افراد، جزء مؤونه محسوب نمی شود؛ بنابراین، اگر بیشتر صرف کند؛ به گونه ای که عرفاً اسراف شمرده شود، باید سر سال خمس آنها را بپردازد.

س509. پولی که مستأجر برای رهن یا قرض الحسنه یا سپرده (معروف به سرقفلی) برای اجاره خانه، مغازه و مانند آن به موجر پرداخت می کند؛
الف) آیا خمس دارد؟
ب) آیا مستأجر پس از دریافت پول، بلافاصله باید خمس آن را پرداخت کند؟ و در صورتی که بخواهد با همان پول در جای دیگری منزل یا مغازه اجاره کند، وظیفه اش چیست؟
ج) همچنین آیا خمس مالی که مستأجر برای رهن و... به موجر می دهد، بر عهده مستأجر است یا موجر؟

ج:
الف) پول پیشی که مستأجر به موجر می دهد، اگر از منفعت کسب مستأجر باشد، بعد از گذشت سال خمس دارد و هر وقت مستأجر بتواند آن را از موجر بگیرد باید خمس آن را بپردازد.
ب) خمس تعلّق می گیرد ولی اگر به این پول برای اجاره منزل یا مغازه نیاز دارد، می تواند مهلت بگیرد و پس از رفع نیاز پرداخت نماید.
ج) خمس آن بر عهده موجر که آن مال را به عنوان قرض می گیرد، واجب نیست.

س510. آیا درآمدی که موجر از اجاره دادن خانه، مغازه و مستغلات به دست می آورد، خمس دارد؟

ج: درآمد اگر از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد.

س511. مغازه ای که به صورت سرقفلی خریده شده باشد، آیا پول سرقفلی آن خمس دارد؟

ج: سرقفلی جزو سرمایه است و اگر با درآمد کسب خریداری شده باشد، خمس دارد.

س512. دادگاه، پولی را برای سرقفلی مغازه تعیین کرده و من آن را از مستأجر دریافت کردم؛ آیا باید بلافاصله خمس آن را پرداخت کنم یا اینکه می توانم تا سر سال خمسی یا تا سال بعد صبرکنم؟

ج: اگر دریافت آن شرعاً به صورت حلال باشد، جزو درآمد سال وصول محسوب است که تا پایان سال خمسی اگر در مؤونه هزینه نشده باشد، خمس دارد.

س513. مکانی را برای معاینه بیماران از اداره اوقاف و متولی وقف به مبلغ معیّنی اجاره کرده ام و پولی را هم به عنوان پذیره از بنده گرفته اند؛ با توجه به اینکه این پول از مِلک بنده خارج شده و هیچ گاه مالک آن نخواهم شد؛ آیا خمس دارد؟

ج: اگر پرداخت این مبلغ در حکم قیمت انتقال سرقفلی باشد و از منفعت کسب باشد، واجب است که خمس آن پرداخت شود.

س514. آیا خانه، باغ، مغازه و سایر مستغلاتی که از طریق ارث به انسان می رسد، خمس دارد؟

ج: ارث و پول فروش آن خمس ندارد، هرچند قیمت آن افزایش یافته باشد، مگر اینکه آن را به قصد تجارت و زیاد شدن قیمت نگهداری کند که در این صورت، پس از فروش بنابر احتیاط واجب باید خمس ارزش افزوده آن پرداخت شود.

س515. آیا خانه، مغازه و مستغلاتی که به فرزندان صغیر به ارث می رسد، خمس دارد؟ اگر از اجاره ی آنها سودی به دست آید، آیا آن هم خمس دارد؟

ج: ارثی که به فرزندان صغیر می رسد، خمس ندارد، ولی از سود حاصل از ارث، آن مقدار که تا زمان رسیدن به بلوغ شرعی در ملک آنان باقی می ماند، بنابر احتیاط بر هر یک از آنان واجب است که بعد از رسیدن به سن تکلیف، خمس آن را بپردازند.

س516. پدری به دخترش یک واحد مسکونی به عنوان جهیزیه ی عروسی اش بخشیده است؛ آیا پرداخت خمس آن واجب است؟

ج: اگر هبه ی واحد مسکونی به دختر عرفاً مطابق شأن پدر محسوب شود و در بین سال خمسی بخشیده باشد، دادن خمس آن واجب نیست.

س517. آیا قبل از رسیدن سال خمسی و به قصد فرار از خمس، می توانیم اموالمان را به نزدیکان خود هدیه دهیم؟

ج: بخشش صوری و به قصد فرار از خمس، خمس دارد؛ بنابراین، زن و شوهری که پیش از رسیدن سال خمسی اقدام به هدیه کردن سود سالانه ی خود به یکدیگر می کنند تا خمس به اموال آنها تعلق نگیرد، بایستی خمس آنچه به همدیگر می بخشند را بپردازند (با این کار، خمس واجب از آنان ساقط نمی شود).

س518. خانه، مغازه و مستغلاتی به ما هدیه داده شده که الان قیمت آن افزایش یافته است، آیا زیادی قیمت آنها خمس دارد؟

ج: پول فروش هبه و هدیه خمس ندارد، هرچند قیمت آن افزایش یافته باشد، مگر اینکه آن را به قصد تجارت و زیاد شدن قیمت نگهداری کند که در این صورت، پس از فروش، بنابر احتیاط واجب باید خمس ارزش افزوده آن پرداخت شود.

س519. آیا زمین و مستغلاتی که وقف خاص شده است، خمس دارد؟

ج: اعیان موقوفه (مثل زمین وقفی) مطلقاً خمس ندارد، حتی اگر وقف خاص باشد. ثمره و نمای آن هم مطلقاً خمس ندارد.

س520. آیا پولی که شرکتهای بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت ساختمان و مانند آن می پردازند، خمس دارد؟

ج: پولی که شرکتهای بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت به فرد بیمه شده پرداخت می کنند، خمس ندارد.

س521. آیا نماز خواندن در خانه شخصی که خمس نمی دهد، باطل است؟

ج: نماز اشکال ندارد و خمس به عهده صاحب خانه است.

س522. معاشرت و رفت و آمد با افرادی که اهل خمس نیستند، چه حکمی دارد؟

ج: اگر معاشرت با آنان مستلزم تأیید ایشان در عدم التزام به امور دینی نباشد، اشکال ندارد، مگر آنکه ترک معاشرت با آنان مؤثر در اهتمام ایشان به امور دینی باشد که در این صورت واجب است که معاشرت به طور موقت از باب نهی از منکر ترک شود، ولی استفاده از اموال آنان از قبیل غذا و مانند آن اشکال ندارد.

س523. ما با اشخاصی معامله می کنیم که خمس نمی دهند و حساب سال هم ندارند و با آنها رفت وآمد داشته، غذا می خوریم؛ وظیفه ما چیست؟

ج: تصرف در اموال ایشان برای شما فی نفسه اشکال ندارد و شما غیر از امر به معروف و نهی از منکر با مراعات شرایط آن وظیفه ی دیگری ندارید.

س524. فردی برای اولین بار می خواهد خمس اموالش را حساب کند؛ خانۀ مسکونی دارد ولی نمی داند با چه مالی آن را خریده است؛ اکنون وظیفه اش برای پرداخت خمس چیست؟ و در صورتی که بداند خانه را با پول پس اندازی که جمع کردنش چند سال طول کشیده، خریده است، حکم آن چیست؟

ج: خانه مسکونی یا سایر لوازم زندگی را اگر احتمال می دهد که با مالی که شرعاً متعلّق خمس نبوده (مانند ارث یا هبه) خریده باشد، چیزی از بابت خمس آن بر او نیست، ولی اگر یقین دارد که آن را با درآمد کسب خود خریده است، لیکن نمی داند که آیا درآمد کسب را در بین سال صرف خرید آن کرده است یا پس از پایان سال و پیش از پرداخت خمس درآمد، باید با یکی از وکلای ما مصالحه نماید و اگر یقین دارد خانه را از درآمد کسبی که چند سال پس انداز کرده است، پیش از پرداخت خمس آن خریده است باید خمس آن درآمد پس انداز شده را بپردازد.

س525. اگر صاحب مغازه ای نداند آن مشتری که با او معامله می کند، خمس مالش را پرداخته است یا نه، آیا خمس پولی را که از او می گیرد، باید بپردازد؟

ج: چیزی بر عهده ی او نیست و وظیفه ای هم نسبت به فحص ندارد.

س526. اگر مشتری بداند که عین مالی که خریده، خمس دارد و فروشنده آن را نپرداخته است، آیا تصرف او در آن کالا جایز است؟

ج. اشکال ندارد.

س527. آیا نماز خواندن در زمینی که خمس آن پرداخته نشده، جایز است؟

ج. نماز خواندن در آن اشکال ندارد.

س528. آیا به پول فروش زمین وقفی، خمس تعلق می گیرد؟

ج: فروش زمین موقوفه جایز نیست.