Ali Məqamlı Rəhbərin informasiya bloku
Oxu / Yüklə:

FİQH TƏLİMLƏRİ

  • Cild 1
    • BİRİNCİ FƏSİL: TƏQLİD
      • BİRİNCİ DƏRS: Təqlid (1)
      • İkinci dərs: Təqlid (2)
      • Üçüncü dərs: Təqlid (3)
        Çap versiyası  ;  PDF
         
        Üçüncü dərs: Təqlid (3)

         

        Camiuş-şərait müctəhidi tanımağın yolları
        Camiuş-şərait müctəhidi iki yolla tanımaq olar:
        1. Elm və ya əminlik hasil olmalıdır: Bu, müctəhidin camaat arasında camiuş-şərait bir müctəhid kimi məşhurluğu və ad çıxarması ilə, yaxud insanın öz şəxsi təcrübəsi ilə (mükəlləf bu sahədə mütəxəssis və fəqihşünas olduğu təqdirdə), yaxud da digər yollarla hasil ola bilər;
        2. İki ədalətli mütəxəssis şəxs şahidlik etməlidir, baxmayaraq ki, əminliyə səbəb olmur.
         
        Diqqət:
        • Əgər bir müctəhidin camiuş-şərait olması barədə şəri dəlil mövcud olarsa (məsələn, iki ədalətli mütəxəssis şəxs şahidlik edərsə), bu dəlilə zidd olan başqa bir şəri dəlil mövcud olmayanadək həmin dəlil “şəri hüccət”dir və ona müvafiq şəkildə əməl etmək olar. Bu halda həmin dəlilə zidd olan bir dəlilin mövcud olub-olmadığını araşdırmaq lazım deyildir.
         
        Müctəhidin fətvasını əldə etməyin yolları
        Şəriət məsələlərində müctəhidin rəy və göstərişini bir neçə yolla əldə etmək olar:
        1. Müctəhidin özündən eşitmək;
        2. Bir ədalətli şəxsin və ya bir etibarlı şəxsin müctəhidin fətvasını müctəhidin özündən və ya onun etibarlı risaləsindən nəql etməsi;
        3. Müctəhidin etibarlı risaləsinə müraciət etmək.
         
        Diqqət:
        • Əgər bir şəxs müctəhidin fətvasını başqa bir şəxsə desə, müctəhidin fətvası dəyişdiyi təqdirdə, bu barədə həmin şəxsə məlumat verməsi vacib deyildir[1]. Amma əgər müctəhidin fətvasını səhv deyibdirsə, imkan daxilində səhvi düzəltməlidir.
         
        Qeyri-ə`ləm müctəhidə təqlid etmək
        Aşağıdakı hallarda qeyri-ə`ləm müctəhidə təqlid etməyə (ehtiyat-vacibə görə, “ə`ləm fəl-ələm”, yəni “elmli-daha elmli” prinsipinə riayət edərək[2]) icazə verilir:
        1. Ə`ləm müctəhidin “ehtiyat-vacib” dediyi, amma qeyri-ə`ləm müctəhidin birbaşa fətva verdiyi məsələlərdə;
        2. Qeyri-ə`ləm müctəhidin fətvası ə`ləm müctəhidin fətvasına zidd olmadığı məsələlərdə;
        3. Ə`ləm müctəhidin fətvası ehtiyata zidd olduğu, qeyri-ə`ləm müctəhidin fətvası isə ehtiyata müvafiq olduğu məsələlərdə;
        4. Ə`ləm müctəhidin fətvası olmadığı və ya araşdırma aparmaqla belə, onun rəyini əldə etmək mümkün olmadığı bir məsələdə qeyri-ə`ləm müctəhid bu məsələnin hökmünü bəyan etdikdə.
         
        Təqlidi bölmək
        1. Əgər bir müctəhid fiqhin bəzi bölümlərində, məsələn, “İbadətlər” bölümündə ə`ləm olsa, başqa bir müctəhid isə başqa bölümlərdə, məsələn, “Sövdələşmələr” bölümündə ə`ləm olsa, ehtiyat-vacibə görə, mükəlləf hər bir bölümə aid şəriət hökmlərində həmin bölümdə daha bilikli və məharətli olan müctəhidə təqlid etməlidir. Buna fiqhdə “təqlidi bölmək” deyilir.
        2. Əgər iki müctəhid bütün şəriət hökmlərində eyni səviyyədə bilikli və məharətli olsalar, onlar arasında təqlidi bölməyin maneəsi yoxdur. Amma əgər mükəlləf müəyyən bir məsələdə onlardan birinə təqlid etsə, ehtiyat-vacibə görə, həmin məsələdə digərinə udul edə bilməz[3].
         
        Bir müctəhiddən digər müctəhidə udul etmək
        1. Əgər ikinci müctəhid birinci müctəhiddən ə`ləm olsa, iki müctəhidin fətvası bir-birinə zidd olduğu təqdirdə, ikinci müctəhidə udul etmək, ehtiyata görə, vacibdir.
        2. Ə`ləm müctəhidin fətvalarına əməl etməyin çətinliyi bu müctəhiddən başqa bir müctəhidə udul etməyi icazəli etmir.
         
        Dünyasını dəyişmiş müctəhidə təqlid etmək
        1. Əgər mərcəyi-təqlid dünyasını dəyişsə, ona təqlid edənlər yenə də ona təqlid edə bilərlər, yəni onun fətvalarına və risaləsinə müvafiq əməl edə bilərlər. Buna fiqhdə “dünyasını dəyişmiş müctəhidin təqlidində qalmaq” deyilir.
        2. Dünyasını dəyişmiş müctəhidin təqlidində qalmaq, hətta bu müctəhid ə`ləm olsa belə, vacib deyildir. Amma dünyasını dəyişmiş ə`ləm müctəhidin təqlidində qalmaq ehtiyatını əldən verməmək tövsiyə olunur.
        3. Dünyasını dəyişmiş müctəhidə təqlid etməyə başlamaq (ibtidai təqlid) və ya onun təqlidində qalmaq və bunun hüdudları həyatda olan müctəhidə təqlid əsasında olmalıdır.
        4. Əgər camiuş-şərait bir müctəhidin sağlığında həddi-büluğa çatmayan bir fərd bu müctəhidə düzgün şəkildə təqlid edibdirsə, həmin müctəhid dünyasını dəyişdikdən sonra onun təqlidində qala bilər.
        5. Bir müctəhidə təqlid edən və bu müctə­hid vəfat etdikdən sonra bəzi məsələlərdə başqa bir müc­təhidə təqlid edən bir şəxs ikinci müctəhid də vəfat etdiyi təqdirdə, ikinci müctəhidə udul etmədiyi məsələlərdə əvvəllər olduğu kimi birinci müctəhidin təqlidində qala bilər. Eləcə də ikinci müctəhidə udul etdiyi məsələlərdə ikinci müctəhidin təq­li­dində qala bilər, yaxud da həyatda olan başqa bir müctəhidə udul edə bilər. Amma əgər üçüncü müctəhid dünyasını dəyişmiş müctəhidin təqlidində qalmağı vacib bilərsə, bu şəxs birinci müctəhidin təqlidində qalmalıdır.
        6. Əgər bir şəxs öz mərcəyi-təqlidi vəfat etdikdən sonra bəzi məsələlərdə və ya bütün hökmlərdə həyatda olan bir müctəhidə təqlid etsə, ehtiyat-vacibə görə, həyatda olan müctəhidə təqlid etdiyi məsələlərdə yenidən dünyasını dəyişmiş müctəhidə təqlid edə bilməz.
         
        Təqlidin müxtəlif məsələləri
        1. Şəri hökmü bilməyən şəxslər iki qismə ayrılır:
        Qasir cahil: Bilmədiyini bilməyən və ya bilmədiyinə diqqət etməyən, eyni zamanda biliksizliyini aradan qaldırmağa bir yolu olmayan şəxsə deyilir.
        Müqəssir cahil: Bilmədiyini bilən və biliksizliyini aradan qaldırmağın yolunu da bilən, amma şəri hökmləri öyrənməkdə səhlənkarlıq göstərən şəxsə deyilir.
        2. “Fətva” odur ki, müctəhid şəri hökmü qətiyyət və yəqinliklə bəyan edir. Mükəlləf bu hökmə əməl etməlidir.
        3. “Ehtiyat-vacib” odur ki, müctəhid müəyyən bir məsələdə birbaşa fətva vermir, amma ehtiyat olaraq müəyyən bir əməlin yerinə yetirilməsi və ya tərk edilməsinin vacibliyinə hökm verir. Mükəlləf bu məsələdə öz mərcəyi-təqlidinin ehtiyatına əməl edə, yaxud öz mərcəyi-təqlidindən sonrakı pillədə dayanan ə`ləm müctəhidə müraciət edə bilər.
        4. “Ehtiyat-müstəhəb” odur ki, müctəhid fətvadan qabaq və ya sonra ehtiyat olan əməli qeyd edir[4]. Bu halda mükəlləf fətvaya və ya ehtiyat-müstəhəbə əməl edə bilər. O, bu məsələdə başqa müctəhidin fətvasına əməl edə bilməz.
         
        Suallar:
        1- Müctəhidin fətvasını hansı yollarla əldə etmək olar?
        2- Təqlidi bölmək nə deməkdir? Onun hökmü nədir?
        3- Hansı hallarda qeyri-ə`ləm müctəhidə udul etməyə icazə verilir?
        4- Hansı halda udul etmək vacibdir?
        5- Şəri hökmü bilməyən şəxslər neçə qismə ayrılır?
        6- Təqlidin növlərini izah edin.
         
        [1] Qeyd edək ki, əgər yeni fətvanı həmin şəxsə çatdırmamaq onun əməlinin düzgün olmaması və onu yenidən yerinə yetirməsi ilə nəticələnərsə, yeni fətvanı ona deməlidir.
        [2] Yəni öz mərcəyi-təqlidindən sonra ə`ləm (daha elmli) olan bir müctəhidə müraciət edir.
        [3] “Udul etmək” fiqh termini olub, “başqa bir müc­təhidə müraciət etmək” deməkdir. Müt.
        [4] Qeyd edək ki, əgər fətvanı dedikdən sonra “ehtiyat tərk edilməsin” ifadəsini qeyd edərsə, bu, “ehtiyat-vacib” mənasını bildirir.
      • Dördüncü dərs: Vilayəti-fəqih və rəhbərlİk
    • İKİNCİ FƏSİL: TƏHARƏT
    • ÜÇÜNCÜ FƏSİL: NAMAZ
    • DÖRDÜNCÜ FƏSİL: ORUC
    • BEŞİNCİ FƏSİL: XÜMS
    • ALTINCI FƏSİL: ƏNFAL
    • YEDDİNCİ FƏSİL: CİHAD
    • YEDDİNCİ FƏSİL: ƏMR BİL-MƏRUF VƏ NƏHY ƏNİL-MUNKƏR
700 /

Arxiv