شرایط نایب

96 م ـ کسی که برای حج نایب میشود باید دارای شرایط زیر باشد:

1. بالغ باشد بنا بر احتیاط واجب

2. عاقل باشد

3. مورد وثوق و اطمینان باشد که اعمال حج را به جا می آورد.

4. شیعه باشد بنا بر احتیاط واجب.

5. به اعمال و احکام حج آشنا باشد یا در هنگام حج گزاردن با راهنمایی روحانی کاروان یا کتاب مناسک آن را فرا بگیرد و به هر تقدیر اگر پس از حج ثابت شد که اعمال را بدرستی انجام داده کفایت میکند.

6. در آن سال، حج واجب بر عهده ی خودش نباشد بلی اگر نایب نداند که بر خود او حج واجب است صحت حج نیابی بعید نیست.

7. توانایی انجام دادن اعمال حج را به صورت کامل داشته باشد. یعنی به سبب عذری مجاز به ترک بعضی از اعمال حج نباشد. پس اگر مثلاً به هیچ وجه قادر بر قرائت صحیح در نماز طواف نباشد نیابتش درست نیست و اگر می تواند قرائت صحیح را فرا بگیرد بر او واجب است که فرا بگیرد.

97 م - بعد از آنکه احراز شد نایب، حج را به ‌جا آورده است، کسب اطمینان از صحّت عمل لازم نیست، بلکه باید عمل او حمل بر صحّت شود.

شرایط منوبٌ‌عنه

98 م - منوب‌ٌعنه [1] باید شرایط زیر را داشته باشد:

1. مسلمان باشد؛ پس انجام حج به نیابت از کافر صحیح نیست.

2. نیابت در حجّ واجب در صورتی صحیح است که منوب‌ٌعنه فوت شده باشد یا در اثر پیری یا بیماری، حتّی در سالهای آینده، توان انجام حج را بدون مشقّت نداشته باشد؛ ولی نیابت در حجّ مستحبّی مطلقاً جایز است.

احکام نیابت

99 م - عقل و بلوغ در منوبٌ‌عنه شرط نیست.

100 م - نیابت مرد از زن و زن از مرد صحیح است.

101 م - نیابت صروره ـ کسی که تاکنون حج به ‌جا نیاورده است ـ از صروره و غیر صروره جایز است؛ اعمّ از آنکه نایب یا منوبٌ‌عنه مرد باشد یا زن.

102 م - قصد نیابت و تعیین منوبٌ‌عنه، هر چند به طور اجمال، در حجّ نیابی شرط است، ولی لازم نیست به زبان آورده شود.

103 م - اجیر کردن کسی که وظیفه‌اش به سبب کمی وقت، عدول به حجّ إفراد است، صحیح نیست؛ امّا اگر نایب در وسعت وقت اجیر شود سپس اتّفاقاً وقت تنگ شود، واجب است به نیّت حج إفراد محرم شود یا به حج إفراد عدول کند و عمل او از حجّ تمتّع منوبٌ‌‌عنه کفایت میکند و مستحقّ دریافت اجرت است.

104 م - اگر کسی با اجرت معیّن برای انجام حج اجیر شود و مقدار اجرت از هزینه‌های حج کمتر باشد، واجب نیست اجیرکننده آن را تکمیل کند؛ همچنین اگر از مبلغ پرداختی چیزی باقی بماند، حق ندارد مقدار باقیمانده را پس بگیرد.

105 م - در مواردی که حجّ نایب از منوبٌ‌عنه کفایت نمیکند، در صورتی که برای انجام حج در همان سال اجیر شده باشد، واجب است اجرت را به اجیرکننده برگرداند؛ در غیر این صورت باید در سالهای بعد حج را تکرار کند.

106 م - کسی که از انجام برخی از اعمال حج معذور است، نمیتواند برای حج نایب شود. معذور کسی است که نتواند اعمال اختیاری حج مانند تلبیه، راه رفتن با پای خود در طواف و سعی، نماز طواف به نحو صحیح، رمی جمرات به دست خودش، وقوف در عرفات و مشعر در وقت مقرّر و بیتوته در منا را انجام دهد، به ‌طوری که منجر به نقص بعضی از اعمال حج شود؛ ولی اگر منجر به نقص عمل نشود و فقط در ارتکاب بعضی از محرّمات احرام معذور باشد، نیابت او صحیح است.

107 م - اگر نایب در اثنای حجّ نیابی معذور شود، به طوری که منجر به نقص در اعمال شود، بطلان اجاره بعید نیست و احوط آن است که حج برای منوبٌ‌عنه اعاده شود و بین نایب و منوبٌ‌عنه در مورد اجرت، مصالحه شود.

108 م - نیابت کسانی که از وقوف اختیاری در مشعرالحرام معذورند، صحیح نیست و اگر نایب شوند، مستحقّ دریافت اجرت نیستند؛ مانند خدمه‌ی کاروانها که باید با افراد ناتوان همراهی کنند یا برای انجام برخی از کارهای خدماتی کاروان قبل از طلوع فجر از مشعر به منا بروند و در صورتی که این افراد برای انجام حجّ نیابی اجیر شوند، باید وقوف اختیاری را درک کنند و حج را به‌ جا آورند.

109 م - در عدم کفایت حجّ نایبی که معذور است، فرقی نیست بین اینکه نایب، اجیر باشد یا نیابت مجّانی انجام دهد؛ و نیز فرقی نیست بین اینکه نایب جاهل به عذر باشد یا نایب‌گیرنده؛ همچنین فرقی نیست بین اینکه نایب جاهل باشد به اینکه آن عذر از عذرهایی است که نیابت با آن صحیح نیست، یا نایب گیرنده مانند جهل به اینکه نایب نمیتواند به وقوف اضطراری در مشعرالحرام اکتفا کند.

110 م - نایب در به جا آوردن حج باید مطابق فتوای مرجع تقلید خود عمل کند.

111 م - اگر نایب پس از احرام و ورود به حرم بمیرد، حج از عهده‌ی منوبٌ‌عنه ساقط میشود؛ امّا اگر بعد از احرام و پیش از ورود به حرم بمیرد، بنا بر احتیاط واجب مجزی نیست و تفاوتی ندارد که نیابت مجّانی باشد یا با اجرت، برای حَجّة‌الاسلام باشد یا حجّ واجب دیگر.

112 م ـ اگر نایب پس از احرام و ورود به حرم فوت کند، در صورتی که برای انجام تکلیف منوبٌ‌عنه نایب شده باشد ـ همچنان که ظاهر اطلاق قرار داد اجاره چنین است ـ مستحقّ تمام اجرت است و باید به ورثه‌اش پرداخت شود.

113 م ـ کسی که به نیابت از دیگری به حج رفته است، در صورتی که برای خودش حَجّةالاسلام به ‌جا نیاورده باشد، احتیاط مستحب آن است که بعد از اعمال حج، اگر میتواند تا زمانی که در مکّه است،  برای خودش عمره‌ی مفرده به ‌جا آورد.

114 م - نایب میتواند بعد از انجام نیابت، برای خود یا دیگری، طواف کند یا عمره‌ی مفرده به‌ جا آورد.

115 م - همان‌طور که بنا بر احتیاط واجب ایمان - شیعه بودن - در اصل نیابت شرط است، همچنین در اعمالی که نیابت در آنها جایز است، مانند طواف، سنگ زدن و قربانی [2]، بنا بر احتیاط واجب شرط است.

116 م ـ واجب است نایب اعمال حج و طواف نساء را به قصد نیابت از منوبٌ‌عنه به‌ جا آورد.