احکام خمس
- مقدمه
- موارد وجوب خمس
- سرمايه
- سرمایه در گردش
- سرمایه ثابت
محلّ کسب
حدود بیست سال قبل یک باب مغازه خریده‌ام در حالی که سال خمسی نداشته‌ام؛ آیا خمس مبلغ پرداخت‌شده جهت خرید آن کافی است یا باید خمس قیمتِ روز پرداخت شود؟
باید خمس قیمت اوّلین سال خمسی بعد از خرید را همراه با تورّم بپردازید.
حکم خمس زمین کشاورزی که بیست سال قبل با قیمت پایین خریداری شده و تاکنون که قیمت آن حدود دو هزار برابر شده و خمس آن پرداخت نشده چیست؟
اگر زمین را با درآمد کسب یا حقوق خریده، خمس قیمت زمین در سررسید اوّلین سال خمسی پس از خرید، باید محاسبه و همراه با تورّم آن پرداخت شود.
مالک محلّی تجاری هستم که در آن کاسبی میکنم و برای عمل به وظیفه‌ی شرعی، سال خمسی برای خود تعیین کرده‌ام، امّا بابت خرید منزلِ مئونه‌ی زندگی بدهکاری دارم؛ امیدوارم مرا از پرداخت خمس آن محلّ تجاری معاف کنید، یا حدّاقل اجازه‌ی پرداخت به صورت اقساط طولانی‌مدّت به بنده بدهید.
پرداخت خمس محلّ تجاری واجب است، مگر آنکه با پرداخت خمس، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه‌های زندگی متناسب با شأن عرفی‌تان کفایت نکند.
ابزار کسب
آیا به ابزاری که در کسب و کار استفاده میشود، خمس تعلّق میگیرد؟
بله، ابزار کسب و کار سرمایه محسوب میشود که اگر از درآمد، تهیّه شده باشد، باید خمس قیمت آن در اوّلین سال خمسی بعد از خرید پرداخت شود و پس از آن تا زمان فروش، متعلّق خمس نیست؛ امّا در صورت فروش، خمس ارزش افزوده‌ی آن _ پس از کسر تورّم _ جزو درآمد سال فروش است.
آیا وسایل موجود در محلّ کسب و کار، از جمله میز، صندلی، کمد، تابلو، کولر و... مورد خمس تعلّق میگیرد؟
اگر با درآمد تهیّه شده باشد، خمس دارد.
فرض کنید بنده دستگاهی را ساخته‌ام که با استفاده از آن کسب و کار میکنم؛ برای محاسبه‌ی خمس دستگاه باید کدام مورد را در نظر بگیرم؟ هزینه‌ی ساخت با احتساب اجرت کارگر سازنده یا هزینه‌ی ساخت بدون احتساب اجرت کارگر یا هزینه‌ای که این دستگاه در بازار می‌ارزد؟
ملاک، ارزش قابل فروش در اوّلین سررسید سال خمسی است.
تهیّه‌ی اقساطی ابزار کسب و سرمایه
سرمایه _ ابزار و ملک _ اگر قسطی خریده شود، در سررسید هر سال خمسی باید خمس مقداری از آن، که اقساط آن پرداخت شده است، به قیمت روز پرداخت شود؛ مثلاً اگر یک‌چهارم اقساط آن پرداخت شده است، باید خمس یک‌چهارم قیمت روز سررسید پرداخت شود.
اگر تاکسی را به صورت قسطی خریده و در سررسید سال خمسی نصف اقساط آن را از محلّ درآمد، پرداخت کرده است، خمس تاکسی را چگونه محاسبه کند؟
خمس نصف قیمت تاکسی در روز سررسید سال خمسی را باید بپردازد.
اینجانب خانم معلّم بازنشسته‌ی آموزش و پرورش هستم. چند سال پیش یک واحد آپارتمان خریداری نموده‌ام که نیمی از قیمت آن بابت پاداش بازنشستگی میباشد که خمس شامل آن نمیشود و نیمی هم از بانک وام گرفته‌ام که باید به مدّت دَه سال ماهیانه قسط آن را پرداخت نمایم. هدف اینجانب از خرید این واحد آپارتمان، واگذاری به فرزندانم میباشد و هم اکنون هم فرزندم در آن ساکن است. آیا به این اقساط، خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
اگر واحد آپارتمانی را به فرزندانتان بخشیده‌اید یا مئونه‌ی شما باشد، اقساط پرداختی بابت وامِ خرید آن واحد آپارتمانی خمس ندارد ولی اگر ساختمان را به فرزندان واگذار نکرده‌اید و مئونه‌ی شما هم به حساب نمی‌آید، دادن خمس قیمت نصف آپارتمان مزبور در سر هر سال خمسی به نسبت آن مقدار از اقساط که پرداخت شده واجب است.
برای تجارت با وام، گوسفند خریده است و با درآمد آن، اقساط آن را میپردازد؛ نحوه‌ی محاسبه‌ی خمس چگونه است؟
در سررسید سال خمسی پرداخت خمس قیمت آن به نسبت اقساطی که پرداخت شده واجب است.
سرمایه‌ای که خمس ندارد
اگر سرمایه به مقداری باشد که در صورت پرداخت خمس آن، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه‌های زندگی کافی نباشد یا کفایت آن مشکوک باشد، خمس آن واجب نیست، حتّی اگر مکلّف بتواند به صورت اقساط، خمس آن را بپردازد.
آیا اصل سرمایه خمس دارد؟
اگر با درآمد کسب، اصل سرمایه را تأمین کند، متعلّق خمس است مگر اینکه با پرداخت خمسِ آن نتواند با مقدار باقیمانده هزینه‌ی زندگی را مناسب با شأن عرفی و جایگاه اجتماعی‌اش تأمین نماید که در این صورت خمس ندارد.
اگر سرمایه به قدری باشد که در صورت تخمیس، مقدار باقیمانده کفاف تأمین هزینه‌ی مئونه را نمیکند، از حکم وجوب خمس مستثنا است و متعلّق خمس نیست؛ آیا این استثنا دو صورت زیر را هم شامل است؟ الف. کفاف و عدم کفاف باقیمانده‌ی سرمایه مشکوک است. ب. مکلّف میتواند به مرور و به طور اقساطی خمس سرمایه را بپردازد.
در هر دو صورت خمس تعلّق نمیگیرد.
بعد از سالها کامیونی فراهم کرده‌ام که با آن کار میکنم و نتوانسته‌ام خمس آن را پرداخت کنم؛ اکنون به دلیل قوانین جاری مجبورم آن را تعویض کنم و مدل بالاتر بخرم که به نوبه‌ی خود هزینه‌ای را میطلبد؛ با توجّه به اینکه درآمد ماشین جوابگوی هزینه‌ی زندگی‌ام، پرداخت اقساط و پرداخت خمس نیست و نمیتوانم خمس آن را بپردازم، آیا پرداخت خمس ماشین بر من واجب است؟
اگر با پرداخت خمس قیمت ماشین نتوانید ماشین دیگری _ که درآمد حاصل از آن برای تأمین هزینه‌های زندگی کافی باشد _ بخرید، خمس ماشین واجب نیست.
خانه‌ای دارم که دارای وام قسط‌بندی‌شده است و مالک محلّی تجاری هستم که در آن کاسبی میکنم و برای عمل به وظیفه‌ی شرعی‌ام، سال خمسی برای خود تعیین کرده‌ام؛ امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید؛ ولی توان پرداخت خمس محلّ تجاری را به صورت قسطی دارم.
خانه‌ای که در آن سکونت دارید خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محلّ تجاری واجب است، مگر آنکه با پرداخت خمس نتوانید با مقدار باقیمانده هزینه‌های زندگی را متناسب با شأن عرفی‌تان تأمین کنید.
ترقّی قیمت کالا
آیا مقداری که بر اثر تورّم بر قیمت اجناس افزوده میشود، جزو سود محسوب میشود؟
افزایش قیمت اگر ناشی از تورّم باشد، یعنی ارزش پول کم شده و همه‌ی اجناس با پول بیشتر معامله میشوند، ترقّی قیمت محسوب نمیشود و احکام خمس آن بر آن جاری نیست.
کسر تورّم
به طور کلّی هنگام بازپرداخت دین و بدهی، طلبکار میتواند مقدار کاهش ارزش پول را مطالبه کند؛ مگر در مواردی مانند رهن منزل که هر چند به نحو ارتکازی، عدم جبران کاهش شرط شده باشد.
من شغلم بساز و بفروش ساختمان است و خمس هم میدهم. زمینی را میخرم و در آن ساختمانی ساخته و میفروشم. پول حاصل از فروش شامل سه قسمت است: اصل سرمایه‌گذاری که مخمّس است، تورّم و سود؛ خمس را چگونه محاسبه کنم؟ آیا فقط به سود بدون در نظر گرفتن اصل سرمایه و تورّم، خمس تعلّق میگیرد؟
اصل هزینه‌ی ساخت _ که مخمّس بوده است _ همراه با تورّم آن را از قیمت فروش خانه کسر کنید، بقیّه درآمد و سود است و باید خمس آن پرداخت شود.
سود بانکها با توجّه به تورّم
با توجّه به وجود تورّم، سودی که بانکها به سپرده‌گذاران میپردازند عملاً جبران افت و کاهش ارزش پول محسوب میگردد؛ با این حال آیا به این سود خمس تعلّق میگیرد؟
اگر سپرده مخمّس باشد و سود بیش از مقدار تورّم نباشد، خمس ندارد.
سود و ارزش افزوده‌ی مال مخمّس
مال مخمّس یا مالی که با پول غیر متعلّق خمس مثل هدیه و ارث تهیّه شده و ارزش افزوده پیدا کرده است، از چند حالت خارج نیست:
الف. مئونه شده است؛ در این صورت ارزش افزوده خمس ندارد.
ب. به نیّت غیر تجارت و برای حفظ ارزش پول خریداری شده است؛ در این صورت قبل از فروش، ارزش افزوده خمس ندارد و پس از فروش، مقدار بیش از تورّم جزو درآمد سال است.
ج. سرمایه‌ی ثابت (مانند ابزار کسب) است؛ حکم صورت دوّم را دارد.
د. سرمایه در گردش است؛ ارزش افزوده در سررسید هر سال خمسی به قیمتی که خریدار دارد، پس از کسر تورّم مشمول خمس است.
به علّت نگرانی از بالا رفتن قیمتها یک فرش دوازده متری به قیمت مناسبی تهیّه کردم که مئونه‌ام نبود و بلااستفاده در انبار گذاشته‌ام و در پایان سال خمسی اوّل، خمس آن را دادم؛ آیا برای پایان سال خمسی دوّم، ارزش افزوده‌ی آن شامل خمس میشود؟
در فرض سؤال که برای حفظ ارزش پول تهیّه شده است، پس از تخمیس در سال اوّل تا زمانی که فروخته نشده است، محاسبه‌ی مجدّد لازم نیست و در صورت فروش، سود آن پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است.
با مال غیر متعلّق خمس برای محلّ کار دستگاه برش چوب گرفتم؛ آیا ارزش افزوده‌ی آن خمس دارد؟
تا زمانی که فروخته نشده است متعلّق خمس نیست و در صورت فروش، ارزش افزوده‌ی آن پس از کسر تورّم، جزو درآمد سال فروش است.
اگر برای حفظ ارزش پول، فرشی را با مال مخمّس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدّتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزو منفعت کسب محسوب میشود و خمس به آن تعلّق میگیرد؟
مقدار رشد آن، پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است؛ در صورتی که تا پایان سال در مئونه مصرف نشود، پرداخت خمس آن واجب است.
شخصی زمینی را با مال مخمّس خریداری کرده تا پس از ترقّی قیمت بفروشد؛ آیا با فرارسیدن سال خمسی با اینکه قصد فروش ندارد، تخمیس زمین لازم است؟ در صورت لزوم، به قیمت خرید باید خمسش را حساب کند یا به قیمت فعلی؟
در سررسید هر سال خمسی باید به قیمت قابل فروش، خمس ارزش افزوده را پس از کسر تورّم پرداخت کند.
محاسبه‌ی خمس زمین کشاورزی و ابزار و وسایل آن چگونه است؟
اگر با درآمد خریده شده باشد، خمس ارزش آن در اوّلین سال خمسی پس از خرید باید محاسبه و پرداخت شود و پس از آن تا زمانی که فروخته نشده است، خمس ندارد و پس از فروش، ارزش افزوده‌ی آن پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است.
سهام و اوراق بهادار
اگر سهام برای حفظ ارزش پول یا استفاده از سود سالیانه‌ی آن با درآمد خریده شده باشد، در اوّلین سررسید سال خمسی به قیمت روز، خمس آن واجب است و پس از آن تا زمانی که فروخته نشود، متعلّق خمس نیست و پس از فروش، رشد قیمت پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است که اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، متعلّق خمس است.
اگر سهام برای رشد قیمت و کسب سود خریده شده باشد، در اوّلین سررسید سال خمسی به قیمت روز، خمس آن واجب است و پس از آن در سررسید هر سال خمسی باید خمس ترقّی قیمت آن، پس از کسر مقدار تورّم، محاسبه و پرداخت شود.
خمس سهام و اوراق بهادار، چگونه محاسبه میشود؟ با توجّه به اینکه سر سال خمسی، فرد، دارای سهام چند شرکت است که معمولاً نماد معاملاتی تعدادی از آنها به دلایل رایج، مثل حسابرسی متوقّف است و معلوم نیست چه وقت و با چه قیمتی باز میشود یا گاهی خریدار ندارد و باید صبر کرد تا در روزهای آینده قیمت به حدّی پایین بیاید که خریدار داشته باشد تا بتوان قیمت واقعی سهم را محاسبه کرد.
اگر سهام با درآمد خریده شده باشد یا به عنوان سود واگذار شده باشد، متعلّق خمس است و باید در سررسید سالِ خمسی پس از تعیین قیمت، خمس آن محاسبه شود.
سهام عدالت
با توجّه به ماهیّت واگذاری سهام عدالت که به صورت بیع نسیه انجام شده و قیمت آن به صورت اقساط از محلّ سودِ حاصل از سهام، وصول شده است:
الف. آیا این سهام متعلّق خمس است؟ بر فرض وجوب، زمان تعلّق چه زمانی است؟
ب. دولت برای برخی از اقشار ضعیف (دهک اوّل و دوّم)، قیمت سهام را با تخفیف محاسبه کرده و تفاوت قیمت را از محلّ منابع خود تأمین کرده است؛ آیا برای این اقشار نیز مانند دیگران کلّ سهام، متعلّق خمس است یا به مقداری که اقساط آن از سود، تأدیه شده است؟
ج. حکم خمس سودهایی که قبل از آزادسازی (بعد از سال 95) حاصل شده و به افراد پرداخت شده یا نشده است، چیست؟
الف. پس از آزاد شدن سهام عدالت، مقداری که قابل فروش است، در اوّلین سال خمسی، خمس آن به قیمتی که خریدار دارد، باید پرداخت شود.
ب. در این صورت، نصف سهام، متعلّق خمس است و نصف دیگر در حکم هبه است و خمس ندارد.
در دو صورت قبل، کسانی که برای گذران زندگی به این سهام و سود حاصل از آن نیاز دارند، به طوری که با تخمیس آن، سود حاصل از سهامِ باقیمانده برای زندگی در حدّ شأن کافی نیست، پرداخت خمس سهام واجب نیست.
ج. سودهای مذکور جزو درآمد سالی است که قابل وصول است _ هر چند دریافت نشود _ در این صورت اگر سال خمسی بر آن گذشته است، باید پس از دریافت، بلافاصله خمس آن پرداخت شود.
سهام سقوط‌کرده در بورس
من دو سال پیش وامی به مبلغ پنج میلیون تومان گرفتم و با آن سهام خریدم ولی پس از خرید، ارزش سهام کاهش یافت و حدود سه میلیون تومان شد و اقساط وام هم تمام شد؛ حال سؤال این است که من باید خمس پنج میلیون را بدهم یا سه میلیون؟
خمس ارزش سهام در سررسید سال خمسی را باید پرداخت کنید.
مطالبات فروش قسطی
اگر کالا یا محصول کشاورزی را نسیه بفروشد که زمان دریافت آن بعد از سال خمسی است، قیمت نقد آن در زمان معامله جزو درآمد سال فروش است و سود حاصل از فروش نسیه جزو درآمد سال دریافت است.
بنده شغلم فروش سیّار (دوره‌گردی) است؛ اجناس، اعمّ از پارچه و لوازم منزل را در محلّات مختلف شهر به صورت نقد و اقساط میفروشم؛ اگر پارچه‌هایم را اقساط (نسیه) فروخته باشم، سر سال خمسی، خمس آنها چگونه محاسبه میشود؟
قیمت نقدی کالا در زمان معامله جزو درآمد سال فروش است و سود فروش نسیه‌ی آن، جزو درآمد سال دریافت است.
سه سال پیش مغازه‌ای را با مالی که خمس آن پرداخت شده افتتاح کردم و سر سال خمسی‌ام هم پایان سال شمسی یعنی شب عید نوروز است و تاکنون هر گاه سر سال خمسی‌ام رسیده، مشاهده کرده‌ام که همه‌ی سرمایه‌ام به صورت قرض بر عهده‌ی مردم است و در عین حال خودم هم مبلغ زیادی بدهکارم. امیدواریم ما را نسبت به تکلیفمان راهنمایی فرمایید.
اگر سر سال خمسی چیزی بر سرمایه‌ی شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نیست و در صورت افزایش سرمایه، طلبهای شما که بابت سود فروش نسیه‌ی کالا به مردم است، اگر سر سال خمسی قابل دریافت باشد، پس از کسر سرمایه و تورّم آن پرداخت خمس آن واجب است و در غیر این صورت جزو درآمد سالی محسوب میشود که آنها را دریافت میکنید و اگر قسمتی از طلب مزبور بابت سود بین سال بوده که تبدیل به کالا شده و سپس به صورت نسیه فروخته شده، خمس این مقدار باید بلافاصله پس از دریافت پرداخت شود.
مطالبات بابت اجرت کار
حقوق معوّقه و اجرت اضافه‌کاری که در سررسید سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سالِ دریافت است که اگر تا پایان سال در مئونه مصرف شود، خمس ندارد، امّا اگر در سررسید سالِ خمسی قابل دریافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هر چند هنوز دریافت نشده است.
جایی که در آن کار میکنم، چند سال است مبلغی به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است؛ آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق میگیرد یا اینکه باید یک سال بر آن بگذرد؟
مبالغی که بابت اجرت، طلب دارید و در سررسید سال خمسی قابل دریافت نیست، جزو درآمد سالِ دریافت محسوب میشود که اگر تا پایان سال، در مئونه مصرف شود، خمس ندارد.
سالِ خمسی من اوّل شهریور است؛ معمولاً امتحانات دانشگاه‌ها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار میشود و بعد از شش ماه اجرت اضافه‌کاری ما در ایّام امتحانات پرداخت میشود؛ خواهشمندم توضیح بفرمایید که اگر اجرت کاری را که قبل از پایان سال خمسی انجام داده‌ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
اگر در سررسید سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سال دریافت است که اگر تا پایان سال در مئونه مصرف شود، خمس ندارد.
قرض دادن
قرض دادن درآمد به افراد یا بانک موجب سقوط خمس آن نمیشود.
اگر حقوق و درآمدی را که دریافت کرده‌ایم به کسی قرض دهیم و پس از سال خمسی وصول کنیم، پس از دریافت، پرداخت خمس آن واجب است؟
بله باید پس از دریافت فوراً خمس آن را پرداخت کنید.
آیا به پولی که به مدّت دو سال به صورت قرض‌الحسنه در بانک بوده، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر از حقوق و درآمد باشد، متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود.
بنده مبلغی پول به کسی قرض داده بودم که بازپرداخت آن بعد از سال خمسی‌ام بود و طبق نظر حضرتعالی بنا بود موقع گرفتن پول، خمس آن را بدهم؛ ولی کسی که پول را قرض گرفته بود، به طور توافقی به جای آن به بنده وسیله‌ای داد (مثلاً یک دستگاه خودرو به جهت زندگی)؛ حکم خمس آن چگونه است؟ آیا باید فوراً آن را بپردازم یا در زمان دیگر؟
واجب است فوراً خمس آن را بپردازید.
قرض گرفتن
اگر شخصی مبلغی پول داشته باشد که آن را از دیگری قرض گرفته یا مربوط به وام بانکی باشد و سال بر آن گذشته باشد، خمس دارد؟
خمس مالی که قرض گرفته شده است، واجب نیست، مگر مقداری از قرض یا وام که موجود است و در مئونه مصرف نشده یا تبدیل به سرمایه شده است و مقدار آن بیش از مقدار باقیمانده‌ی اقساطی است که با درآمد سال پرداخت شده، در این صورت خمس مقدار مازاد بر باقیمانده‌ی اقساط باید پرداخت شود؛ مثلاً از وام صد میلیونی، پنجاه میلیون موجود است و چهل میلیون از اقساط پرداخت نشده است؛ در این صورت باید خمس ده میلیون پرداخت شود؛ یعنی دو میلیون.
سرمایه‌ی صندوق قرض‌الحسنه‌ی خانگی یا مجموعه‌ی خاص
مبالغ موجود در صندوقهای قرض‌الحسنه‌ی خانوادگی که اعضا هر ماه مبلغی را در آن قرار میدهند و به نوبت وام دریافت میکنند، وظیفه‌ی اعضای صندوق نسبت به خمس آن چیست؟
سهم هر عضو که با درآمد پرداخت شده باشد، متعلّق خمس است و هر عضو باید در سررسید سال خمسی خود _ در صورتی که قابل دریافت باشد _ خمس مقداری را که در صندوق پس‌انداز کرده است بپردازد و اگر قابل دریافت نباشد، هر زمان که دریافت ممکن باشد، خمس مقداری را که سال بر آن گذشته است بپردازد.
حکم سود حاصل از سرمایه‌ی صندوقهای قرض‌الحسنه چیست؟ خمس به آن تعلّق میگیرد؟ خمس آن بر عهده‌ی کیست؟
اگر سرمایه‌ی صندوق ملک اشخاص باشد، سود حاصل از آن به نسبت سهم هر عضو، ملک آنان است و خمس سهم هر شخص بر عهده‌ی او است، ولی اگر سرمایه‌ی صندوق، ملک شخص یا اشخاص نباشد، مثل اینکه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.
تعداد بیست نفر از مؤمنین توافق کرده‌اند که هر یک از آنان هر ماه مثلاً بیست هزار تومان در صندوقی بریزند و در هر ماه یک نفر به قید قرعه آن مبلغ را بردارد که بعد از بیست ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید؛ حال آنچه شخص مثلاً در ماه پانزدهم برمیدارد، آیا خمس بر او واجب است یا جزو مئونه‌ی وی محسوب میشود؟
پولی که شخص از صندوق دریافت میکند به سه بخش قابل تقسیم است: قسمتی که معادل مبلغ پرداختی از درآمد سال گذشته است و قسمتی که معادل مبلغ پرداختی از درآمد سال جاری است و قسمت سوّم که مابازای آن در سال بعد پرداخت میشود. قسمت اوّل به محض دریافت مشمول خمس است، قسمت دوّم در صورتی که قبل از رسیدن سال خمسی در مئونه مصرف شود، خمس ندارد و اگر تا سر سال خمسی باقی بماند باید خمس آن را بدهد و قسمت سوّم قرض محسوب میشود و فعلاً مشمول خمس نیست.
سپرده‌گذاری بلندمدّت
من در بانک کار میکنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم؛ این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلندمدّت است که هر ماه سود آن به من پرداخت میشود؛ آیا پرداخت خمس این مال که در حساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدّت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
حکم سرمایه را دارد و متعلّق خمس است و باید خمس آن همراه با تورّم (ارزش روز) پرداخت شود.
پیش‌دریافتِ اجرت
اگر اجرت را دریافت کرده باشیم امّا تمام یا مقداری از کار را هنوز انجام نداده باشیم، آیا اجرت دریافتی متعلّق خمس است؟
مقداری از اجرت که معادل آن کار انجام شده است، متعلّق خمس است.
پیش‌پرداخت‌هایی که هنوز مئونه نشده
بنده مبلغی را برای ثبت‌نام تور مسافرت و هتل، پیش‌پرداخت کردم که هنوز موعد سفر نشده و الان پایان سال خمسی‌ام فرارسیده؛ آیا این مبالغ جزو مئونه‌ی بنده حساب میشود یا باید جزو موجودی‌ام حساب نمایم؟
اگر عرفاً لازم بود در این زمان اقدام به ثبت‌نام کنید، جزو مئونه‌ی سال پرداخت است و خمس ندارد.
بلیت هواپیمایی را برای مشهد تهیّه کردم ولی قبل از رفتن به مشهد سال خمسی‌ام فرارسید؛ آیا باید خمس بلیت را پرداخت کنم؟
اگر زمان مسافرت به صورتی باشد که عرفاً لازم است بلیت آن زودتر تهیّه شود، خمس ندارد.
پیش‌پرداخت خرید خودرو
اگر به پولی که برای ثبت‌نام پیش‌فروش خودرو به خودروساز پرداخت میشود، سال خمسی بگذرد مشمول خمس میگردد؟
اگر ثبت‌نام به صورت مشارکت و سرمایه‌گذاری بوده است که نشانه‌ی آن اضافه شدن سود به مبلغ اوّلیّه است، در این صورت اصل پول و سود حاصل از آن (اگر قابل وصول در سر سال خمسی باشد) خمس دارد، امّا اگر به نحو خرید باشد و خودرو هم برای مصارف شخصی مورد نیاز بوده و در شأن عرفی باشد خمس ندارد.
مبلغی را به عنوان پیش‌پرداخت خرید خودرو پرداخت کرده بودم، امّا موقع تحویل چون مابقی قیمت خودرو را نداشتم امتیاز آن را به پدرم دادم و ایشان خودرو را خریداری کردند؛ اکنون بعد از یک سال، پدرم میتوانند آن مبلغ را به من برگردانند؛ اگر بخواهم مبلغ مذکور را به عنوان رهن خانه نزد صاحبخانه بگذارم، آیا پرداخت خمس آن به طور جداگانه است؟
مبلغ مذکور اگر جزو درآمد بین سال بوده و سال خمسی بر آن گذشته، خمس دارد.
دریافت خودرو بعد از سال خمسی
چنانچه با پولی که درآمد سال است، قبل از رسیدن سال خمسی، پول خودرو را بپردازیم و پس از سال خمسی خودرو را تحویل بگیریم، آیا خمسی به پول خودرو تعلّق میگیرد؟
اگر به عنوان خرید خودرو پول را پرداخته‌اید و خودرو برای مصرف شخصی است، خمس ندارد.
پول حج
برای تشرّف به حج لازم است با پرداخت مبلغی پول در بانک ثبت‌نام انجام شود؛ این پول در حسابی به نام متقاضی سرمایه‌گذاری میشود و سودهای حاصل از آن در همان حساب برای متقاضی تجمیع میشود؛ پس از مدّتی که نوبت تشرّف متقاضی برسد، مجموع مبلغ مذکور برای تشرّف به حج به سازمان حج پرداخت میشود؛ آیا دریافت سود مذکور اشکال ندارد و آیا به مبلغ واریزی و سودهای دریافتی خمس تعلّق میگیرد؟
سودهای دریافتی از بانک که حاصل از یکی قراردادهای شرعی است، اشکال ندارد و اصل سپرده اگر از درآمد غیر مخمّس بوده است، خمس دارد؛ همچنین سود آن، اگر قابل دریافت بوده است وگرنه با توجّه به اینکه هم‌زمان با دریافت، برای تشرّف به حج به سازمان حج پرداخت میشود، خمس ندارد.
آیا به پولی که برای هزینه‌ی حج یا عمره کنار گذاشته شده، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر از درآمد باشد، خمس تعلّق میگیرد.
فیش حج میّت
شخصی برای رفتن به حجّ استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز کرده، ولی قبل از تشرّف به زیارت خانه‌ی خدا، فوت نموده است؛ این مبلغ چه حکمی دارد؟ آیا مصرف کردن آن در نیابت از حجّ میّت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
فیش حج که در قبال مبلغی که به حساب سازمان حج واریز کرده، دریافت نموده، به قیمت فعلی اش از ترکه‌ی میّت محسوب میشود، و میّت اگر حج بر ذمّه ندارد و وصیّت به حج هم نکرده، صرف آن در حجّ نیابی برای میّت واجب نیست، و خمس آن اگر پرداخت نشده باشد، در فرض سؤال واجب است پرداخت شود.
حقوق بازنشستگی
افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهیانه دریافت میکنند، آیا باید خمس حقوقی را که در طول سال دریافت میکنند بپردازند؟
حقوق بازنشستگی که شخص بازنشسته دریافت میکند، مانند حقوق زمان اشتغال متعلّق خمس است.
اضافه بر مئونه
خمس اضافه‌ی لوازم منزل که مئونه نشده است، چگونه محاسبه میشود؟
اسباب و لوازم منزل _ مانند پتو و لباس و ظروف _ اگر قبل از سررسید سال خمسی مورد نیاز بوده است و باید در منزل وجود داشته باشد، متعلّق خمس نیست، هر چند هنوز مورد استفاده واقع نشده باشد؛ امّا در صورتی که مورد نیاز نباشد، به قیمت انتهای سال خمسی، متعلّق خمس است.
خمس اضافه‌ی موادّ مصرفی منزل (آذوقه، شوینده‌ها، آرایشی و...) چگونه محاسبه میشود؟
نیازهای مصرفی روزمرّه مانند برنج و روغن و شوینده‌ها مثل پودر لباس‌شویی و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید در صورتی که مالیّت داشته باشد و تا سر سال خمسی باقی بماند به قیمت سر سال خمسی، متعلّق خمس است.
نکته: وقتی کالایی در بازار، قابلیّت و ارزش معامله شدن نداشته باشد یا به خاطر ارزش بسیار اندک، مورد معامله قرار نمیگیرند، مثل قوطی ربّی که سر آن باز شده، متعلّق خمس نمیباشد.
سکّه‌ی طلا
اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
اگر با درآمد و حقوق تهیّه شده باشد، ارزش آن در اوّلین سال خمسی متعلّق خمس است.
خمس سکّه های طلا که قیمت آنها همیشه در حال تغییر است، چگونه است؟
ملاک، قیمت آن در پایان سال خمسی است.
در صورتی که تعدادی سکّه‌ی بهار آزادی به قصد تجارت خریده باشیم، حال در سر سال خمسی بخواهیم از همان سکّه‌ها یک‌پنجم را خمس دهیم، به این نیّت که چون خمس را از سکّه‌ها پرداخته‌ایم، در سالهای بعد به رشد ارزش سکّه‌ها خمس تعلّق نگیرد، آیا این کار صحیح است؟
در فرض سؤال که طلا سرمایه در گردش (مال‌التّجاره) است، پرداخت خمس از خود سکّه‌ها باعث نمیشود که خمس افزایش قیمت سالانه‌ی آن واجب نشود بلکه ترقّی قیمت سالانه‌ی آن، پس از کسر مقدار تورّم، متعلّق خمس است.
نگهداری یا سپرده‌گذاری طلا
اگر شخصی طلا را به عنوان سرمایه نگه دارد یا در بانک ذخیره کند چه حکمی دارد؟
اگر با حقوق و درآمد تهیّه شده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
سرقفلی
مغازه‌ای از قدیم سرقفلی بوده و به درخواست مالک جهت تخلیه و بازپس‌گیری، در دادگاه تعیین ارزش گردید و قیمت سرقفلی به مستأجر پرداخت شد؛ آیا در دو حالت زیر مبلغی که بابت فروش سرقفلی دریافت شده خمس دارد؟
الف. مستأجر در اوّلین سال خمسی (پس از اجاره کردن و خرید سرقفلی) خمس آن سرقفلی را به ارزش روز پرداخته است.
ب. مستأجر قبلاً خمس سرقفلی را نپرداخته است.
الف. مبلغ دریافتی پس از کسر مبلغ خمس داده شده در سال اوّل و تورّم آن، درآمد سال وصول است.
ب. قیمت سرقفلی را در اوّلین سال خمسی با احتساب تورّم بپردازد و ارزش افزوده‌ی آن جزو درآمد سال وصول است که اگر تا پایان سال خمسی هزینه در مئونه نشود، خمس دارد.
بنده از قدیم با درآمد سال، اقدام به تهیّه‌ی محلّ کسبم به صورت سرقفلی کرده‌ام؛ آیا این ارزش و حقّ استفاده از مغازه مشمول خمس است؟
سرقفلی سرمایه محسوب میشود و _ در فرض سؤال _ ارزش آن در پایان سال خمسی اوّل مشمول خمس بوده است که باید همراه با تورّم آن پرداخت شود.
محصولات کشاورزی
خمس محصولات کشاورزی چگونه حساب میشود؟
محصولات کشاورزی که قبل از سررسید سال خمسی قابل برداشت باشد، متعلّق خمس است، هر چند برداشت نشده باشند یا فروش نرفته باشند و اگر وقت برداشت آنها نرسیده باشد، در صورتی که بر آن صدق ربح کرده و ارزش مالی داشته باشد متعلّق خمس است.
در فرض سؤال قبل اگر در پایان سال خمسی فعلاً خریداری نداشته باشد، آیا لازم است خمس آن را بدهد و یا اینکه میتواند صبر کند هر وقت فروش رفت خمس آن را پرداخت کند؟
احتیاط واجب این است که در صورت امکان از اموال دیگرش پرداخت کند.
اگر برنج‌کاران بعد از برداشت محصول برنج، مقداری از آن را فروخته و هزینه‌ی زندگی نمایند و مقدار دیگری را نیز برای مصرف سالیانه‌ی خود نگه دارند، آیا به مقدار برنجی که برای مصرف سال از تابستان نگهداری شده است، خمس تعلّق میگیرد؟
مقداری که در پایان سال خمسی باقی مانده و مصرف نشده است، متعلّق خمس است.
مادرم از درآمدهای باغ موروثی خود، مبلغی را در بانک سپرده‌گذاری کرده است که ماهانه به آن سودی تعلّق میگیرد؛ از سود آن چیزی باقی نمانده امّا اصل سپرده آیا خمس دارد؟
حکم سرمایه را دارد و متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود؛ البتّه اگر سرمایه به مقداری است که در صورت پرداخت خمس، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه‌های زندگی کافی نیست، خمس آن واجب نیست.
بذر و کود مصرفی
کشاورز با بذری که خمس آن را نپرداخته زراعت کرده است؛ پس از برداشت، خمس فقط به محصول تعلّق میگیرد یا بایستی خمس بذر را نیز محاسبه کند؟
خمس بذر و تورّم آن را نیز باید بپردازد.
کشاورز از درآمد سال، کود میخرد و در زمین کشاورزی پخش میکند؛ در منطقه‌ی ما عرف بر این است که زمانی کود را مصرف‌شده میدانند که در زمین یک بار کشت شود و گیاه کاشته‌شده در زمین از آن کود استفاده کرده باشد فلذا کودی که در زمین پاشیده شده و از آن استفاده نشده، هر چند پاشیده شده، مالیّت دارد و دلیل آن هم این است که زمینی که در آن کودپاشی شده و اجاره داده میشود ارزش کود پاشیده‌شده جدای از اجاره‌ی زمین محاسبه میشود؛ حال سؤال این است که آیا این کود که در زمین پخش شده است، خمس دارد؟
اگر کودها عرفاً مصرف‌شده محسوب نشود و از درآمد بین سال خریده شده باشد، متعلّق خمس است.
درآمد از غیر مسلمانان
آیا بر حقوقی که با کار کردن در کشور غیر مسلمان از طرف غیر مسلمان به دست ما می‌آید، خمس واجب است؟
بله، با گذشت سال خمسی چنانچه صرف در مئونه‌ی زندگی نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
درآمد کارهای عبادی
اگر کسی از راه مدّاحی، نماز و قرآن استیجاری و... درآمدی به دست آورد، به آن خمس تعلّق میگیرد؟
بله، اگر در مئونه مصرف نشود، متعلّق خمس است.
برگشت مبلغ کسرشده بابت ضمانت دیگران
من ضامن فردی در یک وام بانکی هستم؛ وی پس از پرداخت چند قسط، سایر اقساط را نپرداخته و به همین دلیل اقساط وامش از فیش حقوقی بنده کسر گردیده است؛
الف. اگر وی مبالغ کسرشده از فیش حقوقی مرا پس از سال خمسی به من برگرداند، با توجّه به اینکه مبالغ کسرشده از فیش حقوقی‌ام، قبل از اینکه به دست بنده برسد به حساب بانکِ وام‌دهنده واریز شده است، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
ب. اگر بنده برای خودداری از پرداخت هزینه‌های اضافی دیگر (سود وام و جریمه‌ها)، سایر اقساط او را یکجا به بانک بپردازم و وام‌گیرنده، آن مبالغ را پس از سال خمسی به من بپردازد، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
در فرض سؤال، باید خمس مبالغی را که از فیش حقوقی شما کسر شده و پس از سال خمسی به دستتان میرسد، در همان زمان دریافت بپردازید.
تبدیل درآمد به سکّه یا کالا قبل از سال خمسی
چنانچه انسان درآمدش را تبدیل به کالا یا سکّه کند تا در آینده برای مصرف در مئونه بفروشد، آیا خمس این درآمد از او ساقط میشود؟
موجب سقوط خمس نمیشود و باید خمس آن را پرداخت کند.
پول پس‌اندازشده برای مئونه‌ی آینده
ما برای انجام کارهای عمرانی احتیاج به هزینه‌ی زیادی داریم که پرداخت یکباره‌ی آن برای ما مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران کرده‌ایم و هر ماه مبلغی از درآمد را در آن به ودیعه میگذاریم و بعد از آنکه مقداری جمع شد، آن را صرف کارهای عمرانی میکنیم؛ آیا به این مالِ پس‌اندازشده خمس تعلّق میگیرد؟
اگر مبالغ پرداخت‌شده از طرف هر شخص، از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی تحت مالکیّت او باقی بماند، واجب است با رسیدن سال خمسی، خمس آن را بپردازد.
مبلغ مسدودشده در بانک
بنده از بانکی وام گرفتم و بانک نیز پس از اعطای وام، مبلغی از آن را در حسابم تا زمان تسویه حساب کامل که معمولاً بیش از یک سال طول میکشد مسدود میکند و بعد از اتمام این زمان، آن مبلغ آزاد میشود؛ آیا به این گونه وجوهی که بیش از یک سال مسدود بوده خمس تعلّق میگیرد؟
اگر اقساط را با درآمد و حقوق پرداخت کرده باشید، متعلّق خمس است و مقداری که سال خمسی بر آن گذشته است، پس از دریافت باید خمس آن پرداخت شود.
اموال شرعی سرمایه‌شده
در یک مؤسّسه‌ی فرهنگی برای تأمین نیازهای مالی آن در آینده، واحدی تجاری تشکیل شده که سرمایه‌ی آن از حقوق شرعی است؛ آیا پرداخت خمس درآمد آن واجب است؟ آیا مصرف خمس آن به نفع مؤسّسه جایز است؟
با فرض جواز و صحّت صرف حقوق شرعی در مؤسّسه‌ی فرهنگی، اگر اموال مؤسّسه ملک شخص یا اشخاص نیست، متعلّق خمس نیست و اگر ملک شخص است، خمس سود حاصله بر عهده‌ی مالک است و صرف آن باید با اجازه‌ی مرجع تقلید مالک باشد.
خانه‌ی اجاره‌داده‌شده
سه برادر خانه‌ی سه‌طبقه‌ای خریده‌اند و در یک طبقه ساکن شده‌اند و دو طبقه‌ی دیگر را اجاره داده‌اند؛ آیا به دو طبقه‌ی مورد اجاره خمس تعلّق میگیرد؟
اگر خانه را برای سکونت خریده‌اند و بناچار اجاره داده‌اند، متعلّق خمس نیست، امّا اگر از ابتدا برای اجاره دادن خریده‌اند، به قیمت روز اوّلین سال خمسی پس از خرید، متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود.
صندوق پس‌انداز، قانون تسرّی، صندوق تأمین آتیه
آیا مبالغی که تحت عنوان صندوق پس‌انداز، قانون تسرّی، صندوق تأمین آتیه و... از حقوق و مزایا کسر و در پایان مدّت خدمت _ هنگام بازنشستگی _ یکجا پرداخت میشود، متعلّق خمس است؟
اگر این مبالغ بدون اختیار از حقوق کسر میشود، جزو درآمد سال وصول است که اگر تا سر سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس دارد؛ امّا اگر با توافق کسر میشود و قابل دریافت است، باید در پایان هر سالِ خمسی، خمس آن پرداخت شود و اگر قابل دریافت نیست، پس از دریافت باید بلافاصله خمس مقداری که قبلاً سال بر آن گذشته است، پرداخت شود و مقداری که مربوط به سال اخیر است و هنوز سال خمسی بر آن نگذشته است، جزو درآمد سال وصول است.
ردّ مظالمِ کنارگذاشته‌شده
مقداری پول برای ردّ مظالم کنار گذاشته‌ام و مدّت یک سال از آن میگذرد و هنوز آن را به مرجع مربوطه تحویل نداده‌ام؛ آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟ اگر این پول را در بانک گذاشته باشم، آیا سود حاصله از این مبلغ هم مشمول خمس است؟
تا زمانی که تحویل ندهید و در ملک شما باقی باشد، متعلّق خمس است و سودهای آن نیز ملک شما و مشمول خمس است.
مشارکت گروهی در سرمایه و حکم خمس آن
خمس فقط بر مکلَف و شخص حقیقی واجب است و بر شخصیّتهای حقوقی از قبیل دولتها، مؤسّسه‌ها، بانکها و مانند آن واجب نیست؛ بنابراین درآمدهای شخصیّت حقوقی _ که مالک حقیقی ندارد _ متعلّق خمس نیست؛ امّا اگر یک یا چند مالک حقیقی دارد، محاسبه‌ی خمس درآمدهای آن _ به نسبت سهم هر مکلّف _ بر عهده‌ی افراد است.
چند نفر به صورت اشتراک مدرسه‌ای غیرانتفاعی تأسیس کردند و برای تأمین مخارج از بانک وام گرفته‌اند که اقساط آن را شرکا باید پرداخت کنند؛ آیا سرمایه‌ی اوّلیّه و وام دریافتی متعلّق خمس است و اگر سودی حاصل شد، حکم خمس آن چیست؟
بر هر یک از اعضا واجب است خمس سهم خود از سرمایه‌ی اوّلیّه و اقساط وام و سود را بپردازد.
چند نفر با هم شرکتی تشکیل داده‌ایم، اعضا خمس سهم سرمایه و سود خود را پرداخت نمیکنند؛ آیا من به عنوان رئیس هیئت اداری شرکت میتوانم قبل از تقسیم سهم اعضا، خمس آنان را بدون اطّلاع آنان بپردازم؟
تصرّف در اموال دیگران _ هر چند برای پرداخت خمس آنان باشد _ بدون رضایت آنان جایز نیست امّا میتوانید از مال خودتان _ حتّی بدون اطّلاع آنان _ خمس آنان را بپردازید و از عهده‌ی آنان ساقط میشود.
پول مضاربه‌ی باقیمانده یا تبدیل‌شده به کالا
مقداری از درآمد را به عنوان مضاربه به مدّت یک سال در اختیار کسی قرار داده‌ام؛ در ضمن این مدّت، سال خمسی من قرار دارد؛ آیا باید در سررسید سال خمسی، قرارداد را فسخ کنم و خمس آن را بپردازم؟
فسخ قرارداد لازم نیست، ولی در سررسید سال خمسی _ هر چند از محلّ دیگر _ باید خمس آن را بپردازید.
افرادی که پولشان را به بانک یا شخصی سپرده‌اند تا به صورت مضاربه با آن کار شود و سر سال خمسی، پول در دست عامل، تبدیل به کالا شده است، آیا باید خمس پولشان را بپردازند؟
پرداخت خمس در سر سال خمسی واجب است.
کسر بدهی از موجودی پایان سال
فردی وام مرابحه گرفته است به مبلغ پنجاه میلیون تومان که کالا تهیّه کند و به خودش نسیه‌ی سه‌ساله به مبلغ ۶۵ میلیون تومان بفروشد؛ البتّه مشروط به ده میلیون سپرده‌ی مسدودی تا تسویه‌ی وام. طبق قرارداد، این فرد طلای آب‌شده خریده به مبلغ پنجاه میلیون تومان و آن را به خودش ۶۵ میلیون تومان نسیه‌ی ۳۶ماهه فروخته است. این فرد پس از این معامله ده میلیون تومان از این طلاها را میفروشد و ده میلیون تومان به بانک تحویل میدهد و بانک، این مبلغ را مسدود میکند تا تسویه‌ی کامل وام. ایشان باقیمانده‌ی طلاها را بعد از مدّتی به مبلغ شصت میلیون تومان فروخته است. در تاریخ سال خمسی این مبلغ موجود است. وی از بانک درباره‌ی مقدار باقیمانده‌ی بدهی سؤال کرده، بانک میگوید اگر بدهی را یکجا تسویه کنید، ۵۵ میلیون تومان و اقساط ۶۵ میلیون تومان میشود. تکلیف خمس این فرد چیست؟ در مجموع هفتاد میلیون فروخته؛ آیا از آن 55 میلیون کم کند یا 65 میلیون یا همان مبلغ دریافتی اوّلیّه یعنی پنجاه میلیون؟
به طور کلّی هر مقدار از بدهی که مربوط به درآمد موجود در پایان سال است، از درآمد کسر میشود؛ بنابراین اگر بنا است 65 میلیون بابت این قرارداد به بانک بپردازد، از مجموع 70 میلیون موجود، 5 میلیون درآمد و سود است و باید خمس آن را بپردازد.
- مال مخلوط با حرام
- معدن
- گنج
- مستثنيات خمس
- مؤونه معیشت و زندگی
- دستۀ اول
- دسته دوم
- دستۀ سوم
- مؤونه کسب درآمد
- نفقه
- ارث
- مهریه
- وقف
- دیه
- بیمه
- محاسبه و پرداخت خمس
- مصارف خمس و مستحقين آن
- مسائل متفرقه
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.