بت و صلیب[1] برای عبادت معامله شود← معامله حرام و باطل است. (مکاسب محرمه، ج82، ص3)

و اگر برای غیر عبادت معامله شود ← اشکال ندارد.

مثال: بتی ‌‌را که روزی به قصد عبادت تراشیده شده بود، بعد از گذشت سالیان متمادی از زیر خاک کشف می‌‌کنند، ولی اکنون کسی آن را برای عبادت معامله نمی‌‌کند؛ مانند بت‌‌های دوران بابل یا آشور.

یا در عصر حاضر بت‌‌هایی که در هندوستان پرستیده می‌‌شوند، اگر شخصی‌‌که هیچ اعتقادی به بت ندارد، یکی از آنها را تملّک کند و به مشتری بفروشد تا سنگ مورد نیاز در بنا یا پله‌های ساختمانش را تأمین کند، در این صورت هرچند این سنگ برای بخشی از مردم معبود بالفعل است، ولی غرض طرفین از این معامله، غیر از عبادت است.

کسی که آن را می‌خرد علاقه‌‌مند به مادّه و جنس این بت است؛ مثلاً مادّه‌ای که بت از آن مادّه ساخته شده، عقیق است و او برای تکمیل کلکسیون عقیق خود آن را می‌خرد، یا برای نگهداری در موزه معامله می‌شود، یا چون قابل تزیین است، به عنوان زینت از آن استفاده می‌کند. (مکاسب محرمه، ج83، ص3)

اشیائی که به شکل صلیب و بت است ولی برای عبادت نیست

اشیائی‌‌که به شکل بت ساخته می‌‌شود و عنوان عبودیت و حتی بت را ندارد؛ مثل عروسکی که به شکل یکی از بت‌‌های معروف کنونی هند، به عنوان اسباب‌‌بازی می‌سازند یا در مناطقی که بت‌پرستی رایج نیست، مجسّمه‌ای را به شکل یکی از بت‌‌های هند -برای نصب در پارک یا سالن پذیرایی- می‌تراشند، بدون ‌‌آنکه عنوان عبودیت یا بت داشته باشد. یا گردن‌بندی به شکل صلیب می‌‌سازند و جوان مسلمان به تقلید از مسیحیان برای زینت، نه برای تقدیس آن، به گردن می‌‌آویزد. ← معامله در این موارد حرام نیست، مگر آنکه ترویج فرهنگ یا مذهب کفر باشد.
(مکاسب محرمه، ج83، ص4و5 و ج84، ص4)

-----------------------------------
.[1] صلیب در آیین عیسوی صِرف یک علامت نیست، بلکه علامت و شعار است؛ ولی زنّار (کمربندی که معمولاً رجال دینی مسیحی به کمرشان می‌بندند) اگرچه آن هم شعار و علامت مسیحیت است، لکن در عبادت به‌‌کار نمی‌رود. امّا صلیب در مراسم عبادی استفاده می‌شود؛ چنان‌‌که در عشاء ربّانی و بقیۀ‌ عباداتی که در کلیسا انجام می‌گیرد، صلیب را می‌بوسند و تقدیس می‌کنند. حتّی در مراسم کلیسای کاتولیک، جمعۀ مشخّصی به نام جمعه نیکو (GOOD FRIDAY) وجود دارد که صلیب را بلند می‌کنند و دعا می‌خوانند. بنابراین صلیب اگرچه بت نیست در مراسم عبادی، شأن و جایگاه خاصّی دارد. ازاین‌‌رو در کنار بت قرار می‌‌گیرد؛ چنان‌‌که بت‌‌ها نیز بیشتر جنبۀ نمادین دارند. بیشتر مشرکان و بت‌پرستان، بت را نماد یک حقیقتی خارج از عالم و نشئه مادّی می‌دانند؛ مثلاً مجسّمه بودا که در چین و هند جنبه بت دارد، دارای اشکال مختلفی است و هر شکل آن، سمبل و نماد یک چیزی است. (مکاسب محرمه، ج81، ص5)

الف) توضیحی در مورد آلات قمار

مقصود معامله اشیائی است که برای قمار کردن است؛ چه ساخت انسان باشد، مانند ورق‌، تخته‌‌نرد و ... و چه ساخت طبیعت (آنچه به حسب متعارف فایدۀ آن فقط قمار است) مثل کعاب غنم و استخوان پای گوسفند که به آن قاب می‌گویند (قاب بازی).

گردو، اگرچه با آن قمار کنند، آلات قمار محسوب نمی‌‌شود. ولی قمار کردن با آن حرام است. (مکاسب محرمه، ج89، ص3)

ب) معامله آلات قمار

یک- مقصود طرفین از معامله‌‌، قمار کردن است← معامله حرام و باطل است.

دو- غرض، قمار نیست، بلکه امر مباحی است؛ مثل زمانی‌‌که این وسیله ارزش تاریخی داشته باشد و آن را برای حفظ و نگه‌‌داری در موزه می‌‌خرند و قصد بازی هم ندارند، یا اینکه قصد مشتری، استفاده از مادّه آن باشد؛ مثلاً می‌خواهد از چوب آن استفاده کند ← معامله اشکالی ندارد.
(مکاسب محرمه، ج89، ص3و4و7)

مسئله

شکستن و از بین بردن آلات قمار واجب نیست؛ مگر اینکه نهی از منکر متوقف بر آن باشد. (مکاسب محرمه، ج89، ص8)

ج) شطرنج

در صورتی‌‌که شطرنج از آلات قمار محسوب نشود، ساخت و خرید و فروش و بازی با آن، بدون شرط‌‌بندی اشکال ندارد. همچنین با فرض مذکور، آموزش آن هم بدون اشکال است. (اجوبة‌‌الاستفتائات، س1118)

معامله اوراق و اسکناس جعلی به دو صورت فرض می‌‌شود:

الف) به عنوان مبیع در معامله واقع می‌‌شود، یعنی خودِ این اوراقِ تقلّبی به عنوان یک شیء به فروش می‌رسد[1]. ← این معامله حرام و باطل است.

ب) ثمن معاملات واقع می‌شود:

یک- کسی‌‌که این اسکناس تقلبی را داده از جعلی بودن آن خبر داشته است:

در هنگام معامله قصد دادن ثمن با همان اسکناس را دارد← معامله حرام و باطل است[2].

ابتدائاً جنس را در مقابل کلّی ثمن می‌‌خرد، درحالی‌‌که متوجه وجود اسکناس تقلّبی در جیبش نیست. بعد در مقام اداء متوجّه اسکناس تقلّبی شده و همان را به بایع تحویل می‌‌دهد← معامله صحیح است[3]، منتهی ذمّۀ او همچنان به ثمن واقعی مشغول است.

بایع و مشتری جاهل به تقلبی بودن ثمن هستند← معامله صحیح است و ذمه مشتری که این پول تقلبی را داده، مشغول است[4]و به لحاظ تکلیفی هم قطعاً حرام نیست؛ چون جاهل و معذورند. (مکاسب محرمه، ج98، ص3و4و6)

------------------------------
[1]. در این صورت، معمولاً هم بایع و هم مشتری، از تقلّبی و جعلی بودن این اوراق آگاه‌‌اند؛ چراکه بایع، خود جاعل است و مشتری هم که به قیمت کمتری می‌خرد؛ مثلاً یک میلیون از این اسکناس‌‌ها را به صد هزار تومان می‌خرد، می‌‌داند اینها تقلّبی ‌است.
[2] . زیرا معامله بر شخص این ثمن تقلّبی واقع شده است، نه بر ثمن فی‌‌الذّمه که کلّی است.
[3] زیرا مبیع در مقابل ثمن کلّی است نه شخص این ثمن. نظیر معاملۀ نسیه‌ای که وقت پرداخت ثمن، از پول تقلّبی دین را بپردازد که در این صورت، معامله صحیح است؛ هرچند ذمّۀ او بریء نمی‌شود؛ چون با چیزی که مالیت ندارد یا احیاناً محرّم است، ادای دین کرده است.
[4]. زیرا معمولاً معامله بر ثمن کلّی و فی‌‌الذمّه واقع می‌شود؛ یعنی در معاملاتْ کمتر اتفاق می‌افتد که فروشنده‌ای بگوید: "این کتاب را می‌فروشم به آن اسکناسی که در دست توست"، بلکه در مقابل ثمن کلی می‌‌فروشد؛ مثلاً به هزار تومان- که این کلّی است- و هنگام اخراج و دفع ثمن، آن کلّی بر مصداق خارجی و شخصی تطبیق پیدا می‌کند.

ظرف طلا و نقره از جمله کالاهایی است که دارای منافع حلال و حرام است. بنابراین اگر به قصد مادّۀ‌ آنها، آن را معامله کنند که صورت و هیئتْ هیچ دخالتی در معامله نداشته باشد، قطعاً معامله اشکالی ندارد؛ مثل اینکه مشتری مقداری طلا می‌خواهد تا از آن انگشتر یا شمش بسازد. اما آنجایی که هیئت و مادّه هر دو مورد توجّه است، داخل در مسئله‌‌ بعدی است؛ یعنی شیئی‌‌که دارای منفعت حلال و حرام است، به قصد منفعت حرام بفروشد که درباره این مسئله، به‌‌طور مفصّل بحث می‌شود.
(مکاسب محرمه، ج96، ص10)