دریافت:
احکام خمس
- مقدمه
- موارد وجوب خمس
- سرمايه
- سرمایه در گردش
- سرمایه ثابت
محلّ کسب
- حدود بیست سال قبل یک باب مغازه خریده ام در حالی که سال خمسی نداشته ام؛ آیا خمس مبلغ پرداخت شده جهت خرید آن کافی است یا باید خمس قیمتِ روز پرداخت شود؟
باید خمس قیمت اوّلین سال خمسی بعد از خرید را همراه با تورّم بپردازید.
- حکم خمس زمین کشاورزی که بیست سال قبل با قیمت پایین خریداری شده و تاکنون که قیمت آن حدود دو هزار برابر شده و خمس آن پرداخت نشده چیست؟
اگر زمین را با درآمد کسب یا حقوق خریده، خمس قیمت زمین در سررسید اوّلین سال خمسی پس از خرید، باید محاسبه و همراه با تورّم آن پرداخت شود.
- مالک محلّی تجاری هستم که در آن کاسبی می کنم و برای عمل به وظیفه ی شرعی، سال خمسی برای خود تعیین کرده ام، امّا بابت خرید منزلِ مئونه ی زندگی بدهکاری دارم؛ امیدوارم مرا از پرداخت خمس آن محلّ تجاری معاف کنید، یا حدّاقل اجازه ی پرداخت به صورت اقساط طولانی مدّت به بنده بدهید.
پرداخت خمس محلّ تجاری واجب است، مگر آنکه با پرداخت خمس، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه های زندگی متناسب با شأن عرفی تان کفایت نکند.
ابزار کسب
- آیا به ابزاری که در کسب و کار استفاده می شود، خمس تعلّق می گیرد؟
بله، ابزار کسب و کار سرمایه محسوب می شود که اگر از درآمد، تهیّه شده باشد، باید خمس قیمت آن در اوّلین سال خمسی بعد از خرید پرداخت شود و پس از آن تا زمان فروش، متعلّق خمس نیست؛ امّا در صورت فروش، خمس ارزش افزوده ی آن _ پس از کسر تورّم _ جزو درآمد سال فروش است.
- آیا وسایل موجود در محلّ کسب و کار، از جمله میز، صندلی، کمد، تابلو، کولر و... مورد خمس تعلّق می گیرد؟
اگر با درآمد تهیّه شده باشد، خمس دارد.
- فرض کنید بنده دستگاهی را ساخته ام که با استفاده از آن کسب و کار می کنم؛ برای محاسبه خمس دستگاه باید کدام مورد را در نظر بگیرم؟ هزینه ساخت با احتساب اجرت کارگر سازنده یا هزینه ساخت بدون احتساب اجرت کارگر یا هزینه ای که این دستگاه در بازار می ارزد؟
ملاک، ارزش قابل فروش در اوّلین سررسید سال خمسی است.
تهیّه اقساطی ابزار کسب و سرمایه
سرمایه _ ابزار و ملک _ اگر قسطی خریده شود، در سررسید هر سال خمسی باید خمس مقداری از آن، که اقساط آن پرداخت شده است، به قیمت روز پرداخت شود؛ مثلاً اگر یک چهارم اقساط آن پرداخت شده است، باید خمس یک چهارم قیمت روز سررسید پرداخت شود.
- اگر تاکسی را به صورت قسطی خریده و در سررسید سال خمسی نصف اقساط آن را از محلّ درآمد، پرداخت کرده است، خمس تاکسی را چگونه محاسبه کند؟
خمس نصف قیمت تاکسی در روز سررسید سال خمسی را باید بپردازد.
- اینجانب خانم معلّم بازنشسته آموزش و پرورش هستم. چند سال پیش یک واحد آپارتمان خریداری نموده ام که نیمی از قیمت آن بابت پاداش بازنشستگی می باشد که خمس شامل آن نمی شود و نیمی هم از بانک وام گرفته ام که باید به مدّت دَه سال ماهیانه قسط آن را پرداخت نمایم. هدف اینجانب از خرید این واحد آپارتمان، واگذاری به فرزندانم می باشد و هم اکنون هم فرزندم در آن ساکن است. آیا به این اقساط، خمس تعلّق می گیرد یا خیر؟
اگر واحد آپارتمانی را به فرزندانتان بخشیده اید یا مئونه ی شما باشد، اقساط پرداختی بابت وامِ خرید آن واحد آپارتمانی خمس ندارد ولی اگر ساختمان را به فرزندان واگذار نکرده اید و مئونه ی شما هم به حساب نمی آید، دادن خمس قیمت نصف آپارتمان مزبور در سر هر سال خمسی به نسبت آن مقدار از اقساط که پرداخت شده واجب است.
- برای تجارت با وام، گوسفند خریده است و با درآمد آن، اقساط آن را میپردازد؛ نحوه محاسبه خمس چگونه است؟
در سررسید سال خمسی پرداخت خمس قیمت آن به نسبت اقساطی که پرداخت شده واجب است.
سرمایه ای که خمس ندارد
اگر سرمایه به مقداری باشد که در صورت پرداخت خمس آن، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه های زندگی کافی نباشد یا کفایت آن مشکوک باشد، خمس آن واجب نیست، حتّی اگر مکلّف بتواند به صورت اقساط، خمس آن را بپردازد.
- آیا اصل سرمایه خمس دارد؟
اگر با درآمد کسب، اصل سرمایه را تأمین کند، متعلّق خمس است مگر اینکه با پرداخت خمسِ آن نتواند با مقدار باقیمانده هزینه زندگی را مناسب با شأن عرفی و جایگاه اجتماعی اش تأمین نماید که در این صورت خمس ندارد.
- اگر سرمایه به قدری باشد که در صورت تخمیس، مقدار باقیمانده کفاف تأمین هزینه مئونه را نمی کند، از حکم وجوب خمس مستثنا است و متعلّق خمس نیست؛ آیا این استثنا دو صورت زیر را هم شامل است؟ الف. کفاف و عدم کفاف باقیمانده سرمایه مشکوک است. ب. مکلّف می تواند به مرور و به طور اقساطی خمس سرمایه را بپردازد.
در هر دو صورت خمس تعلّق نمی گیرد.
- بعد از سال ها کامیونی فراهم کرده ام که با آن کار می کنم و نتوانسته ام خمس آن را پرداخت کنم؛ اکنون به دلیل قوانین جاری مجبورم آن را تعویض کنم و مدل بالاتر بخرم که به نوبه ی خود هزینه ای را می طلبد؛ با توجّه به اینکه درآمد ماشین جواب گوی هزینه زندگی ام، پرداخت اقساط و پرداخت خمس نیست و نمی توانم خمس آن را بپردازم، آیا پرداخت خمس ماشین بر من واجب است؟
اگر با پرداخت خمس قیمت ماشین نتوانید ماشین دیگری _ که درآمد حاصل از آن برای تأمین هزینه های زندگی کافی باشد _ بخرید، خمس ماشین واجب نیست.
- خانه ای دارم که دارای وام قسط بندی شده است و مالک محلّی تجاری هستم که در آن کاسبی می کنم و برای عمل به وظیفه شرعی ام، سال خمسی برای خود تعیین کرده ام؛ امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید؛ ولی توان پرداخت خمس محلّ تجاری را به صورت قسطی دارم.
خانه ای که در آن سکونت دارید خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محلّ تجاری واجب است، مگر آنکه با پرداخت خمس نتوانید با مقدار باقیمانده هزینه های زندگی را متناسب با شأن عرفی تان تأمین کنید.
ترقّی قیمت کالا
- آیا مقداری که بر اثر تورّم بر قیمت اجناس افزوده می شود، جزو سود محسوب می شود؟
افزایش قیمت اگر ناشی از تورّم باشد، یعنی ارزش پول کم شده و همه اجناس با پول بیشتر معامله می شوند، ترقّی قیمت محسوب نمی شود و احکام خمس آن بر آن جاری نیست.
کسر تورّم
به طور کلّی هنگام بازپرداخت دین و بدهی، طلبکار می تواند مقدار کاهش ارزش پول را مطالبه کند؛ مگر در مواردی مانند رهن منزل که هر چند به نحو ارتکازی، عدم جبران کاهش شرط شده باشد.
- من شغلم بساز و بفروش ساختمان است و خمس هم میدهم. زمینی را میخرم و در آن ساختمانی ساخته و می فروشم. پول حاصل از فروش شامل سه قسمت است: اصل سرمایه گذاری که مخمّس است، تورّم و سود؛ خمس را چگونه محاسبه کنم؟ آیا فقط به سود بدون در نظر گرفتن اصل سرمایه و تورّم، خمس تعلّق می گیرد؟
اصل هزینه ساخت _ که مخمّس بوده است _ همراه با تورّم آن را از قیمت فروش خانه کسر کنید، بقیّه درآمد و سود است و باید خمس آن پرداخت شود.
سود بانکها با توجّه به تورّم
- با توجّه به وجود تورّم، سودی که بانک ها به سپرده گذاران میپردازند عملاً جبران افت و کاهش ارزش پول محسوب می گردد؛ با این حال آیا به این سود خمس تعلّق می گیرد؟
اگر سپرده مخمّس باشد و سود بیش از مقدار تورّم نباشد، خمس ندارد.
سود و ارزش افزوده مال مخمّس
مال مخمّس یا مالی که با پول غیر متعلّق خمس مثل هدیه و ارث تهیّه شده و ارزش افزوده پیدا کرده است، از چند حالت خارج نیست:
الف. مئونه شده است؛ در این صورت ارزش افزوده خمس ندارد.
ب. به نیّت غیر تجارت و برای حفظ ارزش پول خریداری شده است؛ در این صورت قبل از فروش، ارزش افزوده خمس ندارد و پس از فروش، مقدار بیش از تورّم جزو درآمد سال است.
ج. سرمایه ثابت (مانند ابزار کسب) است؛ حکم صورت دوّم را دارد.
د. سرمایه در گردش است؛ ارزش افزوده در سررسید هر سال خمسی به قیمتی که خریدار دارد، پس از کسر تورّم مشمول خمس است.
- به علّت نگرانی از بالا رفتن قیمت ها یک فرش دوازده متری به قیمت مناسبی تهیّه کردم که مئونه ام نبود و بلااستفاده در انبار گذاشته ام و در پایان سال خمسی اوّل، خمس آن را دادم؛ آیا برای پایان سال خمسی دوّم، ارزش افزوده آن شامل خمس می شود؟
در فرض سؤال که برای حفظ ارزش پول تهیّه شده است، پس از تخمیس در سال اوّل تا زمانی که فروخته نشده است، محاسبه مجدّد لازم نیست و در صورت فروش، سود آن پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است.
- با مال غیر متعلّق خمس برای محلّ کار دستگاه برش چوب گرفتم؛ آیا ارزش افزوده ی آن خمس دارد؟
تا زمانی که فروخته نشده است متعلّق خمس نیست و در صورت فروش، ارزش افزوده ی آن پس از کسر تورّم، جزو درآمد سال فروش است.
- اگر برای حفظ ارزش پول، فرشی را با مال مخمّس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدّتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزو منفعت کسب محسوب می شود و خمس به آن تعلّق می گیرد؟
مقدار رشد آن، پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است؛ در صورتی که تا پایان سال در مئونه مصرف نشود، پرداخت خمس آن واجب است.
- شخصی زمینی را با مال مخمّس خریداری کرده تا پس از ترقّی قیمت بفروشد؛ آیا با فرارسیدن سال خمسی با اینکه قصد فروش ندارد، تخمیس زمین لازم است؟ در صورت لزوم، به قیمت خرید باید خمسش را حساب کند یا به قیمت فعلی؟
در سررسید هر سال خمسی باید به قیمت قابل فروش، خمس ارزش افزوده را پس از کسر تورّم پرداخت کند.
- محاسبه خمس زمین کشاورزی و ابزار و وسایل آن چگونه است؟
اگر با درآمد خریده شده باشد، خمس ارزش آن در اوّلین سال خمسی پس از خرید باید محاسبه و پرداخت شود و پس از آن تا زمانی که فروخته نشده است، خمس ندارد و پس از فروش، ارزش افزوده آن پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است.
سهام و اوراق بهادار
اگر سهام برای حفظ ارزش پول یا استفاده از سود سالیانه ی آن با درآمد خریده شده باشد، در اوّلین سررسید سال خمسی به قیمت روز، خمس آن واجب است و پس از آن تا زمانی که فروخته نشود، متعلّق خمس نیست و پس از فروش، رشد قیمت پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است که اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، متعلّق خمس است.
اگر سهام برای رشد قیمت و کسب سود خریده شده باشد، در اوّلین سررسید سال خمسی به قیمت روز، خمس آن واجب است و پس از آن در سررسید هر سال خمسی باید خمس ترقّی قیمت آن، پس از کسر مقدار تورّم، محاسبه و پرداخت شود.
- خمس سهام و اوراق بهادار، چگونه محاسبه می شود؟ با توجّه به اینکه سر سال خمسی، فرد، دارای سهام چند شرکت است که معمولاً نماد معاملاتی تعدادی از آنها به دلایل رایج، مثل حسابرسی متوقّف است و معلوم نیست چه وقت و با چه قیمتی باز می شود یا گاهی خریدار ندارد و باید صبر کرد تا در روزهای آینده قیمت به حدّی پایین بیاید که خریدار داشته باشد تا بتوان قیمت واقعی سهم را محاسبه کرد.
اگر سهام با درآمد خریده شده باشد یا به عنوان سود واگذار شده باشد، متعلّق خمس است و باید در سررسید سالِ خمسی پس از تعیین قیمت، خمس آن محاسبه شود.
سهام عدالت
- با توجّه به ماهیّت واگذاری سهام عدالت که به صورت بیع نسیه انجام شده و قیمت آن به صورت اقساط از محلّ سودِ حاصل از سهام، وصول شده است:
الف. آیا این سهام متعلّق خمس است؟ بر فرض وجوب، زمان تعلّق چه زمانی است؟
ب. دولت برای برخی از اقشار ضعیف (دهک اوّل و دوّم)، قیمت سهام را با تخفیف محاسبه کرده و تفاوت قیمت را از محلّ منابع خود تأمین کرده است؛ آیا برای این اقشار نیز مانند دیگران کلّ سهام، متعلّق خمس است یا به مقداری که اقساط آن از سود، تأدیه شده است؟
ج. حکم خمس سودهایی که قبل از آزادسازی (بعد از سال 95) حاصل شده و به افراد پرداخت شده یا نشده است، چیست؟
الف. پس از آزاد شدن سهام عدالت، مقداری که قابل فروش است، در اوّلین سال خمسی، خمس آن به قیمتی که خریدار دارد، باید پرداخت شود.
ب. در این صورت، نصف سهام، متعلّق خمس است و نصف دیگر در حکم هبه است و خمس ندارد.
در دو صورت قبل، کسانی که برای گذران زندگی به این سهام و سود حاصل از آن نیاز دارند، به طوری که با تخمیس آن، سود حاصل از سهامِ باقیمانده برای زندگی در حدّ شأن کافی نیست، پرداخت خمس سهام واجب نیست.
ج. سودهای مذکور جزو درآمد سالی است که قابل وصول است _ هر چند دریافت نشود _ در این صورت اگر سال خمسی بر آن گذشته است، باید پس از دریافت، بلافاصله خمس آن پرداخت شود.
سهام سقوط کرده در بورس
- من دو سال پیش وامی به مبلغ پنج میلیون تومان گرفتم و با آن سهام خریدم ولی پس از خرید، ارزش سهام کاهش یافت و حدود سه میلیون تومان شد و اقساط وام هم تمام شد؛ حال سؤال این است که من باید خمس پنج میلیون را بدهم یا سه میلیون؟
خمس ارزش سهام در سررسید سال خمسی را باید پرداخت کنید.
مطالبات فروش قسطی
اگر کالا یا محصول کشاورزی را نسیه بفروشد که زمان دریافت آن بعد از سال خمسی است، قیمت نقد آن در زمان معامله جزو درآمد سال فروش است و سود حاصل از فروش نسیه جزو درآمد سال دریافت است.
- بنده شغلم فروش سیّار (دوره گردی) است؛ اجناس، اعمّ از پارچه و لوازم منزل را در محلّات مختلف شهر به صورت نقد و اقساط میفروشم؛ اگر پارچه هایم را اقساط (نسیه) فروخته باشم، سر سال خمسی، خمس آنها چگونه محاسبه می شود؟
قیمت نقدی کالا در زمان معامله جزو درآمد سال فروش است و سود فروش نسیه آن، جزو درآمد سال دریافت است.
- سه سال پیش مغازه ای را با مالی که خمس آن پرداخت شده افتتاح کردم و سر سال خمسی ام هم پایان سال شمسی یعنی شب عید نوروز است و تاکنون هر گاه سر سال خمسی ام رسیده، مشاهده کرده ام که همه ی سرمایه ام به صورت قرض بر عهده ی مردم است و در عین حال خودم هم مبلغ زیادی بدهکارم. امیدواریم ما را نسبت به تکلیفمان راهنمایی فرمایید.
اگر سر سال خمسی چیزی بر سرمایه ی شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نیست و در صورت افزایش سرمایه، طلبهای شما که بابت سود فروش نسیه کالا به مردم است، اگر سر سال خمسی قابل دریافت باشد، پس از کسر سرمایه و تورّم آن پرداخت خمس آن واجب است و در غیر این صورت جزو درآمد سالی محسوب می شود که آنها را دریافت می کنید و اگر قسمتی از طلب مزبور بابت سود بین سال بوده که تبدیل به کالا شده و سپس به صورت نسیه فروخته شده، خمس این مقدار باید بلافاصله پس از دریافت پرداخت شود.
مطالبات بابت اجرت کار
حقوق معوّقه و اجرت اضافه کاری که در سررسید سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سالِ دریافت است که اگر تا پایان سال در مئونه مصرف شود، خمس ندارد، امّا اگر در سررسید سالِ خمسی قابل دریافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هر چند هنوز دریافت نشده است.
- جایی که در آن کار می کنم، چند سال است مبلغی به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است؛ آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق می گیرد یا اینکه باید یک سال بر آن بگذرد؟
مبالغی که بابت اجرت، طلب دارید و در سررسید سال خمسی قابل دریافت نیست، جزو درآمد سالِ دریافت محسوب می شود که اگر تا پایان سال، در مئونه مصرف شود، خمس ندارد.
- سالِ خمسی من اوّل شهریور است؛ معمولاً امتحانات دانشگاه ها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می شود و بعد از شش ماه اجرت اضافه کاری ما در ایّام امتحانات پرداخت می شود؛ خواهشمندم توضیح بفرمایید که اگر اجرت کاری را که قبل از پایان سال خمسی انجام داده ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟
اگر در سررسید سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سال دریافت است که اگر تا پایان سال در مئونه مصرف شود، خمس ندارد.
قرض دادن
قرض دادن درآمد به افراد یا بانک موجب سقوط خمس آن نمی شود.
- اگر حقوق و درآمدی را که دریافت کرده ایم به کسی قرض دهیم و پس از سال خمسی وصول کنیم، پس از دریافت، پرداخت خمس آن واجب است؟
بله باید پس از دریافت فوراً خمس آن را پرداخت کنید.
- آیا به پولی که به مدّت دو سال به صورت قرض الحسنه در بانک بوده، خمس تعلّق می گیرد؟
اگر از حقوق و درآمد باشد، متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود.
- بنده مبلغی پول به کسی قرض داده بودم که بازپرداخت آن بعد از سال خمسی ام بود و طبق نظر حضرتعالی بنا بود موقع گرفتن پول، خمس آن را بدهم؛ ولی کسی که پول را قرض گرفته بود، به طور توافقی به جای آن به بنده وسیله ای داد (مثلاً یک دستگاه خودرو به جهت زندگی)؛ حکم خمس آن چگونه است؟ آیا باید فوراً آن را بپردازم یا در زمان دیگر؟
واجب است فوراً خمس آن را بپردازید.
قرض گرفتن
- اگر شخصی مبلغی پول داشته باشد که آن را از دیگری قرض گرفته یا مربوط به وام بانکی باشد و سال بر آن گذشته باشد، خمس دارد؟
خمس مالی که قرض گرفته شده است، واجب نیست، مگر مقداری از قرض یا وام که موجود است و در مئونه مصرف نشده یا تبدیل به سرمایه شده است و مقدار آن بیش از مقدار باقیمانده ی اقساطی است که با درآمد سال پرداخت شده، در این صورت خمس مقدار مازاد بر باقیمانده اقساط باید پرداخت شود؛ مثلاً از وام صد میلیونی، پنجاه میلیون موجود است و چهل میلیون از اقساط پرداخت نشده است؛ در این صورت باید خمس ده میلیون پرداخت شود؛ یعنی دو میلیون.
سرمایه صندوق قرض الحسنه خانگی یا مجموعه خاص
- مبالغ موجود در صندوق های قرض الحسنه خانوادگی که اعضا هر ماه مبلغی را در آن قرار میدهند و به نوبت وام دریافت می کنند، وظیفه اعضای صندوق نسبت به خمس آن چیست؟
سهم هر عضو که با درآمد پرداخت شده باشد، متعلّق خمس است و هر عضو باید در سررسید سال خمسی خود _ در صورتی که قابل دریافت باشد _ خمس مقداری را که در صندوق پس انداز کرده است بپردازد و اگر قابل دریافت نباشد، هر زمان که دریافت ممکن باشد، خمس مقداری را که سال بر آن گذشته است بپردازد.
- حکم سود حاصل از سرمایه صندوق های قرض الحسنه چیست؟ خمس به آن تعلّق می گیرد؟ خمس آن بر عهده کیست؟
اگر سرمایه صندوق ملک اشخاص باشد، سود حاصل از آن به نسبت سهم هر عضو، ملک آنان است و خمس سهم هر شخص بر عهده او است، ولی اگر سرمایه صندوق، ملک شخص یا اشخاص نباشد، مثل اینکه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.
- تعداد بیست نفر از مؤمنین توافق کرده اند که هر یک از آنان هر ماه مثلاً بیست هزار تومان در صندوقی بریزند و در هر ماه یک نفر به قید قرعه آن مبلغ را بردارد که بعد از بیست ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید؛ حال آنچه شخص مثلاً در ماه پانزدهم برمیدارد، آیا خمس بر او واجب است یا جزو مئونه ی وی محسوب می شود؟
پولی که شخص از صندوق دریافت می کند به سه بخش قابل تقسیم است: قسمتی که معادل مبلغ پرداختی از درآمد سال گذشته است و قسمتی که معادل مبلغ پرداختی از درآمد سال جاری است و قسمت سوّم که مابازای آن در سال بعد پرداخت می شود. قسمت اوّل به محض دریافت مشمول خمس است، قسمت دوّم در صورتی که قبل از رسیدن سال خمسی در مئونه مصرف شود، خمس ندارد و اگر تا سر سال خمسی باقی بماند باید خمس آن را بدهد و قسمت سوّم قرض محسوب می شود و فعلاً مشمول خمس نیست.
سپرده گذاری بلندمدّت
- من در بانک کار می کنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم؛ این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلندمدّت است که هر ماه سود آن به من پرداخت می شود؛ آیا پرداخت خمس این مال که در حساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدّت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
حکم سرمایه را دارد و متعلّق خمس است و باید خمس آن همراه با تورّم (ارزش روز) پرداخت شود.
پیش دریافتِ اجرت
- اگر اجرت را دریافت کرده باشیم امّا تمام یا مقداری از کار را هنوز انجام نداده باشیم، آیا اجرت دریافتی متعلّق خمس است؟
مقداری از اجرت که معادل آن کار انجام شده است، متعلّق خمس است.
پیش پرداخت هایی که هنوز مئونه نشده
- بنده مبلغی را برای ثبت نام تور مسافرت و هتل، پیش پرداخت کردم که هنوز موعد سفر نشده و الان پایان سال خمسی ام فرارسیده؛ آیا این مبالغ جزو مئونه بنده حساب می شود یا باید جزو موجودی ام حساب نمایم؟
اگر عرفاً لازم بود در این زمان اقدام به ثبت نام کنید، جزو مئونه سال پرداخت است و خمس ندارد.
- بلیت هواپیمایی را برای مشهد تهیّه کردم ولی قبل از رفتن به مشهد سال خمسی ام فرارسید؛ آیا باید خمس بلیت را پرداخت کنم؟
اگر زمان مسافرت به صورتی باشد که عرفاً لازم است بلیت آن زودتر تهیّه شود، خمس ندارد.
پیش پرداخت خرید خودرو
- اگر به پولی که برای ثبت نام پیش فروش خودرو به خودروساز پرداخت می شود، سال خمسی بگذرد مشمول خمس می گردد؟
اگر ثبت نام به صورت مشارکت و سرمایه گذاری بوده است که نشانه آن اضافه شدن سود به مبلغ اوّلیّه است، در این صورت اصل پول و سود حاصل از آن (اگر قابل وصول در سر سال خمسی باشد) خمس دارد، امّا اگر به نحو خرید باشد و خودرو هم برای مصارف شخصی مورد نیاز بوده و در شأن عرفی باشد خمس ندارد.
- مبلغی را به عنوان پیش پرداخت خرید خودرو پرداخت کرده بودم، امّا موقع تحویل چون مابقی قیمت خودرو را نداشتم امتیاز آن را به پدرم دادم و ایشان خودرو را خریداری کردند؛ اکنون بعد از یک سال، پدرم میتوانند آن مبلغ را به من برگردانند؛ اگر بخواهم مبلغ مذکور را به عنوان رهن خانه نزد صاحبخانه بگذارم، آیا پرداخت خمس آن به طور جداگانه است؟
مبلغ مذکور اگر جزو درآمد بین سال بوده و سال خمسی بر آن گذشته، خمس دارد.
دریافت خودرو بعد از سال خمسی
- چنانچه با پولی که درآمد سال است، قبل از رسیدن سال خمسی، پول خودرو را بپردازیم و پس از سال خمسی خودرو را تحویل بگیریم، آیا خمسی به پول خودرو تعلّق می گیرد؟
اگر به عنوان خرید خودرو پول را پرداخته اید و خودرو برای مصرف شخصی است، خمس ندارد.
پول حج
- برای تشرّف به حج لازم است با پرداخت مبلغی پول در بانک ثبت نام انجام شود؛ این پول در حسابی به نام متقاضی سرمایه گذاری می شود و سودهای حاصل از آن در همان حساب برای متقاضی تجمیع می شود؛ پس از مدّتی که نوبت تشرّف متقاضی برسد، مجموع مبلغ مذکور برای تشرّف به حج به سازمان حج پرداخت می شود؛ آیا دریافت سود مذکور اشکال ندارد و آیا به مبلغ واریزی و سودهای دریافتی خمس تعلّق می گیرد؟
سودهای دریافتی از بانک که حاصل از یکی قراردادهای شرعی است، اشکال ندارد و اصل سپرده اگر از درآمد غیر مخمّس بوده است، خمس دارد؛ همچنین سود آن، اگر قابل دریافت بوده است وگرنه با توجّه به اینکه هم زمان با دریافت، برای تشرّف به حج به سازمان حج پرداخت می شود، خمس ندارد.
- آیا به پولی که برای هزینه حج یا عمره کنار گذاشته شده، خمس تعلّق می گیرد؟
اگر از درآمد باشد، خمس تعلّق می گیرد.
فیش حج میّت
- شخصی برای رفتن به حجّ استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز کرده، ولی قبل از تشرّف به زیارت خانه ی خدا، فوت نموده است؛ این مبلغ چه حکمی دارد؟ آیا مصرف کردن آن در نیابت از حجّ میّت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟
فیش حج که در قبال مبلغی که به حساب سازمان حج واریز کرده، دریافت نموده، به قیمت فعلی اش از ترکه میّت محسوب می شود، و میّت اگر حج بر ذمّه ندارد و وصیّت به حج هم نکرده، صرف آن در حجّ نیابی برای میّت واجب نیست، و خمس آن اگر پرداخت نشده باشد، در فرض سؤال واجب است پرداخت شود.
حقوق بازنشستگی
- افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهیانه دریافت می کنند، آیا باید خمس حقوقی را که در طول سال دریافت می کنند بپردازند؟
حقوق بازنشستگی که شخص بازنشسته دریافت می کند، مانند حقوق زمان اشتغال متعلّق خمس است.
اضافه بر مئونه
- خمس اضافه لوازم منزل که مئونه نشده است، چگونه محاسبه می شود؟
اسباب و لوازم منزل _ مانند پتو و لباس و ظروف _ اگر قبل از سررسید سال خمسی مورد نیاز بوده است و باید در منزل وجود داشته باشد، متعلّق خمس نیست، هر چند هنوز مورد استفاده واقع نشده باشد؛ امّا در صورتی که مورد نیاز نباشد، به قیمت انتهای سال خمسی، متعلّق خمس است.
- خمس اضافه موادّ مصرفی منزل (آذوقه، شوینده ها، آرایشی و...) چگونه محاسبه می شود؟
نیازهای مصرفی روزمرّه مانند برنج و روغن و شوینده ها مثل پودر لباس شویی و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید در صورتی که مالیّت داشته باشد و تا سر سال خمسی باقی بماند به قیمت سر سال خمسی، متعلّق خمس است.
نکته: وقتی کالایی در بازار، قابلیّت و ارزش معامله شدن نداشته باشد یا به خاطر ارزش بسیار اندک، مورد معامله قرار نمی گیرند، مثل قوطی ربّی که سر آن باز شده، متعلّق خمس نمی باشد.
سکّه طلا
- اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
اگر با درآمد و حقوق تهیّه شده باشد، ارزش آن در اوّلین سال خمسی متعلّق خمس است.
- خمس سکّه های طلا که قیمت آنها همی شه در حال تغییر است، چگونه است؟
ملاک، قیمت آن در پایان سال خمسی است.
- در صورتی که تعدادی سکّه بهار آزادی به قصد تجارت خریده باشیم، حال در سر سال خمسی بخواهیم از همان سکّه ها یک پنجم را خمس دهیم، به این نیّت که چون خمس را از سکّه ها پرداخته ایم، در سال های بعد به رشد ارزش سکّه ها خمس تعلّق نگیرد، آیا این کار صحیح است؟
در فرض سؤال که طلا سرمایه در گردش (مال التّجاره) است، پرداخت خمس از خود سکّه ها باعث نمی شود که خمس افزایش قیمت سالانه ی آن واجب نشود بلکه ترقّی قیمت سالانه آن، پس از کسر مقدار تورّم، متعلّق خمس است.
نگهداری یا سپرده گذاری طلا
- اگر شخصی طلا را به عنوان سرمایه نگه دارد یا در بانک ذخیره کند چه حکمی دارد؟
اگر با حقوق و درآمد تهیّه شده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
سرقفلی
- مغازه ای از قدیم سرقفلی بوده و به درخواست مالک جهت تخلیه و بازپس گیری، در دادگاه تعیین ارزش گردید و قیمت سرقفلی به مستأجر پرداخت شد؛ آیا در دو حالت زیر مبلغی که بابت فروش سرقفلی دریافت شده خمس دارد؟
الف. مستأجر در اوّلین سال خمسی (پس از اجاره کردن و خرید سرقفلی) خمس آن سرقفلی را به ارزش روز پرداخته است.
ب. مستأجر قبلاً خمس سرقفلی را نپرداخته است.
الف. مبلغ دریافتی پس از کسر مبلغ خمس داده شده در سال اوّل و تورّم آن، درآمد سال وصول است.
ب. قیمت سرقفلی را در اوّلین سال خمسی با احتساب تورّم بپردازد و ارزش افزوده آن جزو درآمد سال وصول است که اگر تا پایان سال خمسی هزینه در مئونه نشود، خمس دارد.
- بنده از قدیم با درآمد سال، اقدام به تهیّه محلّ کسبم به صورت سرقفلی کرده ام؛ آیا این ارزش و حقّ استفاده از مغازه مشمول خمس است؟
سرقفلی سرمایه محسوب می شود و _ در فرض سؤال _ ارزش آن در پایان سال خمسی اوّل مشمول خمس بوده است که باید همراه با تورّم آن پرداخت شود.
محصولات کشاورزی
- خمس محصولات کشاورزی چگونه حساب می شود؟
محصولات کشاورزی که قبل از سررسید سال خمسی قابل برداشت باشد، متعلّق خمس است، هر چند برداشت نشده باشند یا فروش نرفته باشند و اگر وقت برداشت آنها نرسیده باشد، در صورتی که بر آن صدق ربح کرده و ارزش مالی داشته باشد متعلّق خمس است.
- در فرض سؤال قبل اگر در پایان سال خمسی فعلاً خریداری نداشته باشد، آیا لازم است خمس آن را بدهد و یا اینکه میتواند صبر کند هر وقت فروش رفت خمس آن را پرداخت کند؟
احتیاط واجب این است که در صورت امکان از اموال دیگرش پرداخت کند.
- اگر برنج کاران بعد از برداشت محصول برنج، مقداری از آن را فروخته و هزینه زندگی نمایند و مقدار دیگری را نیز برای مصرف سالیانه خود نگه دارند، آیا به مقدار برنجی که برای مصرف سال از تابستان نگهداری شده است، خمس تعلّق می گیرد؟
مقداری که در پایان سال خمسی باقی مانده و مصرف نشده است، متعلّق خمس است.
- مادرم از درآمدهای باغ موروثی خود، مبلغی را در بانک سپرده گذاری کرده است که ماهانه به آن سودی تعلّق می گیرد؛ از سود آن چیزی باقی نمانده امّا اصل سپرده آیا خمس دارد؟
حکم سرمایه را دارد و متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود؛ البتّه اگر سرمایه به مقداری است که در صورت پرداخت خمس، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه های زندگی کافی نیست، خمس آن واجب نیست.
بذر و کود مصرفی
- کشاورز با بذری که خمس آن را نپرداخته زراعت کرده است؛ پس از برداشت، خمس فقط به محصول تعلّق می گیرد یا بایستی خمس بذر را نیز محاسبه کند؟
خمس بذر و تورّم آن را نیز باید بپردازد.
- کشاورز از درآمد سال، کود میخرد و در زمین کشاورزی پخش می کند؛ در منطقه ما عرف بر این است که زمانی کود را مصرف شده می دانند که در زمین یک بار کشت شود و گیاه کاشته شده در زمین از آن کود استفاده کرده باشد فلذا کودی که در زمین پاشیده شده و از آن استفاده نشده، هر چند پاشیده شده، مالیّت دارد و دلیل آن هم این است که زمینی که در آن کودپاشی شده و اجاره داده می شود ارزش کود پاشیده شده جدای از اجاره زمین محاسبه می شود؛ حال سؤال این است که آیا این کود که در زمین پخش شده است، خمس دارد؟
اگر کودها عرفاً مصرف شده محسوب نشود و از درآمد بین سال خریده شده باشد، متعلّق خمس است.
درآمد از غیر مسلمانان
- آیا بر حقوقی که با کار کردن در کشور غیر مسلمان از طرف غیر مسلمان به دست ما می آید، خمس واجب است؟
بله، با گذشت سال خمسی چنانچه صرف در مئونه زندگی نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
درآمد کارهای عبادی
- اگر کسی از راه مدّاحی، نماز و قرآن استیجاری و... درآمدی به دست آورد، به آن خمس تعلّق می گیرد؟
بله، اگر در مئونه مصرف نشود، متعلّق خمس است.
برگشت مبلغ کسر شده بابت ضمانت دیگران
- من ضامن فردی در یک وام بانکی هستم؛ وی پس از پرداخت چند قسط، سایر اقساط را نپرداخته و به همین دلیل اقساط وامش از فیش حقوقی بنده کسر گردیده است؛
الف. اگر وی مبالغ کسرشده از فیش حقوقی مرا پس از سال خمسی به من برگرداند، با توجّه به اینکه مبالغ کسرشده از فیش حقوقی ام، قبل از اینکه به دست بنده برسد به حساب بانکِ وام دهنده واریز شده است، آیا به آن خمس تعلّق می گیرد؟
ب. اگر بنده برای خودداری از پرداخت هزینه های اضافی دیگر (سود وام و جریمه ها)، سایر اقساط او را یکجا به بانک بپردازم و وام گیرنده، آن مبالغ را پس از سال خمسی به من بپردازد، آیا به آن خمس تعلّق می گیرد؟
در فرض سؤال، باید خمس مبالغی را که از فیش حقوقی شما کسر شده و پس از سال خمسی به دستتان می رسد، در همان زمان دریافت بپردازید.
تبدیل درآمد به سکّه یا کالا قبل از سال خمسی
- چنانچه انسان درآمدش را تبدیل به کالا یا سکّه کند تا در آینده برای مصرف در مئونه بفروشد، آیا خمس این درآمد از او ساقط می شود؟
موجب سقوط خمس نمی شود و باید خمس آن را پرداخت کند.
پول پس اندازشده برای مئونه آینده
- ما برای انجام کارهای عمرانی احتیاج به هزینه زیادی داریم که پرداخت یکباره آن برای ما مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران کرده ایم و هر ماه مبلغی از درآمد را در آن به ودیعه می گذاریم و بعد از آنکه مقداری جمع شد، آن را صرف کارهای عمرانی می کنیم؛ آیا به این مالِ پس اندازشده خمس تعلّق می گیرد؟
اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص، از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی تحت مالکیّت او باقی بماند، واجب است با رسیدن سال خمسی، خمس آن را بپردازد.
مبلغ مسدود شده در بانک
- بنده از بانکی وام گرفتم و بانک نیز پس از اعطای وام، مبلغی از آن را در حسابم تا زمان تسویه حساب کامل که معمولاً بیش از یک سال طول می کشد مسدود می کند و بعد از اتمام این زمان، آن مبلغ آزاد می شود؛ آیا به این گونه وجوهی که بیش از یک سال مسدود بوده خمس تعلّق می گیرد؟
اگر اقساط را با درآمد و حقوق پرداخت کرده باشید، متعلّق خمس است و مقداری که سال خمسی بر آن گذشته است، پس از دریافت باید خمس آن پرداخت شود.
اموال شرعی سرمایه شده
- در یک مؤسّسه فرهنگی برای تأمین نیازهای مالی آن در آینده، واحدی تجاری تشکیل شده که سرمایه آن از حقوق شرعی است؛ آیا پرداخت خمس درآمد آن واجب است؟ آیا مصرف خمس آن به نفع مؤسّسه جایز است؟
با فرض جواز و صحّت صرف حقوق شرعی در مؤسّسه فرهنگی، اگر اموال مؤسّسه ملک شخص یا اشخاص نیست، متعلّق خمس نیست و اگر ملک شخص است، خمس سود حاصله بر عهده مالک است و صرف آن باید با اجازه مرجع تقلید مالک باشد.
خانه اجاره داده شده
- سه برادر خانه سه طبقه ای خریده اند و در یک طبقه ساکن شده اند و دو طبقه دیگر را اجاره داده اند؛ آیا به دو طبقه مورد اجاره خمس تعلّق می گیرد؟
اگر خانه را برای سکونت خریده اند و بناچار اجاره داده اند، متعلّق خمس نیست، امّا اگر از ابتدا برای اجاره دادن خریده اند، به قیمت روز اوّلین سال خمسی پس از خرید، متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود.
صندوق پس انداز، قانون تسرّی، صندوق تأمین آتیه
- آیا مبالغی که تحت عنوان صندوق پس انداز، قانون تسرّی، صندوق تأمین آتیه و... از حقوق و مزایا کسر و در پایان مدّت خدمت _ هنگام بازنشستگی _ یکجا پرداخت می شود، متعلّق خمس است؟
اگر این مبالغ بدون اختیار از حقوق کسر می شود، جزو درآمد سال وصول است که اگر تا سر سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس دارد؛ امّا اگر با توافق کسر می شود و قابل دریافت است، باید در پایان هر سالِ خمسی، خمس آن پرداخت شود و اگر قابل دریافت نیست، پس از دریافت باید بلافاصله خمس مقداری که قبلاً سال بر آن گذشته است، پرداخت شود و مقداری که مربوط به سال اخیر است و هنوز سال خمسی بر آن نگذشته است، جزو درآمد سال وصول است.
ردّ مظالمِ کنارگذاشته شده
- مقداری پول برای ردّ مظالم کنار گذاشته ام و مدّت یک سال از آن می گذرد و هنوز آن را به مرجع مربوطه تحویل نداده ام؛ آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟ اگر این پول را در بانک گذاشته باشم، آیا سود حاصله از این مبلغ هم مشمول خمس است؟
تا زمانی که تحویل ندهید و در ملک شما باقی باشد، متعلّق خمس است و سودهای آن نیز ملک شما و مشمول خمس است.
مشارکت گروهی در سرمایه و حکم خمس آن
خمس فقط بر مکلَف و شخص حقیقی واجب است و بر شخصیّت های حقوقی از قبیل دولتها، مؤسّسه ها، بانکها و مانند آن واجب نیست؛ بنابراین درآمدهای شخصیّت حقوقی _ که مالک حقیقی ندارد _ متعلّق خمس نیست؛ امّا اگر یک یا چند مالک حقیقی دارد، محاسبه خمس درآمدهای آن _ به نسبت سهم هر مکلّف _ بر عهده ی افراد است.
- چند نفر به صورت اشتراک مدرسه ای غیرانتفاعی تأسیس کردند و برای تأمین مخارج از بانک وام گرفته اند که اقساط آن را شرکا باید پرداخت کنند؛ آیا سرمایه اوّلیّه و وام دریافتی متعلّق خمس است و اگر سودی حاصل شد، حکم خمس آن چیست؟
بر هر یک از اعضا واجب است خمس سهم خود از سرمایه اوّلیّه و اقساط وام و سود را بپردازد.
- چند نفر با هم شرکتی تشکیل داده ایم، اعضا خمس سهم سرمایه و سود خود را پرداخت نمی کنند؛ آیا من به عنوان رئیس هیئت اداری شرکت میتوانم قبل از تقسیم سهم اعضا، خمس آنان را بدون اطّلاع آنان بپردازم؟
تصرّف در اموال دیگران _ هر چند برای پرداخت خمس آنان باشد _ بدون رضایت آنان جایز نیست امّا می توانید از مال خودتان _ حتّی بدون اطّلاع آنان _ خمس آنان را بپردازید و از عهده ی آنان ساقط می شود.
پول مضاربه ی باقیمانده یا تبدیل شده به کالا
- مقداری از درآمد را به عنوان مضاربه به مدّت یک سال در اختیار کسی قرار داده ام؛ در ضمن این مدّت، سال خمسی من قرار دارد؛ آیا باید در سررسید سال خمسی، قرارداد را فسخ کنم و خمس آن را بپردازم؟
فسخ قرارداد لازم نیست، ولی در سررسید سال خمسی _ هر چند از محلّ دیگر _ باید خمس آن را بپردازید.
- افرادی که پولشان را به بانک یا شخصی سپرده اند تا به صورت مضاربه با آن کار شود و سر سال خمسی، پول در دست عامل، تبدیل به کالا شده است، آیا باید خمس پولشان را بپردازند؟
پرداخت خمس در سر سال خمسی واجب است.
کسر بدهی از موجودی پایان سال
- فردی وام مرابحه گرفته است به مبلغ پنجاه میلیون تومان که کالا تهیّه کند و به خودش نسیه سه ساله به مبلغ ۶۵ میلیون تومان بفروشد؛ البتّه مشروط به ده میلیون سپرده ی مسدودی تا تسویه ی وام. طبق قرارداد، این فرد طلای آب شده خریده به مبلغ پنجاه میلیون تومان و آن را به خودش ۶۵ میلیون تومان نسیه ۳۶ماهه فروخته است. این فرد پس از این معامله ده میلیون تومان از این طلاها را می فروشد و ده میلیون تومان به بانک تحویل میدهد و بانک، این مبلغ را مسدود می کند تا تسویه کامل وام. ایشان باقیمانده طلاها را بعد از مدّتی به مبلغ شصت میلیون تومان فروخته است. در تاریخ سال خمسی این مبلغ موجود است. وی از بانک درباره مقدار باقیمانده بدهی سؤال کرده، بانک می گوید اگر بدهی را یکجا تسویه کنید، ۵۵ میلیون تومان و اقساط ۶۵ میلیون تومان می شود. تکلیف خمس این فرد چیست؟ در مجموع هفتاد میلیون فروخته؛ آیا از آن 55 میلیون کم کند یا 65 میلیون یا همان مبلغ دریافتی اوّلیّه یعنی پنجاه میلیون؟
به طور کلّی هر مقدار از بدهی که مربوط به درآمد موجود در پایان سال است، از درآمد کسر می شود؛ بنابراین اگر بنا است 65 میلیون بابت این قرارداد به بانک بپردازد، از مجموع 70 میلیون موجود، 5 میلیون درآمد و سود است و باید خمس آن را بپردازد.
- مال مخلوط با حرام
- معدن
- گنج
- مستثنيات خمس
- مؤونه معیشت و زندگی
- دستۀ اول
- دسته دوم
- دستۀ سوم
- مؤونه کسب درآمد
- نفقه
- ارث
- مهریه
- وقف
- دیه
- بیمه
- محاسبه و پرداخت خمس
- مصارف خمس و مستحقين آن
- مسائل متفرقه
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.