احکام خمس
- مقدمه
خمس یکی از واجبات مالی و فروع دین و از مهمترین پشتوانه های اقتصادی حکومت اسلامی برای ترویج دین و رفع نیازهای محرومان است. پرداخت خمس به قصد ادای تکلیف الهی، برای پرداخت کنندگان علاوه بر اجر الهی موجب طهارت مال و روح از آلایش های مادّی میشود. [1] بر اساس شریعت اسلام مکلف باید یک پنجم از درآمدهای خود را به تفصیلی که گفته خواهد شد ادا کند تا در راه مصالح اسلام و مسلمانان صرف شود.
[1] . برخی از آیات و روایات در این خصوص عبارت است از: خُذ مِن أَموالِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهُم وَتُزَکّیهِم بِها وَصَلِّ عَلَیهِم ۖ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُم وَاللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ ﴿التوبة:۱۰۳﴾
از اموال آنها صدقه‌ای (پرداختی برای خدا) بگیر تا بوسیله آن، ایشان را پاک سازی و پرورش دهی. و (به هنگام گرفتن پرداختی) برای ایشان دعا کن؛ که دعای تو، مایه آرامش آنهاست؛ و خداوند شنوا و داناست.
یکی از مصادیق این آیه شریفه در روایات اهل بیت صله بر امام (خمس) شمرده شده است.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: « مَا أُرِیدُ بِذَلِکَ إِلَّا أَنْ تُطَهَّرُوا » یعنی: من از گرفتن درهم شما هدفی جز پاک کردن شما ندارم. و در جایی دیگر میفرمایند: پرداخت خمس باعث طیب و گوارا شدن بقیه مال میشود «یؤدی خمسنا و یطیب له»
محمد بن زید طبری گوید:مردی از بازرگانان فارس که از پیروان امام رضا علیه السّلام بود،به آن حضرت نامه‌ای نوشت و دربارۀ خمس،اجازه خواست، حضرت در پاسخ او نوشت که:
بسم اللّه الرحمن الرحیم به راستی خدا واسع است و کریم؛ بر عمل خیر ضامن ثوابست و بر کسی که از انجام کار خیر خود را محروم میکند ضامن غم و اندوه. هیچ مالی حلال نیست مگر از راهی که خداوند حلال کرده است. و در ادامه آثار و برکات خمس را چنین فرمودند:
1) تقویت دین: « إِنَّ الْخُمُسَ عَوْنُنَا عَلَی دِینِنَا» خمس، حق ما اهل بیت و پشتوانه مکتب و راه ما است.
2) کمک به یاران: خمس وسیله ای برای کمک ما بر بستگان و یاوران ماست. « إِنَّ الْخُمُسَ عَوْنُنَا عَلَی عِیَالاتِنَا » ، « عَوْنُنَا عَلَی مَوَالِینَا »
3) حفظ آبرو در برابر مخالفان : به وسیله خمس، ما آبروی خود و طرفدارانمان را در برابر تهدیدات مخالفان حفظ می کنیم. « مَا نَبْذُلُهُ وَ نَشْتَرِی مِنْ أَعْرَاضِنَا مِمَّنْ نَخَافُ سَطْوَتَهُ»
4) شمول دعای امام : خمس، کمک ما بر حفظ مکتب است، سپس فرمود: تا می توانید خودتان را از دعای ما محروم نکنید. « وَ لَا تَحْرِمُوا أَنْفُسَکُمْ دُعَاءَنَا مَا قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ»
5) کلید رزق : پرداخت خمس کلید رزق شماست. « فَإِنَّ إِخْرَاجَهُ مِفْتَاحُ رِزْقِکُمْ»
6) کفّاره گناهان و ذخیره قیامت: خارج کردن خمس مال، وسیله آمرزش گناهان و ذخیره قیامت و روز نیاز شماست. «فان اخراجه... تَمْحِیصُ ذُنُوبِکُمْ وَ مَا تَمْهَدُونَ لِأَنْفُسِکُمْ لِیَوْمِ فَاقَتِکُمْ»
7) نشانه وفا : « الْمُسْلِمُ مَنْ یَفِی لِلَّهِ بِمَا عَهِدَ إِلَیْهِ وَ لَیْسَ الْمُسْلِمُ مَنْ أَجَابَ بِاللِّسَانِ وَ خَالَفَ بِالْقَلْبِ وَ السَّلَامُ»، مسلمان واقعی کسی است که به پیمان الهی وفادار باشد و کسی که با زبان جواب مثبت ولی در دل جواب منفی می دهد، در حقیقت مسلمان نیست.
- موارد وجوب خمس
- سرمايه
درآمد کسب و کار
هر گاه مکلّف از راه فعّالیّتهای اقتصادی از قبیل تجارت، صنعت، کشاورزی، دریافت حقوق و اجرت، اجاره‌ی ملک و مانند آن، مالی به دست آورد، باید در پایان سال خمسی خمس مقدار مازاد بر مخارج خود و افراد تحت تکفّلش را بپردازد.
مصرف بیش از حدّ متعارف و نیاز، به طوری که مئونه‌ی زندگی محسوب نشود، موجب عدم تعلّق خمس نمیشود و باید خمس آن پرداخت شود.
چنانچه مقداری از درآمد موقّتاً از دسترس خارج شود، مانند قرض دادن، در سررسید سال خمسی خمس آن واجب میشود، امّا میتواند تا زمان دریافت، پرداخت آن را به تأخیر بیندازد.
خمس درآمد غیر نقدی بر اساس ارزش آن در سررسید سال خمسی محاسبه می شود.
مراد از مخارج سال علاوه بر آنچه انسان برای کسب درآمد خرج میکند، تمام هزینه‌های مشروعی است که در حدّ متعارف و متناسب با شأن زندگی او است.
سرمایه دو قسم است:
1. سرمایه در گردش یا مال التجاره یا سرمایه متغیّر که پول نقد در گردش، اجناس مغازه، تولیدات کارخانه، محصولات کشاورزی و ... را شامل می شود.
این نوع سرمایه اگر از درآمد تهیه شده باشد در اولین سررسید سال خمسی پس از خرید خمس آن به قیمت روز باید پرداخت شود و پس از آن اگر در سررسید سال خمسی بعد نسبت به سال قبل ـ پس از کسر مقدار تورم ـ رشد داشته باشد و خریدار داشته باشد، باید خمس آن پرداخت شود.
2. سرمایه ثابت که شامل ملک تجاری، زمین زراعی، ابزار تولید و کسب ـ حتی وسایل سرمایش و گرمایش ـ همچنین وسایل حمل و نقل بار یا مسافر و ... است.
این نوع سرمایه اگر از درآمد تهیه شده باشد، در اولین سررسید سال خمسی پس از خرید خمس آن به قیمت روز باید پرداخت شود و پس از آن تا زمانی که فروخته نشود خمس ندارد و ترقی قیمت آن پس از فروش و کسر مقدار تورم جزء درآمد سال فروش محسوب میشود.
اگر چند سال از خرید سرمایه گذشته باشد و خمس آن پرداخت نشده باشد، خمس آن باید همراه با تورم پرداخت شود.
نکته: بحث مؤونه کسب و کار که در حکم تلف است مانند هزینه تبلیغات، اجرت شاگردان و کارمندان، هزینه قبوض مصرفی و ...، همچنین کسر بدهی‌ها بابت این هزینه‌ها و بابت سرمایه، در فصل مستثنیات خمس بیان میشود.
- سرمایه در گردش
آیا پرداخت خمس اجناسی که انسان برای فروش در مغازه گذاشته، واجب است؟
اگر از درآمد کسب خریداری شده، خمس آن واجب است.
برای مغازه‌داری که خرده‌فروشی دارد، قیمت‌گذاری اجناس مغازه جهت محاسبه‌ی سال مالی و سرمایه در گردش بر چه مبنایی باشد؟ قیمت خرید روز از کلّی‌فروش، قیمت فروش روز به نرخ عمده‌فروشی، قیمت فروش روز به قیمت همکاری (سود حدّاقلّی)، قیمت فروش روز به قیمت خرده‌فروشی؟ در فرض سؤال همه‌ی اقسامش قابلیّت نقدشوندگی سر سال را دارد؛ مثلاً یک کارتن بیسکویت را، هم میشود کارتنی فروخت با قیمتی کمتر، هم میشود تکی فروخت با قیمت بیشتر، کدام را ملاک قرار دهد؟ یا مثلاً ماشین لباس‌شویی را میتواند قیمت همکاری بدهد، یعنی کمتر، یا قیمت عرف تک‌فروشی که بیشتر است، کدام ملاک است؟ میشود گفت سود تک‌فروشی یا خرده‌فروشی درآمد سال بعدش میشود و فعلاً که جنس درب مغازه‌اش است قیمت عمده‌فروشی یا همکاری ملاک است؟
ملاک قیمتی است که در سررسید سال خمسی یکجا قابلیّت فروش دارد.
ما کشاورزان درخت میکاریم و به طور طبیعی چوب درخت یک ساله، خیلی قابل استفاده نیست، بلکه در مدّت طولانی (حدّاقل چند سال) آماده میشود؛ الف. آیا در این صورت به رشد درختها در طیّ این سالها خمس تعلّق میگیرد؟ ب. وقتی درختان چندساله را فروختیم، با فرض اینکه خمس سالهای قبل را پرداخته باشیم یا نپرداخته باشیم تکلیف ما چیست؟
الف. با فرض اینکه سرمایه‌ی اوّلیّه مخمّس باشد در اوّلیّن سال پس از کاشت درختها به مقداری که صدق ربح کرده و ارزش مالی داشته باشد، پس از کسر مقدار تورّم، خمس تعلّق میگیرد و همین طور است در سالهای بعد.
ب. پس از فروش درختها درآمد حاصله پس از کسر اصل سرمایه‌ی مخمّس و مقدار تورّم آن، سود سال فروش محسوب میشود و اگر خمس ربح مربوط به رشد درختها در سالهای قبل، پرداخت شده باشد، آن مقدار و تورّم آن نیز کسر میشود و اگر پرداخت نشده باشد، بلافاصله باید با ملاحظه‌ی تنزّل ارزش پول پرداخت شود.
.
- سرمایه ثابت
محلّ کسب
حدود بیست سال قبل یک باب مغازه خریده‌ام در حالی که سال خمسی نداشته‌ام؛ آیا خمس مبلغ پرداخت‌شده جهت خرید آن کافی است یا باید خمس قیمتِ روز پرداخت شود؟
باید خمس قیمت اوّلین سال خمسی بعد از خرید را همراه با تورّم بپردازید.
حکم خمس زمین کشاورزی که بیست سال قبل با قیمت پایین خریداری شده و تاکنون که قیمت آن حدود دو هزار برابر شده و خمس آن پرداخت نشده چیست؟
اگر زمین را با درآمد کسب یا حقوق خریده، خمس قیمت زمین در سررسید اوّلین سال خمسی پس از خرید، باید محاسبه و همراه با تورّم آن پرداخت شود.
مالک محلّی تجاری هستم که در آن کاسبی میکنم و برای عمل به وظیفه‌ی شرعی، سال خمسی برای خود تعیین کرده‌ام، امّا بابت خرید منزلِ مئونه‌ی زندگی بدهکاری دارم؛ امیدوارم مرا از پرداخت خمس آن محلّ تجاری معاف کنید، یا حدّاقل اجازه‌ی پرداخت به صورت اقساط طولانی‌مدّت به بنده بدهید.
پرداخت خمس محلّ تجاری واجب است، مگر آنکه با پرداخت خمس، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه‌های زندگی متناسب با شأن عرفی‌تان کفایت نکند.
ابزار کسب
آیا به ابزاری که در کسب و کار استفاده میشود، خمس تعلّق میگیرد؟
بله، ابزار کسب و کار سرمایه محسوب میشود که اگر از درآمد، تهیّه شده باشد، باید خمس قیمت آن در اوّلین سال خمسی بعد از خرید پرداخت شود و پس از آن تا زمان فروش، متعلّق خمس نیست؛ امّا در صورت فروش، خمس ارزش افزوده‌ی آن _ پس از کسر تورّم _ جزو درآمد سال فروش است.
آیا وسایل موجود در محلّ کسب و کار، از جمله میز، صندلی، کمد، تابلو، کولر و... مورد خمس تعلّق میگیرد؟
اگر با درآمد تهیّه شده باشد، خمس دارد.
فرض کنید بنده دستگاهی را ساخته‌ام که با استفاده از آن کسب و کار میکنم؛ برای محاسبه‌ی خمس دستگاه باید کدام مورد را در نظر بگیرم؟ هزینه‌ی ساخت با احتساب اجرت کارگر سازنده یا هزینه‌ی ساخت بدون احتساب اجرت کارگر یا هزینه‌ای که این دستگاه در بازار می‌ارزد؟
ملاک، ارزش قابل فروش در اوّلین سررسید سال خمسی است.
تهیّه‌ی اقساطی ابزار کسب و سرمایه
سرمایه _ ابزار و ملک _ اگر قسطی خریده شود، در سررسید هر سال خمسی باید خمس مقداری از آن، که اقساط آن پرداخت شده است، به قیمت روز پرداخت شود؛ مثلاً اگر یک‌چهارم اقساط آن پرداخت شده است، باید خمس یک‌چهارم قیمت روز سررسید پرداخت شود.
اگر تاکسی را به صورت قسطی خریده و در سررسید سال خمسی نصف اقساط آن را از محلّ درآمد، پرداخت کرده است، خمس تاکسی را چگونه محاسبه کند؟
خمس نصف قیمت تاکسی در روز سررسید سال خمسی را باید بپردازد.
اینجانب خانم معلّم بازنشسته‌ی آموزش و پرورش هستم. چند سال پیش یک واحد آپارتمان خریداری نموده‌ام که نیمی از قیمت آن بابت پاداش بازنشستگی میباشد که خمس شامل آن نمیشود و نیمی هم از بانک وام گرفته‌ام که باید به مدّت دَه سال ماهیانه قسط آن را پرداخت نمایم. هدف اینجانب از خرید این واحد آپارتمان، واگذاری به فرزندانم میباشد و هم اکنون هم فرزندم در آن ساکن است. آیا به این اقساط، خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
اگر واحد آپارتمانی را به فرزندانتان بخشیده‌اید یا مئونه‌ی شما باشد، اقساط پرداختی بابت وامِ خرید آن واحد آپارتمانی خمس ندارد ولی اگر ساختمان را به فرزندان واگذار نکرده‌اید و مئونه‌ی شما هم به حساب نمی‌آید، دادن خمس قیمت نصف آپارتمان مزبور در سر هر سال خمسی به نسبت آن مقدار از اقساط که پرداخت شده واجب است.
برای تجارت با وام، گوسفند خریده است و با درآمد آن، اقساط آن را میپردازد؛ نحوه‌ی محاسبه‌ی خمس چگونه است؟
در سررسید سال خمسی پرداخت خمس قیمت آن به نسبت اقساطی که پرداخت شده واجب است.
سرمایه‌ای که خمس ندارد
اگر سرمایه به مقداری باشد که در صورت پرداخت خمس آن، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه‌های زندگی کافی نباشد یا کفایت آن مشکوک باشد، خمس آن واجب نیست، حتّی اگر مکلّف بتواند به صورت اقساط، خمس آن را بپردازد.
آیا اصل سرمایه خمس دارد؟
اگر با درآمد کسب، اصل سرمایه را تأمین کند، متعلّق خمس است مگر اینکه با پرداخت خمسِ آن نتواند با مقدار باقیمانده هزینه‌ی زندگی را مناسب با شأن عرفی و جایگاه اجتماعی‌اش تأمین نماید که در این صورت خمس ندارد.
اگر سرمایه به قدری باشد که در صورت تخمیس، مقدار باقیمانده کفاف تأمین هزینه‌ی مئونه را نمیکند، از حکم وجوب خمس مستثنا است و متعلّق خمس نیست؛ آیا این استثنا دو صورت زیر را هم شامل است؟ الف. کفاف و عدم کفاف باقیمانده‌ی سرمایه مشکوک است. ب. مکلّف میتواند به مرور و به طور اقساطی خمس سرمایه را بپردازد.
در هر دو صورت خمس تعلّق نمیگیرد.
بعد از سالها کامیونی فراهم کرده‌ام که با آن کار میکنم و نتوانسته‌ام خمس آن را پرداخت کنم؛ اکنون به دلیل قوانین جاری مجبورم آن را تعویض کنم و مدل بالاتر بخرم که به نوبه‌ی خود هزینه‌ای را میطلبد؛ با توجّه به اینکه درآمد ماشین جوابگوی هزینه‌ی زندگی‌ام، پرداخت اقساط و پرداخت خمس نیست و نمیتوانم خمس آن را بپردازم، آیا پرداخت خمس ماشین بر من واجب است؟
اگر با پرداخت خمس قیمت ماشین نتوانید ماشین دیگری _ که درآمد حاصل از آن برای تأمین هزینه‌های زندگی کافی باشد _ بخرید، خمس ماشین واجب نیست.
خانه‌ای دارم که دارای وام قسط‌بندی‌شده است و مالک محلّی تجاری هستم که در آن کاسبی میکنم و برای عمل به وظیفه‌ی شرعی‌ام، سال خمسی برای خود تعیین کرده‌ام؛ امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید؛ ولی توان پرداخت خمس محلّ تجاری را به صورت قسطی دارم.
خانه‌ای که در آن سکونت دارید خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محلّ تجاری واجب است، مگر آنکه با پرداخت خمس نتوانید با مقدار باقیمانده هزینه‌های زندگی را متناسب با شأن عرفی‌تان تأمین کنید.
ترقّی قیمت کالا
آیا مقداری که بر اثر تورّم بر قیمت اجناس افزوده میشود، جزو سود محسوب میشود؟
افزایش قیمت اگر ناشی از تورّم باشد، یعنی ارزش پول کم شده و همه‌ی اجناس با پول بیشتر معامله میشوند، ترقّی قیمت محسوب نمیشود و احکام خمس آن بر آن جاری نیست.
کسر تورّم
به طور کلّی هنگام بازپرداخت دین و بدهی، طلبکار میتواند مقدار کاهش ارزش پول را مطالبه کند؛ مگر در مواردی مانند رهن منزل که هر چند به نحو ارتکازی، عدم جبران کاهش شرط شده باشد.
من شغلم بساز و بفروش ساختمان است و خمس هم میدهم. زمینی را میخرم و در آن ساختمانی ساخته و میفروشم. پول حاصل از فروش شامل سه قسمت است: اصل سرمایه‌گذاری که مخمّس است، تورّم و سود؛ خمس را چگونه محاسبه کنم؟ آیا فقط به سود بدون در نظر گرفتن اصل سرمایه و تورّم، خمس تعلّق میگیرد؟
اصل هزینه‌ی ساخت _ که مخمّس بوده است _ همراه با تورّم آن را از قیمت فروش خانه کسر کنید، بقیّه درآمد و سود است و باید خمس آن پرداخت شود.
سود بانکها با توجّه به تورّم
با توجّه به وجود تورّم، سودی که بانکها به سپرده‌گذاران میپردازند عملاً جبران افت و کاهش ارزش پول محسوب میگردد؛ با این حال آیا به این سود خمس تعلّق میگیرد؟
اگر سپرده مخمّس باشد و سود بیش از مقدار تورّم نباشد، خمس ندارد.
سود و ارزش افزوده‌ی مال مخمّس
مال مخمّس یا مالی که با پول غیر متعلّق خمس مثل هدیه و ارث تهیّه شده و ارزش افزوده پیدا کرده است، از چند حالت خارج نیست:
الف. مئونه شده است؛ در این صورت ارزش افزوده خمس ندارد.
ب. به نیّت غیر تجارت و برای حفظ ارزش پول خریداری شده است؛ در این صورت قبل از فروش، ارزش افزوده خمس ندارد و پس از فروش، مقدار بیش از تورّم جزو درآمد سال است.
ج. سرمایه‌ی ثابت (مانند ابزار کسب) است؛ حکم صورت دوّم را دارد.
د. سرمایه در گردش است؛ ارزش افزوده در سررسید هر سال خمسی به قیمتی که خریدار دارد، پس از کسر تورّم مشمول خمس است.
به علّت نگرانی از بالا رفتن قیمتها یک فرش دوازده متری به قیمت مناسبی تهیّه کردم که مئونه‌ام نبود و بلااستفاده در انبار گذاشته‌ام و در پایان سال خمسی اوّل، خمس آن را دادم؛ آیا برای پایان سال خمسی دوّم، ارزش افزوده‌ی آن شامل خمس میشود؟
در فرض سؤال که برای حفظ ارزش پول تهیّه شده است، پس از تخمیس در سال اوّل تا زمانی که فروخته نشده است، محاسبه‌ی مجدّد لازم نیست و در صورت فروش، سود آن پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است.
با مال غیر متعلّق خمس برای محلّ کار دستگاه برش چوب گرفتم؛ آیا ارزش افزوده‌ی آن خمس دارد؟
تا زمانی که فروخته نشده است متعلّق خمس نیست و در صورت فروش، ارزش افزوده‌ی آن پس از کسر تورّم، جزو درآمد سال فروش است.
اگر برای حفظ ارزش پول، فرشی را با مال مخمّس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدّتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزو منفعت کسب محسوب میشود و خمس به آن تعلّق میگیرد؟
مقدار رشد آن، پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است؛ در صورتی که تا پایان سال در مئونه مصرف نشود، پرداخت خمس آن واجب است.
شخصی زمینی را با مال مخمّس خریداری کرده تا پس از ترقّی قیمت بفروشد؛ آیا با فرارسیدن سال خمسی با اینکه قصد فروش ندارد، تخمیس زمین لازم است؟ در صورت لزوم، به قیمت خرید باید خمسش را حساب کند یا به قیمت فعلی؟
در سررسید هر سال خمسی باید به قیمت قابل فروش، خمس ارزش افزوده را پس از کسر تورّم پرداخت کند.
محاسبه‌ی خمس زمین کشاورزی و ابزار و وسایل آن چگونه است؟
اگر با درآمد خریده شده باشد، خمس ارزش آن در اوّلین سال خمسی پس از خرید باید محاسبه و پرداخت شود و پس از آن تا زمانی که فروخته نشده است، خمس ندارد و پس از فروش، ارزش افزوده‌ی آن پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است.
سهام و اوراق بهادار
اگر سهام برای حفظ ارزش پول یا استفاده از سود سالیانه‌ی آن با درآمد خریده شده باشد، در اوّلین سررسید سال خمسی به قیمت روز، خمس آن واجب است و پس از آن تا زمانی که فروخته نشود، متعلّق خمس نیست و پس از فروش، رشد قیمت پس از کسر تورّم جزو درآمد سال فروش است که اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، متعلّق خمس است.
اگر سهام برای رشد قیمت و کسب سود خریده شده باشد، در اوّلین سررسید سال خمسی به قیمت روز، خمس آن واجب است و پس از آن در سررسید هر سال خمسی باید خمس ترقّی قیمت آن، پس از کسر مقدار تورّم، محاسبه و پرداخت شود.
خمس سهام و اوراق بهادار، چگونه محاسبه میشود؟ با توجّه به اینکه سر سال خمسی، فرد، دارای سهام چند شرکت است که معمولاً نماد معاملاتی تعدادی از آنها به دلایل رایج، مثل حسابرسی متوقّف است و معلوم نیست چه وقت و با چه قیمتی باز میشود یا گاهی خریدار ندارد و باید صبر کرد تا در روزهای آینده قیمت به حدّی پایین بیاید که خریدار داشته باشد تا بتوان قیمت واقعی سهم را محاسبه کرد.
اگر سهام با درآمد خریده شده باشد یا به عنوان سود واگذار شده باشد، متعلّق خمس است و باید در سررسید سالِ خمسی پس از تعیین قیمت، خمس آن محاسبه شود.
سهام عدالت
با توجّه به ماهیّت واگذاری سهام عدالت که به صورت بیع نسیه انجام شده و قیمت آن به صورت اقساط از محلّ سودِ حاصل از سهام، وصول شده است:
الف. آیا این سهام متعلّق خمس است؟ بر فرض وجوب، زمان تعلّق چه زمانی است؟
ب. دولت برای برخی از اقشار ضعیف (دهک اوّل و دوّم)، قیمت سهام را با تخفیف محاسبه کرده و تفاوت قیمت را از محلّ منابع خود تأمین کرده است؛ آیا برای این اقشار نیز مانند دیگران کلّ سهام، متعلّق خمس است یا به مقداری که اقساط آن از سود، تأدیه شده است؟
ج. حکم خمس سودهایی که قبل از آزادسازی (بعد از سال 95) حاصل شده و به افراد پرداخت شده یا نشده است، چیست؟
الف. پس از آزاد شدن سهام عدالت، مقداری که قابل فروش است، در اوّلین سال خمسی، خمس آن به قیمتی که خریدار دارد، باید پرداخت شود.
ب. در این صورت، نصف سهام، متعلّق خمس است و نصف دیگر در حکم هبه است و خمس ندارد.
در دو صورت قبل، کسانی که برای گذران زندگی به این سهام و سود حاصل از آن نیاز دارند، به طوری که با تخمیس آن، سود حاصل از سهامِ باقیمانده برای زندگی در حدّ شأن کافی نیست، پرداخت خمس سهام واجب نیست.
ج. سودهای مذکور جزو درآمد سالی است که قابل وصول است _ هر چند دریافت نشود _ در این صورت اگر سال خمسی بر آن گذشته است، باید پس از دریافت، بلافاصله خمس آن پرداخت شود.
سهام سقوط‌کرده در بورس
من دو سال پیش وامی به مبلغ پنج میلیون تومان گرفتم و با آن سهام خریدم ولی پس از خرید، ارزش سهام کاهش یافت و حدود سه میلیون تومان شد و اقساط وام هم تمام شد؛ حال سؤال این است که من باید خمس پنج میلیون را بدهم یا سه میلیون؟
خمس ارزش سهام در سررسید سال خمسی را باید پرداخت کنید.
مطالبات فروش قسطی
اگر کالا یا محصول کشاورزی را نسیه بفروشد که زمان دریافت آن بعد از سال خمسی است، قیمت نقد آن در زمان معامله جزو درآمد سال فروش است و سود حاصل از فروش نسیه جزو درآمد سال دریافت است.
بنده شغلم فروش سیّار (دوره‌گردی) است؛ اجناس، اعمّ از پارچه و لوازم منزل را در محلّات مختلف شهر به صورت نقد و اقساط میفروشم؛ اگر پارچه‌هایم را اقساط (نسیه) فروخته باشم، سر سال خمسی، خمس آنها چگونه محاسبه میشود؟
قیمت نقدی کالا در زمان معامله جزو درآمد سال فروش است و سود فروش نسیه‌ی آن، جزو درآمد سال دریافت است.
سه سال پیش مغازه‌ای را با مالی که خمس آن پرداخت شده افتتاح کردم و سر سال خمسی‌ام هم پایان سال شمسی یعنی شب عید نوروز است و تاکنون هر گاه سر سال خمسی‌ام رسیده، مشاهده کرده‌ام که همه‌ی سرمایه‌ام به صورت قرض بر عهده‌ی مردم است و در عین حال خودم هم مبلغ زیادی بدهکارم. امیدواریم ما را نسبت به تکلیفمان راهنمایی فرمایید.
اگر سر سال خمسی چیزی بر سرمایه‌ی شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نیست و در صورت افزایش سرمایه، طلبهای شما که بابت سود فروش نسیه‌ی کالا به مردم است، اگر سر سال خمسی قابل دریافت باشد، پس از کسر سرمایه و تورّم آن پرداخت خمس آن واجب است و در غیر این صورت جزو درآمد سالی محسوب میشود که آنها را دریافت میکنید و اگر قسمتی از طلب مزبور بابت سود بین سال بوده که تبدیل به کالا شده و سپس به صورت نسیه فروخته شده، خمس این مقدار باید بلافاصله پس از دریافت پرداخت شود.
مطالبات بابت اجرت کار
حقوق معوّقه و اجرت اضافه‌کاری که در سررسید سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سالِ دریافت است که اگر تا پایان سال در مئونه مصرف شود، خمس ندارد، امّا اگر در سررسید سالِ خمسی قابل دریافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هر چند هنوز دریافت نشده است.
جایی که در آن کار میکنم، چند سال است مبلغی به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است؛ آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق میگیرد یا اینکه باید یک سال بر آن بگذرد؟
مبالغی که بابت اجرت، طلب دارید و در سررسید سال خمسی قابل دریافت نیست، جزو درآمد سالِ دریافت محسوب میشود که اگر تا پایان سال، در مئونه مصرف شود، خمس ندارد.
سالِ خمسی من اوّل شهریور است؛ معمولاً امتحانات دانشگاه‌ها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار میشود و بعد از شش ماه اجرت اضافه‌کاری ما در ایّام امتحانات پرداخت میشود؛ خواهشمندم توضیح بفرمایید که اگر اجرت کاری را که قبل از پایان سال خمسی انجام داده‌ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
اگر در سررسید سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزو درآمد سال دریافت است که اگر تا پایان سال در مئونه مصرف شود، خمس ندارد.
قرض دادن
قرض دادن درآمد به افراد یا بانک موجب سقوط خمس آن نمیشود.
اگر حقوق و درآمدی را که دریافت کرده‌ایم به کسی قرض دهیم و پس از سال خمسی وصول کنیم، پس از دریافت، پرداخت خمس آن واجب است؟
بله باید پس از دریافت فوراً خمس آن را پرداخت کنید.
آیا به پولی که به مدّت دو سال به صورت قرض‌الحسنه در بانک بوده، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر از حقوق و درآمد باشد، متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود.
بنده مبلغی پول به کسی قرض داده بودم که بازپرداخت آن بعد از سال خمسی‌ام بود و طبق نظر حضرتعالی بنا بود موقع گرفتن پول، خمس آن را بدهم؛ ولی کسی که پول را قرض گرفته بود، به طور توافقی به جای آن به بنده وسیله‌ای داد (مثلاً یک دستگاه خودرو به جهت زندگی)؛ حکم خمس آن چگونه است؟ آیا باید فوراً آن را بپردازم یا در زمان دیگر؟
واجب است فوراً خمس آن را بپردازید.
قرض گرفتن
اگر شخصی مبلغی پول داشته باشد که آن را از دیگری قرض گرفته یا مربوط به وام بانکی باشد و سال بر آن گذشته باشد، خمس دارد؟
خمس مالی که قرض گرفته شده است، واجب نیست، مگر مقداری از قرض یا وام که موجود است و در مئونه مصرف نشده یا تبدیل به سرمایه شده است و مقدار آن بیش از مقدار باقیمانده‌ی اقساطی است که با درآمد سال پرداخت شده، در این صورت خمس مقدار مازاد بر باقیمانده‌ی اقساط باید پرداخت شود؛ مثلاً از وام صد میلیونی، پنجاه میلیون موجود است و چهل میلیون از اقساط پرداخت نشده است؛ در این صورت باید خمس ده میلیون پرداخت شود؛ یعنی دو میلیون.
سرمایه‌ی صندوق قرض‌الحسنه‌ی خانگی یا مجموعه‌ی خاص
مبالغ موجود در صندوقهای قرض‌الحسنه‌ی خانوادگی که اعضا هر ماه مبلغی را در آن قرار میدهند و به نوبت وام دریافت میکنند، وظیفه‌ی اعضای صندوق نسبت به خمس آن چیست؟
سهم هر عضو که با درآمد پرداخت شده باشد، متعلّق خمس است و هر عضو باید در سررسید سال خمسی خود _ در صورتی که قابل دریافت باشد _ خمس مقداری را که در صندوق پس‌انداز کرده است بپردازد و اگر قابل دریافت نباشد، هر زمان که دریافت ممکن باشد، خمس مقداری را که سال بر آن گذشته است بپردازد.
حکم سود حاصل از سرمایه‌ی صندوقهای قرض‌الحسنه چیست؟ خمس به آن تعلّق میگیرد؟ خمس آن بر عهده‌ی کیست؟
اگر سرمایه‌ی صندوق ملک اشخاص باشد، سود حاصل از آن به نسبت سهم هر عضو، ملک آنان است و خمس سهم هر شخص بر عهده‌ی او است، ولی اگر سرمایه‌ی صندوق، ملک شخص یا اشخاص نباشد، مثل اینکه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.
تعداد بیست نفر از مؤمنین توافق کرده‌اند که هر یک از آنان هر ماه مثلاً بیست هزار تومان در صندوقی بریزند و در هر ماه یک نفر به قید قرعه آن مبلغ را بردارد که بعد از بیست ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید؛ حال آنچه شخص مثلاً در ماه پانزدهم برمیدارد، آیا خمس بر او واجب است یا جزو مئونه‌ی وی محسوب میشود؟
پولی که شخص از صندوق دریافت میکند به سه بخش قابل تقسیم است: قسمتی که معادل مبلغ پرداختی از درآمد سال گذشته است و قسمتی که معادل مبلغ پرداختی از درآمد سال جاری است و قسمت سوّم که مابازای آن در سال بعد پرداخت میشود. قسمت اوّل به محض دریافت مشمول خمس است، قسمت دوّم در صورتی که قبل از رسیدن سال خمسی در مئونه مصرف شود، خمس ندارد و اگر تا سر سال خمسی باقی بماند باید خمس آن را بدهد و قسمت سوّم قرض محسوب میشود و فعلاً مشمول خمس نیست.
سپرده‌گذاری بلندمدّت
من در بانک کار میکنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم؛ این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلندمدّت است که هر ماه سود آن به من پرداخت میشود؛ آیا پرداخت خمس این مال که در حساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدّت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
حکم سرمایه را دارد و متعلّق خمس است و باید خمس آن همراه با تورّم (ارزش روز) پرداخت شود.
پیش‌دریافتِ اجرت
اگر اجرت را دریافت کرده باشیم امّا تمام یا مقداری از کار را هنوز انجام نداده باشیم، آیا اجرت دریافتی متعلّق خمس است؟
مقداری از اجرت که معادل آن کار انجام شده است، متعلّق خمس است.
پیش‌پرداخت‌هایی که هنوز مئونه نشده
بنده مبلغی را برای ثبت‌نام تور مسافرت و هتل، پیش‌پرداخت کردم که هنوز موعد سفر نشده و الان پایان سال خمسی‌ام فرارسیده؛ آیا این مبالغ جزو مئونه‌ی بنده حساب میشود یا باید جزو موجودی‌ام حساب نمایم؟
اگر عرفاً لازم بود در این زمان اقدام به ثبت‌نام کنید، جزو مئونه‌ی سال پرداخت است و خمس ندارد.
بلیت هواپیمایی را برای مشهد تهیّه کردم ولی قبل از رفتن به مشهد سال خمسی‌ام فرارسید؛ آیا باید خمس بلیت را پرداخت کنم؟
اگر زمان مسافرت به صورتی باشد که عرفاً لازم است بلیت آن زودتر تهیّه شود، خمس ندارد.
پیش‌پرداخت خرید خودرو
اگر به پولی که برای ثبت‌نام پیش‌فروش خودرو به خودروساز پرداخت میشود، سال خمسی بگذرد مشمول خمس میگردد؟
اگر ثبت‌نام به صورت مشارکت و سرمایه‌گذاری بوده است که نشانه‌ی آن اضافه شدن سود به مبلغ اوّلیّه است، در این صورت اصل پول و سود حاصل از آن (اگر قابل وصول در سر سال خمسی باشد) خمس دارد، امّا اگر به نحو خرید باشد و خودرو هم برای مصارف شخصی مورد نیاز بوده و در شأن عرفی باشد خمس ندارد.
مبلغی را به عنوان پیش‌پرداخت خرید خودرو پرداخت کرده بودم، امّا موقع تحویل چون مابقی قیمت خودرو را نداشتم امتیاز آن را به پدرم دادم و ایشان خودرو را خریداری کردند؛ اکنون بعد از یک سال، پدرم میتوانند آن مبلغ را به من برگردانند؛ اگر بخواهم مبلغ مذکور را به عنوان رهن خانه نزد صاحبخانه بگذارم، آیا پرداخت خمس آن به طور جداگانه است؟
مبلغ مذکور اگر جزو درآمد بین سال بوده و سال خمسی بر آن گذشته، خمس دارد.
دریافت خودرو بعد از سال خمسی
چنانچه با پولی که درآمد سال است، قبل از رسیدن سال خمسی، پول خودرو را بپردازیم و پس از سال خمسی خودرو را تحویل بگیریم، آیا خمسی به پول خودرو تعلّق میگیرد؟
اگر به عنوان خرید خودرو پول را پرداخته‌اید و خودرو برای مصرف شخصی است، خمس ندارد.
پول حج
برای تشرّف به حج لازم است با پرداخت مبلغی پول در بانک ثبت‌نام انجام شود؛ این پول در حسابی به نام متقاضی سرمایه‌گذاری میشود و سودهای حاصل از آن در همان حساب برای متقاضی تجمیع میشود؛ پس از مدّتی که نوبت تشرّف متقاضی برسد، مجموع مبلغ مذکور برای تشرّف به حج به سازمان حج پرداخت میشود؛ آیا دریافت سود مذکور اشکال ندارد و آیا به مبلغ واریزی و سودهای دریافتی خمس تعلّق میگیرد؟
سودهای دریافتی از بانک که حاصل از یکی قراردادهای شرعی است، اشکال ندارد و اصل سپرده اگر از درآمد غیر مخمّس بوده است، خمس دارد؛ همچنین سود آن، اگر قابل دریافت بوده است وگرنه با توجّه به اینکه هم‌زمان با دریافت، برای تشرّف به حج به سازمان حج پرداخت میشود، خمس ندارد.
آیا به پولی که برای هزینه‌ی حج یا عمره کنار گذاشته شده، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر از درآمد باشد، خمس تعلّق میگیرد.
فیش حج میّت
شخصی برای رفتن به حجّ استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز کرده، ولی قبل از تشرّف به زیارت خانه‌ی خدا، فوت نموده است؛ این مبلغ چه حکمی دارد؟ آیا مصرف کردن آن در نیابت از حجّ میّت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
فیش حج که در قبال مبلغی که به حساب سازمان حج واریز کرده، دریافت نموده، به قیمت فعلی اش از ترکه‌ی میّت محسوب میشود، و میّت اگر حج بر ذمّه ندارد و وصیّت به حج هم نکرده، صرف آن در حجّ نیابی برای میّت واجب نیست، و خمس آن اگر پرداخت نشده باشد، در فرض سؤال واجب است پرداخت شود.
حقوق بازنشستگی
افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهیانه دریافت میکنند، آیا باید خمس حقوقی را که در طول سال دریافت میکنند بپردازند؟
حقوق بازنشستگی که شخص بازنشسته دریافت میکند، مانند حقوق زمان اشتغال متعلّق خمس است.
اضافه بر مئونه
خمس اضافه‌ی لوازم منزل که مئونه نشده است، چگونه محاسبه میشود؟
اسباب و لوازم منزل _ مانند پتو و لباس و ظروف _ اگر قبل از سررسید سال خمسی مورد نیاز بوده است و باید در منزل وجود داشته باشد، متعلّق خمس نیست، هر چند هنوز مورد استفاده واقع نشده باشد؛ امّا در صورتی که مورد نیاز نباشد، به قیمت انتهای سال خمسی، متعلّق خمس است.
خمس اضافه‌ی موادّ مصرفی منزل (آذوقه، شوینده‌ها، آرایشی و...) چگونه محاسبه میشود؟
نیازهای مصرفی روزمرّه مانند برنج و روغن و شوینده‌ها مثل پودر لباس‌شویی و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید در صورتی که مالیّت داشته باشد و تا سر سال خمسی باقی بماند به قیمت سر سال خمسی، متعلّق خمس است.
نکته: وقتی کالایی در بازار، قابلیّت و ارزش معامله شدن نداشته باشد یا به خاطر ارزش بسیار اندک، مورد معامله قرار نمیگیرند، مثل قوطی ربّی که سر آن باز شده، متعلّق خمس نمیباشد.
سکّه‌ی طلا
اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
اگر با درآمد و حقوق تهیّه شده باشد، ارزش آن در اوّلین سال خمسی متعلّق خمس است.
خمس سکّه های طلا که قیمت آنها همیشه در حال تغییر است، چگونه است؟
ملاک، قیمت آن در پایان سال خمسی است.
در صورتی که تعدادی سکّه‌ی بهار آزادی به قصد تجارت خریده باشیم، حال در سر سال خمسی بخواهیم از همان سکّه‌ها یک‌پنجم را خمس دهیم، به این نیّت که چون خمس را از سکّه‌ها پرداخته‌ایم، در سالهای بعد به رشد ارزش سکّه‌ها خمس تعلّق نگیرد، آیا این کار صحیح است؟
در فرض سؤال که طلا سرمایه در گردش (مال‌التّجاره) است، پرداخت خمس از خود سکّه‌ها باعث نمیشود که خمس افزایش قیمت سالانه‌ی آن واجب نشود بلکه ترقّی قیمت سالانه‌ی آن، پس از کسر مقدار تورّم، متعلّق خمس است.
نگهداری یا سپرده‌گذاری طلا
اگر شخصی طلا را به عنوان سرمایه نگه دارد یا در بانک ذخیره کند چه حکمی دارد؟
اگر با حقوق و درآمد تهیّه شده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
سرقفلی
مغازه‌ای از قدیم سرقفلی بوده و به درخواست مالک جهت تخلیه و بازپس‌گیری، در دادگاه تعیین ارزش گردید و قیمت سرقفلی به مستأجر پرداخت شد؛ آیا در دو حالت زیر مبلغی که بابت فروش سرقفلی دریافت شده خمس دارد؟
الف. مستأجر در اوّلین سال خمسی (پس از اجاره کردن و خرید سرقفلی) خمس آن سرقفلی را به ارزش روز پرداخته است.
ب. مستأجر قبلاً خمس سرقفلی را نپرداخته است.
الف. مبلغ دریافتی پس از کسر مبلغ خمس داده شده در سال اوّل و تورّم آن، درآمد سال وصول است.
ب. قیمت سرقفلی را در اوّلین سال خمسی با احتساب تورّم بپردازد و ارزش افزوده‌ی آن جزو درآمد سال وصول است که اگر تا پایان سال خمسی هزینه در مئونه نشود، خمس دارد.
بنده از قدیم با درآمد سال، اقدام به تهیّه‌ی محلّ کسبم به صورت سرقفلی کرده‌ام؛ آیا این ارزش و حقّ استفاده از مغازه مشمول خمس است؟
سرقفلی سرمایه محسوب میشود و _ در فرض سؤال _ ارزش آن در پایان سال خمسی اوّل مشمول خمس بوده است که باید همراه با تورّم آن پرداخت شود.
محصولات کشاورزی
خمس محصولات کشاورزی چگونه حساب میشود؟
محصولات کشاورزی که قبل از سررسید سال خمسی قابل برداشت باشد، متعلّق خمس است، هر چند برداشت نشده باشند یا فروش نرفته باشند و اگر وقت برداشت آنها نرسیده باشد، در صورتی که بر آن صدق ربح کرده و ارزش مالی داشته باشد متعلّق خمس است.
در فرض سؤال قبل اگر در پایان سال خمسی فعلاً خریداری نداشته باشد، آیا لازم است خمس آن را بدهد و یا اینکه میتواند صبر کند هر وقت فروش رفت خمس آن را پرداخت کند؟
احتیاط واجب این است که در صورت امکان از اموال دیگرش پرداخت کند.
اگر برنج‌کاران بعد از برداشت محصول برنج، مقداری از آن را فروخته و هزینه‌ی زندگی نمایند و مقدار دیگری را نیز برای مصرف سالیانه‌ی خود نگه دارند، آیا به مقدار برنجی که برای مصرف سال از تابستان نگهداری شده است، خمس تعلّق میگیرد؟
مقداری که در پایان سال خمسی باقی مانده و مصرف نشده است، متعلّق خمس است.
مادرم از درآمدهای باغ موروثی خود، مبلغی را در بانک سپرده‌گذاری کرده است که ماهانه به آن سودی تعلّق میگیرد؛ از سود آن چیزی باقی نمانده امّا اصل سپرده آیا خمس دارد؟
حکم سرمایه را دارد و متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود؛ البتّه اگر سرمایه به مقداری است که در صورت پرداخت خمس، مقدار باقیمانده برای تأمین هزینه‌های زندگی کافی نیست، خمس آن واجب نیست.
بذر و کود مصرفی
کشاورز با بذری که خمس آن را نپرداخته زراعت کرده است؛ پس از برداشت، خمس فقط به محصول تعلّق میگیرد یا بایستی خمس بذر را نیز محاسبه کند؟
خمس بذر و تورّم آن را نیز باید بپردازد.
کشاورز از درآمد سال، کود میخرد و در زمین کشاورزی پخش میکند؛ در منطقه‌ی ما عرف بر این است که زمانی کود را مصرف‌شده میدانند که در زمین یک بار کشت شود و گیاه کاشته‌شده در زمین از آن کود استفاده کرده باشد فلذا کودی که در زمین پاشیده شده و از آن استفاده نشده، هر چند پاشیده شده، مالیّت دارد و دلیل آن هم این است که زمینی که در آن کودپاشی شده و اجاره داده میشود ارزش کود پاشیده‌شده جدای از اجاره‌ی زمین محاسبه میشود؛ حال سؤال این است که آیا این کود که در زمین پخش شده است، خمس دارد؟
اگر کودها عرفاً مصرف‌شده محسوب نشود و از درآمد بین سال خریده شده باشد، متعلّق خمس است.
درآمد از غیر مسلمانان
آیا بر حقوقی که با کار کردن در کشور غیر مسلمان از طرف غیر مسلمان به دست ما می‌آید، خمس واجب است؟
بله، با گذشت سال خمسی چنانچه صرف در مئونه‌ی زندگی نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
درآمد کارهای عبادی
اگر کسی از راه مدّاحی، نماز و قرآن استیجاری و... درآمدی به دست آورد، به آن خمس تعلّق میگیرد؟
بله، اگر در مئونه مصرف نشود، متعلّق خمس است.
برگشت مبلغ کسرشده بابت ضمانت دیگران
من ضامن فردی در یک وام بانکی هستم؛ وی پس از پرداخت چند قسط، سایر اقساط را نپرداخته و به همین دلیل اقساط وامش از فیش حقوقی بنده کسر گردیده است؛
الف. اگر وی مبالغ کسرشده از فیش حقوقی مرا پس از سال خمسی به من برگرداند، با توجّه به اینکه مبالغ کسرشده از فیش حقوقی‌ام، قبل از اینکه به دست بنده برسد به حساب بانکِ وام‌دهنده واریز شده است، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
ب. اگر بنده برای خودداری از پرداخت هزینه‌های اضافی دیگر (سود وام و جریمه‌ها)، سایر اقساط او را یکجا به بانک بپردازم و وام‌گیرنده، آن مبالغ را پس از سال خمسی به من بپردازد، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
در فرض سؤال، باید خمس مبالغی را که از فیش حقوقی شما کسر شده و پس از سال خمسی به دستتان میرسد، در همان زمان دریافت بپردازید.
تبدیل درآمد به سکّه یا کالا قبل از سال خمسی
چنانچه انسان درآمدش را تبدیل به کالا یا سکّه کند تا در آینده برای مصرف در مئونه بفروشد، آیا خمس این درآمد از او ساقط میشود؟
موجب سقوط خمس نمیشود و باید خمس آن را پرداخت کند.
پول پس‌اندازشده برای مئونه‌ی آینده
ما برای انجام کارهای عمرانی احتیاج به هزینه‌ی زیادی داریم که پرداخت یکباره‌ی آن برای ما مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران کرده‌ایم و هر ماه مبلغی از درآمد را در آن به ودیعه میگذاریم و بعد از آنکه مقداری جمع شد، آن را صرف کارهای عمرانی میکنیم؛ آیا به این مالِ پس‌اندازشده خمس تعلّق میگیرد؟
اگر مبالغ پرداخت‌شده از طرف هر شخص، از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی تحت مالکیّت او باقی بماند، واجب است با رسیدن سال خمسی، خمس آن را بپردازد.
مبلغ مسدودشده در بانک
بنده از بانکی وام گرفتم و بانک نیز پس از اعطای وام، مبلغی از آن را در حسابم تا زمان تسویه حساب کامل که معمولاً بیش از یک سال طول میکشد مسدود میکند و بعد از اتمام این زمان، آن مبلغ آزاد میشود؛ آیا به این گونه وجوهی که بیش از یک سال مسدود بوده خمس تعلّق میگیرد؟
اگر اقساط را با درآمد و حقوق پرداخت کرده باشید، متعلّق خمس است و مقداری که سال خمسی بر آن گذشته است، پس از دریافت باید خمس آن پرداخت شود.
اموال شرعی سرمایه‌شده
در یک مؤسّسه‌ی فرهنگی برای تأمین نیازهای مالی آن در آینده، واحدی تجاری تشکیل شده که سرمایه‌ی آن از حقوق شرعی است؛ آیا پرداخت خمس درآمد آن واجب است؟ آیا مصرف خمس آن به نفع مؤسّسه جایز است؟
با فرض جواز و صحّت صرف حقوق شرعی در مؤسّسه‌ی فرهنگی، اگر اموال مؤسّسه ملک شخص یا اشخاص نیست، متعلّق خمس نیست و اگر ملک شخص است، خمس سود حاصله بر عهده‌ی مالک است و صرف آن باید با اجازه‌ی مرجع تقلید مالک باشد.
خانه‌ی اجاره‌داده‌شده
سه برادر خانه‌ی سه‌طبقه‌ای خریده‌اند و در یک طبقه ساکن شده‌اند و دو طبقه‌ی دیگر را اجاره داده‌اند؛ آیا به دو طبقه‌ی مورد اجاره خمس تعلّق میگیرد؟
اگر خانه را برای سکونت خریده‌اند و بناچار اجاره داده‌اند، متعلّق خمس نیست، امّا اگر از ابتدا برای اجاره دادن خریده‌اند، به قیمت روز اوّلین سال خمسی پس از خرید، متعلّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود.
صندوق پس‌انداز، قانون تسرّی، صندوق تأمین آتیه
آیا مبالغی که تحت عنوان صندوق پس‌انداز، قانون تسرّی، صندوق تأمین آتیه و... از حقوق و مزایا کسر و در پایان مدّت خدمت _ هنگام بازنشستگی _ یکجا پرداخت میشود، متعلّق خمس است؟
اگر این مبالغ بدون اختیار از حقوق کسر میشود، جزو درآمد سال وصول است که اگر تا سر سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس دارد؛ امّا اگر با توافق کسر میشود و قابل دریافت است، باید در پایان هر سالِ خمسی، خمس آن پرداخت شود و اگر قابل دریافت نیست، پس از دریافت باید بلافاصله خمس مقداری که قبلاً سال بر آن گذشته است، پرداخت شود و مقداری که مربوط به سال اخیر است و هنوز سال خمسی بر آن نگذشته است، جزو درآمد سال وصول است.
ردّ مظالمِ کنارگذاشته‌شده
مقداری پول برای ردّ مظالم کنار گذاشته‌ام و مدّت یک سال از آن میگذرد و هنوز آن را به مرجع مربوطه تحویل نداده‌ام؛ آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟ اگر این پول را در بانک گذاشته باشم، آیا سود حاصله از این مبلغ هم مشمول خمس است؟
تا زمانی که تحویل ندهید و در ملک شما باقی باشد، متعلّق خمس است و سودهای آن نیز ملک شما و مشمول خمس است.
مشارکت گروهی در سرمایه و حکم خمس آن
خمس فقط بر مکلَف و شخص حقیقی واجب است و بر شخصیّتهای حقوقی از قبیل دولتها، مؤسّسه‌ها، بانکها و مانند آن واجب نیست؛ بنابراین درآمدهای شخصیّت حقوقی _ که مالک حقیقی ندارد _ متعلّق خمس نیست؛ امّا اگر یک یا چند مالک حقیقی دارد، محاسبه‌ی خمس درآمدهای آن _ به نسبت سهم هر مکلّف _ بر عهده‌ی افراد است.
چند نفر به صورت اشتراک مدرسه‌ای غیرانتفاعی تأسیس کردند و برای تأمین مخارج از بانک وام گرفته‌اند که اقساط آن را شرکا باید پرداخت کنند؛ آیا سرمایه‌ی اوّلیّه و وام دریافتی متعلّق خمس است و اگر سودی حاصل شد، حکم خمس آن چیست؟
بر هر یک از اعضا واجب است خمس سهم خود از سرمایه‌ی اوّلیّه و اقساط وام و سود را بپردازد.
چند نفر با هم شرکتی تشکیل داده‌ایم، اعضا خمس سهم سرمایه و سود خود را پرداخت نمیکنند؛ آیا من به عنوان رئیس هیئت اداری شرکت میتوانم قبل از تقسیم سهم اعضا، خمس آنان را بدون اطّلاع آنان بپردازم؟
تصرّف در اموال دیگران _ هر چند برای پرداخت خمس آنان باشد _ بدون رضایت آنان جایز نیست امّا میتوانید از مال خودتان _ حتّی بدون اطّلاع آنان _ خمس آنان را بپردازید و از عهده‌ی آنان ساقط میشود.
پول مضاربه‌ی باقیمانده یا تبدیل‌شده به کالا
مقداری از درآمد را به عنوان مضاربه به مدّت یک سال در اختیار کسی قرار داده‌ام؛ در ضمن این مدّت، سال خمسی من قرار دارد؛ آیا باید در سررسید سال خمسی، قرارداد را فسخ کنم و خمس آن را بپردازم؟
فسخ قرارداد لازم نیست، ولی در سررسید سال خمسی _ هر چند از محلّ دیگر _ باید خمس آن را بپردازید.
افرادی که پولشان را به بانک یا شخصی سپرده‌اند تا به صورت مضاربه با آن کار شود و سر سال خمسی، پول در دست عامل، تبدیل به کالا شده است، آیا باید خمس پولشان را بپردازند؟
پرداخت خمس در سر سال خمسی واجب است.
کسر بدهی از موجودی پایان سال
فردی وام مرابحه گرفته است به مبلغ پنجاه میلیون تومان که کالا تهیّه کند و به خودش نسیه‌ی سه‌ساله به مبلغ ۶۵ میلیون تومان بفروشد؛ البتّه مشروط به ده میلیون سپرده‌ی مسدودی تا تسویه‌ی وام. طبق قرارداد، این فرد طلای آب‌شده خریده به مبلغ پنجاه میلیون تومان و آن را به خودش ۶۵ میلیون تومان نسیه‌ی ۳۶ماهه فروخته است. این فرد پس از این معامله ده میلیون تومان از این طلاها را میفروشد و ده میلیون تومان به بانک تحویل میدهد و بانک، این مبلغ را مسدود میکند تا تسویه‌ی کامل وام. ایشان باقیمانده‌ی طلاها را بعد از مدّتی به مبلغ شصت میلیون تومان فروخته است. در تاریخ سال خمسی این مبلغ موجود است. وی از بانک درباره‌ی مقدار باقیمانده‌ی بدهی سؤال کرده، بانک میگوید اگر بدهی را یکجا تسویه کنید، ۵۵ میلیون تومان و اقساط ۶۵ میلیون تومان میشود. تکلیف خمس این فرد چیست؟ در مجموع هفتاد میلیون فروخته؛ آیا از آن 55 میلیون کم کند یا 65 میلیون یا همان مبلغ دریافتی اوّلیّه یعنی پنجاه میلیون؟
به طور کلّی هر مقدار از بدهی که مربوط به درآمد موجود در پایان سال است، از درآمد کسر میشود؛ بنابراین اگر بنا است 65 میلیون بابت این قرارداد به بانک بپردازد، از مجموع 70 میلیون موجود، 5 میلیون درآمد و سود است و باید خمس آن را بپردازد.
- مال مخلوط با حرام
اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، تکلیف چیست؟
اگر یقین به وجودِ مال حرام در اموالش دارد و مقدار آن را نمیداند و صاحب آن را هم نمی‌شناسد، با پرداخت خمس مجموع آن، حلال میشود و میتواند در آن تصرّف کند، ولی اگر در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود شک داشته باشد، چیزی بر عهده‌ی او نیست.
در فرض سؤال قبل اگر اجمالًا بداند که مقدار حرام بیش از یک‌پنجم مال است، تکلیف چیست؟
بنا بر احتیاط باید خمس را به اضافه‌ی مقداری که یقین میکند بیش از خمس، متعلّق به غیر است، به حاکم شرع بدهد تا در مواردی که هم خمس و هم صدقه محسوب میشود مصرف کند.
اگر مقداری از درآمدم _ که به آن خمس تعلّق گرفته است _ با مال حرام مخلوط شده است که مقدار هیچ یک را نمیدانم و مالک حرام را هم نمی‌شناسم، محاسبه‌ی خمس چگونه است؟
ابتدا برای حلال شدن مال باید خمس مجموع حلال و حرام را بپردازید؛ مثلاً اگر مجموع حلال و حرام صد میلیون باشد، باید بیست میلیون خمس بپردازید تا حلال شود و بتوانید در آن تصرّف کنید، سپس برای پرداخت خمسی
که به درآمد تعلّق گرفته است، میتوانید به یکی از دو روش عمل کنید:
الف. اگر خمس قدر متیقّن حلال کمتر از خمس بقیّه _ هشتاد میلیون _ باشد، یعنی از شانزده میلیون کمتر باشد، خمس قدر متیقّن را بپردازید.
ب. اگر خمس قدر متیقّن حلال مساوی با خمس بقیّه یا بیشتر باشد _ یعنی حدّاقل شانزده میلیون باشد _ میتوانید خمس بقیّه را بپردازید.
راه حلال شدنِ مال به دست آمده از سرمایه‌ی حرام
کسی که اصل سرمایه‌اش عین مال حرام است و میخواهد زندگی خود را حلال کند تکلیفش چیست؟
اگر صاحبان اموال حرام، معلوم هستند، باید رضایت آنان را جلب کند و اگر آنان را نمی‌شناسد یا دسترسی ندارد، ولی مقدار مال حرام را میداند، حکم مجهول‌المالک را دارد که باید از طرف صاحبانش به فقیرِ شرعی صدقه داده شود و در این زمینه بنا بر احتیاط مستحب، از حاکم شرع اجازه گرفته شود؛ و اگر مقدار مال حرام را نمیداند و صاحبان آن را هم نمی‌شناسد، باید خمس مجموع سرمایه‌ی حرام و سود حاصل از آن را بپردازد.
- معدن
اگر از معدن، چیزی استخراج شود، چنانچه قیمت موادّ استخراج‌شده بعد از کم کردن هزینه‌های استخراج و تصفیه، معادل قیمت پانزده مثقال طلا باشد، واجب است خمس آن پرداخت شود و اگر ارزش آن کمتر از این مقدار باشد، خمس ندارد.
فرقی نیست که معدن زیر زمین باشد یا روی آن، در ملک شخصی باشد یا در زمینی که مالک مشخّصی ندارد.
اگر دو یا چند نفر معدنی را استخراج کنند، پس از کم کردن مخارج آن، سهم هر کدام که به حدّ نصاب برسد، باید خمس آن را بدهد.
نکته: پرداخت خمس معدن با وجود شرایط فوق، فوری است و ارتباطی به سال خمسی مکلّف ندارد.
سهامی که اینجانب از بورس خریداری نموده‌ام شامل سهام معادن میشود آیا به این سهام‌به عنوان معدن خمس تعلق میگیرد؟
اینکه سهام معدن حکم معدن را داشته باشد ثابت نیست لذا به عنوان معدن به سهام مذکور خمس تعلق نمیگیرد.
- گنج
اگر مکلّف هر آنچه را که عرفاً به آن گنج گفته میشود بیابد و ارزش آن معادل بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره باشد، باید _ بدون لحاظ سال خمسی _ فوراً خمس آن را بپردازد؛ البتّه با توجّه به اینکه درباره‌ی پیدا کردن گنج قوانینی وجود دارد، لذا در مواردی که مقرّرات خاصّی وجود داشته باشد باید طبق آن عمل شود.
تفاوت نمیکند گنج در چه ملکی یافت شده باشد، اگر مقرّرات خاصّی وجود نداشته باشد، ملک یابنده است و باید خمس آن را بپردازد، مگر آنکه در ملکی یافت شود که با یکی از اسباب ملکیّت _ مانند خریدن یا هبه _ به ملکیّت درآمده است، در این صورت اگر احتمال میدهد متعلّق به مالک قبل باشد، باید به او ارائه کند، اگر متعلّق به او نباشد به نفر قبل از او تا جایی که مالک شناخته‌شده نباشد یا تعلّق به او محتمل نباشد، در این صورت ملک یابنده است و باید خمس آن را بپردازد.
جواهری که با غوّاصی به دست آید
اگر انسان در دریا فرو رود و جواهری مانند مروارید و مرجان _ که با فرو رفتن در آب به دست می آید _ بیرون آورد، چنانچه پس از کم کردن مخارج استخراج، به مقدار هجده نخود طلا یا بیشتر ارزش داشته باشد، باید خمس آن را بپردازد؛ فرقی نیست که آنچه از دریا بیرون می‌آورد از یک نوع باشد یا چند نوع، در یک دفعه باشد یا چند دفعه‌ی نزدیک به یکدیگر و بنا بر احتیاط واجب رودخانه‌های بزرگ، مانند نیل، فرات یا کارون نیز در حکم دریا است.
اگر بدون فرو رفتن در آب، با وسیله ای جواهر را از داخل آب بیرون آورد، در صورتی که پس از کم کردن مخارج، قیمتش به هجده نخود طلا برسد، بنا بر احتیاط واجب باید خمس آن پرداخت شود.
اگر جواهری خودش از آب بیرون آمده باشد و انسان آن را از روی آب یا کنار دریا بردارد، خمس ندارد، ولی چنانچه این کار شغل او باشد، از درآمد کسب و کار محسوب میشود که حکم آن گذشت.
- مستثنيات خمس
- مؤونه معیشت و زندگی
مخارج و هزینه‌هایی که فرد برای گذران زندگی خود و افراد تحت تکفّلش مصرف میکند متعلّق خمس نیست.
مئونه‌ی زندگی سه دسته است:
دسته‌ی اوّل، ابزار و وسایلی است که برای رفع حوائج زندگی شخصی مکلّف و افراد تحت تکفّلش باید در اختیار او باشد؛ هر چند _ احیاناً _ زمینه‌ی استفاده‌ی از آنها پیش نیاید؛ مانند پتو و متّکا و ظروف برای احتیاط و مهمان احتمالی.
دسته‌ی دوّم، موادّ مصرفی است که با مصرف آن در زندگی، عین آن از بین میرود و باقی نمیماند؛ مانند موادّ خوراکی، بهداشتی و...
دسته‌ی سوّم، هزینه‌های جاری زندگی مانند قبوض آب و برق و گاز، هزینه‌های درمان، تفریح، هدایا، صدقات و...
- دستۀ اول
تعدادی پتو و متّکا و ظروف برای احتیاط و مهمان احتمالی تهیّه کردم امّا در طول سال، مهمان نصیب نشد و مورد استفاده قرار نگرفت؛ آیا به آنها خمس تعلّق گرفته است؟
ملاک در صدق مئونه در این گونه موارد _ که موادّ مصرفی نیستند _ در دسترس بودن آنها است؛ یعنی باید همیشه در اختیار باشند تا در زمان نیاز استفاده شوند؛ لذا اگر در زمان خرید به معنای مذکور مورد نیاز بوده و باید خریده میشدند، متعلّق خمس نیستند؛ هر چند مورد استفاده واقع نشده باشند.
آیا کتابی که خریده‌ام و هنوز استفاده‌ی عملی از آن نشده است، خمس دارد؟
اگر مورد نیاز و به مقدار متناسب با شأن عرفی‌تان باشد، خمس ندارد.
بنده قصد داشتم مقداری وسایل مورد نیاز خانه را بخرم امّا به دلیل کمبود اجناس مورد نظر موفّق نشدم و به سال خمسی برخورد کردم؛ آیا باید خمس مبلغی را که برای تهیّه‌ی آنها آماده کرده بودم بپردازم؟
به طور کلّی اگر قبل از سررسید سال خمسی، لوازم زندگی، مورد نیاز باشد و برای خرید آنها اقدام کنید و به دلیل ناخواسته خرید آنها به تأخیر بیفتد و سال خمسی برسد، در صورت خرید آن بدون تعلّل، پرداخت خمس واجب نیست.
برای خانه‌ی مسکونی نسبت به خرید خانه اقدام کردم و قرارداد بستم امّا چند روز مانده به سال خمسی، فروشنده قرارداد را فسخ کرد؛ آیا باید در سررسید سال خمسی خمس مبلغ را بپردازم؟
در صورتی که بدون تأخیر و تعلّل برای خرید خانه اقدام کنید و خانه را بخرید، خمس واجب نیست.
زمین یا باغ تفریحی
به قصد استفاده‌ی خانواده و تفریح، یک قطعه باغ خریدم؛ آیا مشمول خمس است؟ در صورت تعلّق خمس، آیا به هزینه‌هایی که برای آن شده مثل حصارکشی و درخت‌کاری نیز خمس تعلّق میگیرد؟
اگر خارج از شأن عرفی نباشد، خمس ندارد.
زمینی را به قصد ساخت باغ خریداری نموده‌ام که تاکنون موفّق به ساخت آن نشده‌ام؛ در صورت رسیدن سال خمسی آیا شامل خمس خواهد شد و در صورت مثبت بودن پاسخ، خمس آن چگونه محاسبه خواهد شد؟
اگر باغ را برای نیاز شخصی و به عنوان محلّی برای استراحت لازم دارید و مازاد بر شأن و موقعیّت عرفی شما نباشد، خمس ندارد.
زینت‌آلات
اگر خانمی با توجّه به شأن خود، هر ماه از درآمدش طلا بخرد آیا این طلاها خمس دارد؟
اگر طلا برای زینت معمول خانمها و در حدّ شأن عرفی باشد، خمس ندارد.
حیوانات
کسی که در منزل، پرنده یا آکواریوم ماهی دارد، آیا متعلّق خمس هستند؟ خصوصاً اگر گران‌قیمت یا زینتی باشند؟
اگر خارج از شأن عرفی نباشد، خمس ندارد.
افراد کشاورز برای امرار معاش محتاج به نگهداری از حیواناتی همچون گاو و گوسفند و مانند آنها هستند تا اینکه از منافع منفصل آنها در مئونه‌ی زندگی خود استفاده کنند؛ آیا به این حیوانات و نمائات منفصل آن خمس تعلّق میگیرد؟
اگر حیوانات بیش از مقدار نیاز نباشند، خمس ندارند امّا نمائات آنها _ شیر، پشم و روغن _ اگر در پایان سال خمسی مصرف نشده باشند، متعلّق خمس هستند.
کلکسیون
آیا به اشیائی که به صورت کلکسیونی جمع‌آوری میشوند، مانند سکّه، اسکناس، تمبر و غیره خمس تعلّق میگیرد؟
در صورتی که خرید و نگهداری و استفاده از آنها خارج از شأن نباشد و به قصد تجارت خریداری و نگهداری نشده باشد، خمس ندارد.
- دسته دوم
ملاک عدم خمس در مئونه‌ی زندگی که عینش مصرفی است همان مصرف متعارف در زندگی است.
موادّ مصرفی _ موادّ خوراکی، بهداشتی و... _ که در طول سال خمسی مصرف میشود، متعلّق خمس نیست.
باقیمانده‌ی موادّ مصرفی
حکم موادّ مصرفی مانند قلم، دفتر، روغن، صابون و... که در سررسید سال خمسی باقی مانده و مصرف نشده است، چیست؟
اگر از موادّی است که تهیّه‌ی آن به صورت فلّه و غیر بسته‌بندی ممکن است _ مانند حبوبات، گوشت _ باید خمس مقدار باقیمانده محاسبه شود و اگر تهیّه‌ی آن به صورت بسته‌بندی است و به مقدار نیاز خریداری شده، بسته‌ای که مقداری از آن مصرف شده است خمس ندارد.
لوازم‌التّحریر
آیا به لوازم‌التّحریر خمس تعلّق میگیرد؟
اگر مورد نیاز در حدّ شأن عرفی باشد، خمس ندارد مگر لوازم‌التّحریر مصرفی که از مصرف سال اضافه آمده باشد و قابلیّت خرید و فروش داشته باشد که در این صورت، خمس آن باید پرداخت شود.
داروی اضافی
داروهایی که تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلّق میگیرد؟
اگر لازم است دارو در اختیار بیمار باشد تا در صورت نیاز بدون تأخیر از آن استفاده کند، یا خرید کمتر از آن ممکن نیست، خمس ندارد.
شارژ سیم‌کارت و اینترنت
آیا به باقیمانده‌ی شارژ در کارت تلفن و سیم‌کارت اعتباری خمس تعلّق میگیرد؟
اگر به مقدار متعارف و مورد نیاز، خریده شده باشد و مقدار باقیمانده قابل فروش نباشد، خمس ندارد.
- دستۀ سوم
ملاک عدم خمس در مئونه‌ی زندگی که به صورت هزینه‌های جاری زندگی مصرف میشود، مطابقت با شأن و به دور از اسراف بودن است.
شأن در هدیه
در صورتی هدیه جزو مئونه است که بیش از شأن هدیه‌دهنده نباشد، وگرنه خمس مقدار بیش از شأن باید توسّط هدیه‌دهنده پرداخت شود.
قبض و تحویل هدیه و سوغات
در صورتی که سوغاتی یا هدیه قبل از پایان سال خمسی تحویل نشده باشد، مئونه محسوب نمیشود و خمس آن باید پرداخت شود.
گاهی در سفرهای زیارتی مقداری لباس و وسایل برای سوغات تهیّه میکنیم ولی مورد آن پیش نمی‌آید و آن را برای زمانی دیگر که بخواهیم سوغات دهیم نگه میداریم؛ وضعیّت خمس این موارد چگونه است؟
خمس مقداری که در سررسید سال خمسی نگه داشته‌اید، باید پرداخت شود.
پس گرفتن هدیه
اگر از درآمد بین سال هدیه داده شود و بعد از سال خمسی از هبه رجوع و پس گرفته شود، به مجرّد دریافت، باید خمس آن را بپردازد.
هدیه‌ی مالی که خمسش داده نشده است
اگر مالی که خمس آن داده نشده است، هدیه داده شود، اشکال ندارد، امّا خمس آن بر عهده‌ی هدیه‌دهنده است.
اگر شخصی مالی را که خمس آن داده نشده، به مسجد ببخشد، آیا پذیرفتن آن جایز است؟
گرفتن آن جایز است، ولی خمس آن بر عهده‌ی هدیه‌دهنده است.
هدیه به همسر و فرزند
آیا به طلایی که شوهر برای همسرش میخرد، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مئونه‌ی سال محسوب میشود و خمس ندارد.
آیا جایز است که انسان مالی را قبل از گذشت سال بر آن، به همسرش هدیه دهد، با آنکه میداند وی آن مال را برای خرید خانه در آینده و یا مخارج ضروری ذخیره خواهد کرد؟
اگر بخشش صوری نباشد و مناسب شأن هدیه‌دهنده باشد، اشکال ندارد.
زن و شوهری برای اینکه خمس به اموال آنها تعلّق نگیرد، قبل از رسیدن سال خمسی‌شان، اقدام به هدیه کردن سود سالانه‌ی خود به یکدیگر میکنند؛ امیدواریم حکم خمس آنها را بیان فرمایید.
بخشش‌هایی که صوری است، خمسِ واجب را ساقط نمیکند.
سال خمسی من آخر دی‌ماه سال است؛ آیا حقوق دی‌ماه که در آخر آن میگیرم، خمس دارد؟ اگر بعد از دریافت، مقدار باقیمانده‌ی آن را (که طبق عادت هر ماه پس‌انداز میشود) به همسرم هدیه کنم، آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
حقوقی که قبل از سال خمسی دریافت میکنید یا قبل از پایان سال خمسی امکان دریافت آن را دارید، پرداخت خمس مقدار زائد بر مئونه‌ی آن سال واجب است، امّا آنچه به همسر خود یا به دیگری هدیه میدهید، اگر صوری نباشد و به مقدار مناسب با شأن عرفی شما باشد، خمس ندارد.
اگر مقداری پول برای فرزند کنار گذاشته شود و به عنوان هبه به او بخشیده شود، آیا پول هبه‌شده خمس دارد؟
اگر بخشش واقعی باشد، خمس ندارد.
شخصی ملکی را با مال غیر مخمّس به قیمت بالایی خریده و مبلغ زیادی هم خرج اصلاح و تعمیر آن کرده و آن را به فرزند غیر بالغ خود هبه و به طور رسمی به اسم او کرده است؛ خمس مکلّف مذکور چگونه است؟
اگر این مقدار هبه در شأن او بوده و قبل از سررسید سال خمسی خریده و هبه کرده است، خمس ندارد.
یک واحد مسکونی به عنوان هدیه‌ی عروسی به دخترم دادم؛ آیا خمس آن را باید بپردازم؟
اگر عرفاً مطابق شأن شما باشد و سال خمسی بر آن نگذشته باشد، خمس آن واجب نیست.
صدقات و حقوق شرعیّه
مبالغی را که انسان مطابق شأنش برای امور خیریّه مانند کمک به مدارس، آسیب‌دیدگان از سیل و... انفاق میکند، آیا از مئونه‌ی سال محسوب میشود و خمس ندارد؟
خمس ندارد.
اسراف و مئونه‌ی حرام
کالایی که مورد نیاز نیست یا اسراف و تبذیر محسوب میشود و نیز هزینه‌ی خرید وسایل حرام، مثل انگشتر طلای مردانه، آلات لهو و لعب، ابزار قمار و مانند آن جزو مئونه محسوب نمیشود و خمس آن باید پرداخت شود.
بنده به خاطر بی‌اطّلاعی از حرمت استفاده از طلا برای مرد، چند سال گردنبند طلا همراه داشتم و الان متوجّه حرام بودن استفاده از آن شدم؛ آیا این طلا خمس دارد؟
اگر از درآمد سال بوده، باید خمس ارزش آن در پایان سال خمسی اوّل را با محاسبه‌ی تنزّل ارزش پول بدهید.
برای مجلس دامادی فرزندم به خاطر رودربایستی با آشنایان و اصرار فرزندم، در یکی از بهترین سالنهای گران‌قیمت شهر با هزینه‌های گزاف به همراه انواع پذیرایی‌ها مراسم برگزار نمودیم؛ حال سؤال من این است که اگر در این رابطه اسراف شده باشد، هزینه‌ای که شده را باید خمس دهم؟
هزینه‌های اسرافی و مازاد بر شأن اجتماعی‌تان جزو مئونه نیست و باید خمس آن را بپردازید.
صرفه‌جویی بیش از متعارف در مئونه
فردی که زندگی را بر خود یا خانواده‌اش سخت میگیرد و کمتر از شئون خود و خانواده‌اش خرج میکند، نمیتواند مقدار صرفه‌جویی‌شده را مئونه به حساب آورد و خمس آن را نپردازد.
من به خاطر صرفه‌جویی در هزینه‌های جاری زندگی مشترک، مقدار پولی پس‌انداز نمودم؛ ولی شنیده‌ام که به پس‌انداز پولم از این راه نیز خمس می‌آید؛ آیا به خاطر سختی‌ای که به خانواده‌ام آمده قسمتی از این پول را معاف از خمس میدانید؟
خیر، صرفه‌جویی در مئونه باعث عدم تعلّق خمس نمیشود.
صرف درآمد برای فرار از خمس
اگر کسی برای فرار از خمس درآمدش را خرج کند، خمس او ساقط میشود؟
اگر خرج متعارف و غیر اسرافی باشد، خمس تعلّق نمیگیرد.
عدم استفاده‌ی وسایل چندتکّه‌ای
آیا استفاده از بعضی از تکّه‌های یک سرویس ظرف، مثلاً چهل تکّه، برای عدم تعلّق خمس به آن کافی است؟
معیار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نیاز به آن مطابق با شأن عرفی مناسب با فرد است، هر چند در طول سال از آن استفاده نشود.
برای تهیّه‌ی وسایل زندگی مورد نیاز مجبور به تهیّه‌ی کلّ سرویس آن هستیم؛ یعنی با وجود عدم نیاز به آن وسیله مجبور به تهیّه‌ی کلّ سرویس میشویم؛ حکم خمس آن قطعه از وسیله که مورد نیاز نیست چگونه است؟ اگر مجبور نباشیم سرویس کامل بخریم، چطور؟
در صورتی که خرید سرویس مورد نیاز به صورت کامل متعارف باشد خمس ندارد.
آیا استفاده از یک جلد از دوره‌ی کتابی که از چندین جلد تشکیل شده (مانند وسائل الشیعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره میشود یا اینکه باید از هر جلد کتاب یک صفحه خوانده شود؟
اگر مجموع آن دوره مورد نیاز باشد و یا خرید جلدی که به آن احتیاج است متوقّف بر خرید دوره‌ی کامل آن باشد، خمس ندارد؛ در غیر این صورت باید خمس مجلّداتی که الان مورد نیاز نیست پرداخت شود و مجرّد خواندن یک صفحه از هر جلد کتاب، برای ساقط شدن خمس کافی نیست.
تهیّه‌ی مئونه‌ی مورد نیاز آینده به صورت تدریجی
اگر تهیّه‌ی لوازم مورد احتیاج در آینده، از قبل متعارف باشد و مقدار آن هم به اندازه‌ی شأن عرفی باشد، در حکم مئونه است و متعلّق خمس نیست.
آیا به جهیزیّه‌ای که برای دخترم بتدریج تهیّه میکنم، همچنین به لوازمی که پسرم هنگام ازدواج باید به عروس بدهد، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر تهیّه‌ی آن به صورت مذکور متعارف باشد، خمس ندارد.
گاهی لوازم منزل مثل یخچال به قیمتی کمتر از قیمت بازار به ما فروخته میشود؛ این لوازم در آینده یعنی پس از ازدواج مورد نیاز ما است؛ با توجّه به اینکه بعد از ازدواج باید آنها را به چند برابر قیمت فعلی تهیّه کنیم، آیا در حال حاضر که بدون استفاده است، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر آنها را با منفعت کسب سال برای استفاده در آینده خریده‌اید و در سال خرید مورد نیاز شما نبوده، باید خمس قیمت آن را در سر سال خمسی بپردازید؛ مگر آنکه تهیّه‌ی آنها از قبل، متعارف باشد و مقدار آن هم به اندازه‌ی شأن عرفی شما باشد، در این صورت جزو مئونه محسوب میشود و خمس ندارد.
اگر فردی برای تهیّه‌ی خانه‌ی مورد نیاز با درآمد سال، زمین بخرد و شروع به ساخت خانه کند ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد، آیا خمس این منزل نیمه‌کاره و مصالح خریداری‌شده واجب است؟
خمس ندارد.
فردی دارای زمینی است که مناسب شأن و مورد نیاز او جهت ساخت مسکن برای عائله‌اش میباشد،ولی در طول سال خمسی، قدرت ساخت آن را ندارد یا در یک سال نمیتواند آن را تکمیل کند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟
خمس ندارد.
اینجانب امتیاز واگذاری زمینی را از شخصی که عضو تعاونی است به قیمت صد میلیون تومان خریداری کرده‌ام که مبلغ چهل میلیون تومان آن را قرض کرده‌ام؛ با توجّه به اینکه بنده هنوز زمینی دریافت نکرده و سال خمسی نیز فرارسیده است آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
اگر زمین برای ساخت مسکن مورد نیاز تهیّه شده، متعلَّق خمس نیست و پولی هم که قرض کرده‌اید، خمس ندارد.
خانه برای آینده‌ی فرزندان
اگر پدر برای آینده‌ی فرزند خانه یا زمین تهیّه کند، در صورتی که عرفاً تهیّه‌ی مسکن بر عهده‌ی او باشد و نتواند در زمان نیاز تهیّه کند، به آن خمس تعلّق نمیگیرد.
پس‌انداز درآمد برای جهیزیّه
آیا پس‌انداز برای صرف در مخارج ضروری مانند مئونه، جهیزیّه، درمان و... متعلّق خمس است؟
به طور کلّی پس‌انداز درآمد متعلّق خمس است؛ البتّه پس‌انداز مقداری پول برای پیشامدهای احتمالی چنانچه با دادن خمس، مقدار باقیمانده کفایت نمیکند و نگرانی شخص برطرف نمیشود خمس ندارد.
بنده دختری نه‌ساله دارم که از هم اکنون حسابی در بانک برای او باز نموده و ماهیانه مبلغی کم به این حساب واریز میکنم به این نیّت که برای تهیّه‌ی جهیزیّه از آن استفاده کنم؛ آیا به این وجه خمس تعلّق میگیرد؟
اگر به عنوان هبه‌ی به او به حساب واریز میکنید، خمس ندارد امّا اگر هبه نشده است و صرفاً حساب به نام او است، خمس دارد.
پول پیش‌پرداخت برای خرید مئونه
مبلغ صد هزار تومان به مؤسّسه‌ای پرداخت نمودم تا در آینده زمین مسکونی به من تحویل دهد و الان یک سال از آن میگذرد و از طرفی قسمتی از آن پول مال خودم است و قسمت دیگر را قرض کرده و مقداری از قرض را هم پرداخته‌ام؛ آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟ مقدار آن چقدر است؟
اگر تهیّه‌ی زمین برای ساخت مسکن مورد نیاز، متوقّف بر پیش‌پرداخت مقداری از پول آن باشد، مبلغ پرداخت‌شده خمس ندارد.
تهیّه‌ی اقساطی مئونه
منزل مسکونی‌ام را با وام تهیّه کرده و ماهانه اقساط آن را میپردازم؛ آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
به طور کلّی اگر مئونه با وام و قرض تهیّه شده باشد، اقساط پرداختی که از درآمد بین سال پرداخت میشود، خمس ندارد.
مایحتاج خریداری‌شده برای یک سال
هر سال در اسفندماه نمایشگاه تشکیل میشود و چون قیمت آن مناسب است مایحتاج یک سالمان را خصوصاً لباسهای زمستانه و تابستانه‌ی بچّه‌ها را از آنجا خریداری میکنیم؛ آیا به اینها خمس تعلّق میگیرد؟
مواردی که قبل از سررسید سال خمسی مورد نیاز است، خمس ندارد و مواردی که مربوط به بعد از سال خمسی است، متعلَّق خمس است.
خرید مایحتاج با پول مخمّس
اگر مکلّف، خمس هر درآمد را به مجرّد دریافت بپردازد و با آن مایحتاج زندگی را بخرد، در صورتی که سال بر آن بگذرد، خمس تعلّق میگیرد؟
خمس تعلّق نمیگیرد.
خرید مئونه با پول متعلَّق خمس
اگر با درآمدی که متعلَّق خمس است و خمس آن داده نشده، وسایل و چیزهای مورد نیاز زندگی مانند خانه، وسایل نقلیّه، فرش و... تهیّه کنم، خمس پول خریدش به خاطر مئونه شدن بخشیده میشود؟
باید خمس قیمت خرید را همراه با تورّم آن بپردازید.
آیا به خانه‌ای که قبلاً با مالی که خمس آن داده نشده ساخته شده است، خمس تعلّق میگیرد؟ بر فرض تعلّق، آیا خمس بر اساس قیمت فعلی محاسبه میشود یا قیمت زمان ساخت؟
اگر از درآمدی که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس آن پول در سر سال خمسی اوّل با محاسبه‌ی تورّم باید پرداخت شود.
خروج از مئونه
اگر مئونه پس از مدّتی که مورد نیاز یا مصرف بوده است، از مئونه خارج شود، در صورتی که بعد از گذشت سال خمسی از مئونه خارج شده باشد متعلّق خمس نیست، ولی اگر قبل از سررسید اوّلین سال خمسی از مئونه خارج شود، باید خمس آن را به قیمت روز سررسید بپردازد.
بنده برای منزلم یک تخته فرش جدید گرفتم و فرش قبلی چندساله‌ام را کنار گذاشتم؛ آیا فرش قبلی خمس دارد یا معاف از خمس است؟
فرش مئونه‌ی قبلی شما که بعد از سال کنار گذاشته‌اید، خمس ندارد و همچنین اگر فرش جدید مورد نیاز شما بوده، آن نیز خمس ندارد.
اگر با درآمد بین سال وسیله‌ای که برای زندگی نیاز دارد بخرد و قبل از سررسید سال خمسی نیازش برطرف شود، آیا باید خمس آن را بدهد؟
در این صورت پرداخت خمس آن واجب است.
خانه‌ی مئونه‌ی اجاره‌داده‌شده
شخصی مسکن مورد نیاز تهیّه میکند و به عللی نمیتواند در آن سکونت کند یا مدّتی آن را اجاره داده سپس از سکونت در آن منصرف میشود و آن را میفروشد؛ بر فرض که در این مدّت، سال خمسی بر آن گذشته باشد، حکم خمس آن چگونه است؟
سکونت شرط نیست، بلکه اگر مورد نیاز و در شأن او بوده است، مئونه محسوب میشود و در فرض فروش بعد از سال خمسی، پول آن خمس ندارد، ولی مبالغ اجاره جزو درآمد سال است که اگر تا پایان سال در مئونه مصرف نشود، مشمول خمس است.
تبدیل مئونه به مئونه‌ی دیگر
تبدیل مئونه به مئونه‌ی دیگر خمس ندارد.
تبدیل خانه‌ی کلنگی به واحدهای آپارتمانی
کسی خانه‌ی کلنگی را که مئونه بوده برای ساخت چند آپارتمان تحویل میدهد که در پایان کار، دو یا سه واحد آپارتمان بگیرد؛ حکم خمس واحدهای اضافی چیست؟
اگر همه‌ی واحدهای دریافتی مورد نیاز باشند، خمس ندارد؛ در غیر این صورت، اگر واحد اضافی را به قصد اجاره دادن و کسب درآمد دریافت کرده است، تا زمانی که نفروخته است خمس ندارد و پس از فروش، افزایش قیمت آن پس از کسر اصل و مقدار تورّم جزو درآمد سال فروش میشود و اگر به قصد فروش و کسب سود باشد، باید در سررسید هر سال خمسی خمس مقدار ترقّی قیمت را که خریدار دارد پس از کسر تورّم بپردازد.
تبدیل مئونه به سرمایه
اینجانب خانه‌ی چندساله‌ی مسکونی‌ام را فروختم و پول آن را در گردش سرمایه‌ی کار و کاسبی قرار دادم؛ آیا گردش سرمایه‌ی من معاف از خمس است؟
پول فروش مئونه‌ی سالهای گذشته که از مئونه بودن خارج شده، خمس ندارد، حتّی اگر آن را در گردش سرمایه قرار دهد؛ البتّه در این صورت ترقّی قیمت آن در سررسید هر سال خمسی، پس از کسر مقدار تورّم متعلّق خمس است.
مکانی به عنوان پارکینگ خودروی شخصی ساخته شده است؛ پس از مدّتی برای اجاره دادن و کسب درآمد اختصاص داده شده است؛ آیا متعلَّق خمس است و باید خمس آن پرداخت شود؟
اگر تغییر کاربری، بعد از سال خمسی انجام شده است، خمس ندارد.
اگر خانه‌ی مئونه‌ام را بعد سال، برای محلّ شرکت و یا انبار استفاده کنم، همچنان معاف از خمس هستم؟
در فرض مرقوم خمس ندارد؛ بلی اگر فروخت، احتیاط مستحب است که خمس افزایش قیمت آن را بدهد.
مغازه یا انبار تجاری ملحق به منزل
منزل مورد نیازی گرفته‌ام که یک مغازه داخل کوچه هم دارد ولی هدفم منزل بود؛ آیا به این مغازه‌ی سر خانه خمس تعلّق میگیرد؟
اگر مغازه را نیز با قصد استفاده‌ی مسکونی خریده‌اید، متعلَّق خمس نیست، وگرنه در صورتی که فقط امکان استفاده‌ی تجاری دارد _ هر چند استفاده نکنید یا اجاره ندهید _ مازاد بر مئونه و متعلَّق خمس است.
فروش مئونه
اگر مئونه‌ی زندگی بعد از سال خمسی فروخته شود، پول فروش آن خمس ندارد.
چند سال پیش ماشینی خریدم که در حال حاضر فروش آن به چندین برابر قیمت ممکن است؛ در صورت فروش و گرفتن قیمت فعلی آن، میخواهم خانه‌ای برای سکونت بخرم؛ آیا به مجرّد دریافت پول، همه‌ی آن خمس دارد یا فقط به پولی که با آن ماشین را خریده‌ام، خمس تعلّق میگیرد و مقدار باقیمانده که همان مقدار افزایش قیمت ماشین است، جزو درآمد سال فروش ماشین محسوب میشود که اگر تا پایان سال فروش در مخارج زندگی مصرف نشود، خمس به آن تعلّق میگیرد؟
اگر ماشین مئونه بوده است، پول فروش آن خمس ندارد؛ ولی اگر وسیله‌ی کسب درآمد بوده است و خمس قیمت اوّلیّه‌ی آن پرداخت شده است، رشد قیمت پس از کسر قیمت اوّلیّه و تورّم آن درآمد سال فروش محسوب میشود.
اگر شخصی خانه‌ی مسکونی خود را پس از گذشت سال خمسی فروخته و پول آن را برای استفاده از سود آن در بانک بگذارد و سپس سال خمسی‌اش برسد، چه حکمی دارد؟ و اگر این پول را برای خرید خانه پس‌انداز کند، چه حکمی دارد؟
خمس ندارد.
خانه، ماشین و لوازم مورد نیاز انسان یا خانواده‌ی او که از درآمد سال خریده شده است، اگر در اثر ضرورت و یا به منظور تبدیل به جنس بهتر فروخته شود، از جهت خمس چه حکمی دارد؟
اگر قبل از رسیدن سال خمسی تبدیل به مئونه‌ی دیگری شود یا فروش آن بعد از سال خمسی باشد، خمس ندارد.
زمین و خانه‌ی فروخته‌شده
اینجانب با پول مخمّس، قطعه زمینی را به این نیّت خریداری کردم که اگر توانستم، در آن زمین، خانه‌ای بسازم و زندگی کنم و اگر نتوانستم، آن را بفروشم و خانه‌ای بخرم؛ بعد از چند سال که زمین ترقّی کرد، آن را فروختم و بلافاصله در همان سال خمسی با اضافه مقداری از اندوخته‌ی خود خانه‌ای برای سکونت خریدم؛ آیا به پول این خانه خمس تعلّق میگیرد؟
خمس ندارد.
پس‌انداز برای آینده‌ی نزدیک
پس‌انداز پول مطلقاً خمس دارد، مگر آنکه تا پنج روز بعد از سررسید سال خمسی در مئونه مصرف شود؛ البتّه پس‌انداز مقداری پول برای پیشامدهای احتمالی چنانچه با دادن خمس، مقدار باقیمانده کفایت نمیکند و نگرانی شخص برطرف نمیشود خمس ندارد.
آخرین حقوق سال
اگر سال خمسی من، اوّل ماه باشد و حقوق من چند روز قبل از سال خمسی واریز شود، آیا به حقوق این ماه خمس تعلّق میگیرد؟
اگر تا پنج روز پس از سررسید سال خمس مصرف شود، خمس ندارد، همچنین است حکم مساله در جائیکه با پرداخت خمس، باقیمانده آن کفاف مخارج ماه آینده را نکند.
پس‌انداز برای تهیّه‌ی ضروریّات زندگی
شخصی خانه ای برای سکونت ندارد و برای خرید مسکن یا تهیّه‌ی مایحتاج زندگی، مالی را پس انداز کرده است؛ آیا این مبلغ خمس دارد؟
پس‌انداز منفعت کسب اگر برای تأمین هزینه های زندگی در آینده باشد، سر سال خمسی، خمس دارد مگر اینکه پس‌انداز برای تهیّه‌ی لوازم ضروری زندگی و یا تأمین هزینه های لازم باشد که در این صورت اگر بعد از سال خمسی در آینده‌ی نزدیک در راه های مذکور مصرف شود، خمس ندارد.
پس‌انداز حقوق برای هزینه‌های ازدواج
بنده مجرّد هستم و قصد ازدواج دارم. الحمدلله تاکنون توانسته‌ام مبلغی را به قصد ازدواج پس‌انداز کنم تا صرف مقدّمات ازدواج کنم. بزودی سال خمسی بنده به پایان میرسد. بنده کارمند هستم و درآمد محدودی دارم و در صورت پرداخت خمس، در تدارک مقدّمات ازدواج به چالش برمیخورم. همین مبلغ پس‌اندازشده نیز کفاف کلّیّه‌ی هزینه‌های اوّلیّه‌ی یک ازدواج با مراسمهای ساده را نمیدهد. با در نظر گرفتن این موارد، آیا این پس‌انداز مشمول خمس میشود؟
اگر نسبت به مقدّمات ازدواج _ هر چند مثل خواستگاری _ اقدام کرده‌اید، میتوانید خمس مبلغ مذکور را نپردازید و امور مربوط به ازدواج را انجام دهید.
طلّاب علوم دینی، اگر درآمدی از طریق تبلیغ و کار یا سهم امام(علیه‌السّلام) داشته باشند، آیا مشمول خمس است یا اینکه میتوانند بدون پرداخت خمس، برای هزینه‌های ازدواج پس‌انداز کنند؟
شهریّه‌ای که طلّاب علوم دینی دریافت میکنند، متعلّق خمس نیست ولی درآمدهای حاصل از تبلیغ و کار، حکم سایر درآمدها را دارد.
پس‌انداز برای ساخت خانه
دو سال است قطعه زمینی را برای ساخت خانه خریده‌ام؛ اگر از مخارج روزمرّه پولی را برای ساختن خانه در آن، پس‌انداز کنم _ زیرا در حال حاضر مستأجر هستم _ آیا در پایان سال به آن خمس تعلّق میگیرد؟
اگر قبل از رسیدن سال خمسی، مصالح ساختمانی مورد نیاز را بخرید، خمس ندارد.
- مؤونه کسب درآمد
مقداری از درآمد که صرف تحصیل ربح میشود و چیزی جایگزین آن نمیشود _ مانند هزینه‌ی حمل و نقل، اجرت کارمند و کارگر، اجاره‌ی مغازه، هزینه‌ی آب و برق و مالیات _ در حکم تلف است و متعلَّق خمس نیست و اگر برای این امور از غیر درآمد هزینه شده، از سود همان سال کسر میگردد.
بنده برای دکور و طرّاحی مغازه چند میلیون هزینه کرده‌ام؛ آیا این دکور خمس دارد؟
به طور کلّی، اگر به صورتی است که موجب ارتقای ارزش و قیمت محلّ کار شده است یا قابلیّت نقل و فروش دارد، خمس دارد وگرنه در حکم تلف است و خمس ندارد.
اگر انسان مغازه و مکان تجاری داشته که خمسش را پرداخت کرده و مغازه‌ی مذکور را به قصد فروش نگه نداشته باشد، چنانچه تغییراتی در مغازه ایجاد کند، مانند اینکه نمای بیرونی یا داخلی آن را سنگ کرده یا دکوراسیون آن را تغییر داده است و انجام این امور موجب افزایش قیمت مغازه شده است، حکم خمس ترقّی قیمت مذکور چیست؟
صرفاً افزایش قیمت ناشی از صرف درآمد در جهات مذکور مشمول خمس است.
اگر انسان منزلی را که مئونه‌اش نیست ساخته و قصد اجاره دادن آن را داشته باشد و این در حالی باشد که زمین و کلّیّه‌ی مصالح ساختمانی مصرفی را از مال مخمّس تهیّه کرده، امّا هزینه‌های استهلاکی ساخت منزل مثل اجرت کارگران و حمل بار و مانند آن را از درآمد بین سال پرداخته است، حکم خمس آن چیست؟
خمس قیمت خانه در پایان سال خمسی اوّل _ پس از کسر قیمت زمین، مصالح و تورّم آن _ را بپردازد.
مالیات
آیا با وجود کسر مالیات از فیش حقوق ماهانه‌ام، از دادن خمس معاف میشوم؟ مثلاً چون هر ماه بخشی از حقوق کارمندان دولتی بابت مالیات کسر میشود، میگویند دیگر خمس نمیدهیم.
مالیات تأمین‌کننده‌ی هزینه‌های اداره‌ی جامعه است که هر شهروند بر اساس تعیین قانون باید سهم خود را پرداخت کند؛ بنابراین مالیات نیز مانند بقیّه‌ی هزینه‌های پرداختی مکلّف جزو مئونه‌های زندگی افراد است و ربطی به خمس ندارد.
آیا مالیاتی که برای امسال بوده و تعیین و مشخّص شده ولی پرداخت نکرده‌ایم را میتوانیم از درآمد انتهای سال کسر کنیم؟
بله، اگر مالیّات مربوط به کسب و درآمد سال باشد، از درآمد کسر میشود.
سال پیش خمس یک‌ساله‌ی سرمایه‌ی مغازه‌ی خود را حساب و پرداخت نمودم، امّا در آستانه‌ی رسیدن به پایان سال خمسی امسال متوجّه شدم که بایستی مالیّات کسب و کار دو سال پیش را پرداخت کنم. سؤال این است که آیا با توجّه به اینکه غافل از مسئله‌ی مالیات بودم، در محاسبه‌ی خمس امسال میتوانم مالیّات سالهای گذشته را از سرمایه استثنا کنم؟
میتوانید قبل از سررسید سال خمسی، بدهی سالهای قبل را از درآمد امسال پرداخت کنید، امّا کسر و استثنای آن در صورتی ممکن است که بدهی مربوط به همان سال باشد.
بدهی و مال قرضی
مکلّف میتواند تا پنج روز بعد از سال خمسی بدهی‌های مربوط به مئونه و همچنین هزینه‌های بدون جایگزین سال جاری و سالهای قبل را که مربوط به شغل، مانند اجرت کارگر، قبوض آب و... است، از درآمد سال جاری بپردازد.
همچنین میتواند بدهی‌های مربوط به مئونه را که مربوط به سال جاری است و بعد از حصول اوّلین درآمد سال ایجاد شده است را _ بدون پرداخت _ از درآمد سال کسر کند، امّا بدهی (بابت قرض یا خرید نسیه‌ی مئونه‌ی زندگی) که قبل از حصول اوّلین درآمد سال جدید به وجود آمده، بنا بر احتیاط واجب قابل کسر و استثنا از درآمد نیست.
و نیز میتواند مبالغی را که متعلَّق خمس نبوده است _ مانند هدیه، ارث، پول مخمّس _ و پس از حصول اوّلین درآمد سال در مصارف فوق مصرف کرده است، از درآمد سال کسر کند.
نکته: پرداخت بابت مئونه‌های زندگی و بدهی‌های آن تا پنج روز پس از سررسید سال خمسی جایز است. اگر بدهی مئونه‌ی کسب و کار تا پایان سال پرداخت نشود، فقط در صورتی قابل کسر و استثنا از درآمد میباشد که آن بدهی مربوط به تحصیل همان درآمد باشد؛ بنابراین اگر بدهی مثلاً مربوط به تجارت است ولی درآمد سال مربوط به حقوق کارمندی است، این بدهی از درآمد سال کارمندی قابل کسر و استثنا نیست.
نکته: البتّه اگر مکلّفی اندکی بعد از سال خمسی بخواهد بدهی خود را از منافع همان سال بپردازد، به مقداری که عرفاً صرف در هزینه‌ی سال محسوب شود، مقدار بدهی از باقیمانده‌ی درآمد آن سال استثنا میشود و در غیر این صورت، تمام درآمد باقیمانده که مصرف نشده خمس دارد.
بدهی بابت مئونه‌ی زندگی
بابت تهیّه‌ی مئونه‌ی زندگی مبلغی پول بدهکارم؛ اگر سر سال برسد و طلبکار پول خود را مطالبه نکند و اتّفاقاً تمام مبلغ یا مقداری از آن را از درآمد جدید داشته باشم، آیا بدهی از این درآمد استثنا میشود؟
اگر هزینه در مئونه مربوط به بعد از حصول اوّلین درآمد سال جاری باشد، از درآمد کسر میشود.
آیا کسی که برای مئونه‌ی زندگی بدهکار است، با توجّه به اینکه چند سال برای پرداخت قرضش فرصت دارد، میتواند از درآمد سال به همان مقدار کسر کند؟
اگر بدهی مربوط به سال جاری باشد و بعد از حصول اوّلین درآمد ایجاد شده باشد، میتواند _ بدون پرداخت _ از درآمد سال کسر کند و اگر مربوط به سالهای قبل باشد، در صورتی که تا پنج روز بعد از سررسید سال خمسی پرداخت کند، خمس تعلّق نمیگیرد.
اگر مبلغ چکی که برای مخارج متعارف زندگی صادر کرده‌ایم، روز سررسید سال خمسی وصول شود، آیا جزو مئونه‌ی همان سال محسوب میشود و خمس ندارد؟
خمس ندارد.
من مالک مالی هستم که مقداری از آن نقد و مقدار دیگر به صورت قرض‌الحسنه نزد بعضی از افراد است و از طرفی به علّت خرید زمین مسکونی در سال قبل مقروض هستم و باید یکی از چکهای آن را چند ماه دیگر بپردازم؛ آیا جایز است بدهی زمین را از مبلغ مذکور (نقد و قرض‌الحسنه) کم کنم و خمس باقیمانده را بپردازم؟
اگر زمین را در سال جاری و بعد از حصول اوّلین درآمد خریده‌اید، میتوانید معادل بدهی را از درآمد سال کسر کنید و اگر قبل از سال خمسی جاری خریده‌اید، در صورتی میتوانید از درآمد سال جاری محاسبه کنید که تا پنج روز بعد از سررسید سال خمسی، بدهی را پرداخت کنید وگرنه از درآمد کسر نمیشود.
هنگام ثبت‌نام فرزندم بابت پرداخت شهریه‌ی او، مهلت گرفته و مبلغ را طیّ دو فقره چک پرداخت کرده‌ام؛ آیا موقع سررسید سال مالی، این مبلغ جزو بدهی منظور میشود یا پرداخت آن را باید از محلّ درآمد سال بعد تأمین کرد؟
به میزانی که بعد از حصول اوّلین درآمد سال به فرزندتان خدمات آموزشی ارائه شده کسر میشود و در مابقی میتوانید تا حدّاکثر پنج روز بعد از سررسید سال خمسی از درآمد پرداخت کنید؛ در غیر این صورت از درآمد کسر نمیشود.
کارمندان دارای بدهی نقدی و قسطی
آیا بر کارمندانی که گاهی مقداری مال از مخارج سالانه‌ی آنها زیاد می‌آید، با توجّه به اینکه بدهی‌های نقدی و قسطی دارند، خمس واجب است؟
اگر بدهی بر اثر قرض برای مخارج همان سال یا خرید بعضی از مایحتاج سال به صورت نسیه باشد و هزینه بعد از حصول اوّلین درآمد سال انجام شده است، مقدار بدهی از باقیمانده‌ی درآمد سال استثنا میشود.
بدهی بابت مئونه‌ی کسب و کار
هزینه‌های پرداختی کسب و کار، از درآمد قابل کسر و استثنا است؛ حتّی هزینه‌هایی که موعد پرداخت آن نرسیده ولی بر ذمّه‌ی مکلّف است نیز قابل کسر از درآمد است.
پول قبض آب و برق مغازه و همچنین پول کارگر نسبت به میزان کارشان و بدهی‌هایی مانند اینها را میشود از درآمد آخر سال کم کرد؟
بدهی بابت مئونه‌ی کسب درآمد را میتوان از درآمد همان سال کسر کرد.
آیا پرداخت خمس برای کسی که مبلغی طلب دارد و به همان میزان بدهکار است ولی قصد دارد مبلغ طلب را به بدهی اختصاص دهد، واجب است؟
اگر طلب بابت اجرت و حقوق _ که هنوز دریافت نکرده است _ باشد، خمس ندارد، و اگر بابت قرض دادن درآمد است، چند صورت دارد:
الف. اگر معادل آن را برای کسب درآمد همان سال یا مئونه‌ی زندگی _ که بعد از اوّلین درآمد ایجاد شده است _ بدهکار باشد، میتواند از درآمد سال کسر کند.
ب. اگر بدهی بابت مئونه‌ی زندگی یا کسب درآمد سالهای قبل باشد، در صورتی که قبل از سررسید سال خمسی طلب را دریافت کند، میتواند بدهی را از درآمد سال پرداخت کند، در غیر این صورت از درآمد کسر نمیشود.
وام و قرض دریافتی موجود
در حالی که پایان سال خمسی‌ام رسیده، مبلغ بیست میلیون قرضی از دیگران در حساب بانکی‌ام موجود است و زمان پس دادن قرض یا اقساط آن نرسیده و از طرفی هنوز نتوانستم آن را خرج کنم؛ آیا به این مبلغ خمس تعلّق میگیرد؟
خمس ندارد.
چند سال پیش، از بانک وام گرفته و آن را به مدّت یک سال به حساب بانکی‌ام واریز کردم و بدون آنکه موفّق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را میپردازم؛ آیا به این وام، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر مقدار موجود بیش از مقدار باقیمانده‌ی اقساط باشد، پرداخت خمس مقدار زائد واجب است.
اقساط وام طولانی‌مدّت
بنده جهت مصارف زندگی، وام گرفتم و آن را در مئونه‌ام هزینه کردم؛ آیا به اقساط پرداختی‌اش خمس تعلّق میگیرد؟
با توجّه به اینکه وام در مئونه مصرف شده است، خمس ندارد.
اگر وامی دریافت کنیم و قسط‌هایش سالهای متمادی طول بکشد، آیا قسط‌های پرداخت‌شده در هر سال خمس دارد؟
اگر وام برای مئونه‌ی زندگی مصرف شده باشد، اقساط پرداختی متعلّق خمس نیست، امّا اگر وام یا مقداری از آن مصرف نشده و موجود باشد، در صورتی که مقدار موجود از وام بیش از مقدار اقساط باقیمانده باشد، خمس مقدار مازاد واجب است.
اینجانب مبالغی به خاطر ساختمان منزل بدهکار هستم و این بدهکاری تا دوازده سال طول خواهد کشید؛ خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمایی فرمایید که آیا این بدهی از درآمد سال استثنا میشود؟
به طور کلّی اگر بدهی ناشی از مئونه‌ی مصرف‌شده _ مانند ساخت خانه‌ی مسکونی _ باشد، پرداخت آن از درآمد سال _ حتّی سالهای بعد _ اشکال ندارد و متعلّق خمس نیست، امّا استثنا و کسر از درآمد، فقط از درآمد سال مصرف، در صورتی که بعد از حصول اوّلین درآمد مصرف شده باشد، جایز است.
کسانی که قرض دارند آیا پرداخت خمس بر آنها واجب است؟
مجرّد مقروض بودن مانع از تعلّق خمس نیست.
من از بانک مقداری وام گرفتم که وقت پرداخت آن بعد از تاریخ سال خمسی‌ام فرامیرسد و میترسم که اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آینده قادر به اداء آن نباشم؛ تکلیف من هنگام رسیدن سال خمسی‌ام در رابطه با پرداخت خمس چیست؟
پرداخت اقساط _ حتّی قسط‌های آینده _ اشکال ندارد، امّا اگر وام مصرف نشده یا سرمایه شده است، باید خمس آنها محاسبه و پرداخت شود.
خمس پول امانتی
اگر پول شخصی به عنوان امانت نزد ما باشد، به آن خمس تعلّق میگیرد؟
خمس آن بر عهده‌ی شما نیست.
قرض در ازای اجاره
شخصی مالک ساختمان دوطبقه‌ای است و خودش در طبقه‌ی بالا سکونت دارد و طبقه‌ی پایین را به شخص دیگری داده است و مبلغی از او قرض گرفته بدون اینکه اجاره‌ای بگیرد؛ آیا به این مبلغ خمس تعلّق میگیرد؟
خمس تعلّق نمیگیرد؛ و توجّه داشته باشید که اجاره به صورت مذکور صحیح نیست.
ملکی را در ازای ماهانه یک میلیون تومان به اجاره داده‌ام، در ضمن از مستأجر مبلغ صد میلیون قرض گرفته‌ام؛ آیا به این مبلغ خمس تعلّق میگیرد؟
خمس تعلّق نمیگیرد.
آیا پولی که مستأجر ناچار است برای اجاره‌ی خانه به موجر، قرض (رهن) دهد خمس دارد؟
اگر مستأجر توان پرداخت اجاره‌ی کامل را ندارد یا موجر نمیپذیرد، خمس تعلّق نمیگیرد و حکم مئونه را دارد.
اموال مخمّس
درآمدی که یک بار خمس آن داده شد، مجدّداً خمس به آن تعلّق نمیگیرد.
کسر مقدار مخمّس از موجودی سال
شخصی که حقوق‌بگیر است پس از پرداخت خمس، 100 هزار تومان خمس‌داده‌شده برایش باقیمانده است؛ در پایان سال بعد 50 هزار تومان درآمد بر آن اضافه شده است؛ آیا در سال جدید باید خمس 50 هزار تومان را بپردازد یا 150 هزار تومان؟
اگر 100 هزار تومان مذکور در طول سال مصرف نشده باشد یا پس از حصول اوّلین درآمد سال در مئونه مصرف شده باشد، فقط خمس 50 هزار تومان واجب است.
روش محاسبه‌ی خمس اینجانب تاکنون به صورت زیر بوده است: ابتدای سال خمسی را اوّلین درآمد مشخّص نمودم، سپس هر سال آنچه موجودی ریالی و خوراکی و... مصرف نشده بود محاسبه و با موجودی سال گذشته مقایسه مینمودم و آنچه اضافه شده بود خمس آن را پرداخت مینموده‌ام؛ آیا این روش صحیح بوده است یا نه؟
روش مذکور در صورتی که قبل از حصول اوّلین درآمد سال جدید موجودی‌های گذشته مصرف شده باشد، بنا بر احتیاط واجب صحیح نیست و تمام موجودی محاسبه میشود، ولی اگر بعد از حصول اوّلین درآمد سال جدید از موجودی مخمّس سال گذشته مصرف کنید، در پایان سال به همان میزان از درآمد کسر و استثنا میشود.
کسر مال غیر متعلَّق خمس از محاسبه‌ی خمس سرمایه
آیا مال غیر متعلّق خمس که به سرمایه اضافه شده است، در پایان سال از سرمایه کسر میشود؟
بله، همراه با تورّم آن کسر میشود.
ابزار کسب مخمّس
ابزار کسبی که خمس آن داده شده است تا زمانی که فروخته نشود، خمس به آن تعلّق نمیگیرد و در صورت فروش، قیمت آن _ پس از کسر قیمت مخمّس و تورّم آن _ جزو درآمد سال فروش است.
بنده خمس ابزار کسب خویش را در سال اوّل پرداخت کردم؛ آیا به تورّم و یا ارزش افزوده‌ی آن در سالهای بعد خمس تعلّق میگیرد؟
تا زمانی که فروخته نشود، خمس به آن تعلّق نمیگیرد و در صورت فروش، قیمت آن _ پس از کسر قیمت مخمّس و تورّم آن _ جزو درآمد سال فروش است.
اینجانب ابزار کسب مخمّس خود را به بیش از قیمت خریدش فروختم، محاسبه‌ی خمس آن چگونه است؟
پس از کسر قیمت مخمّس و تورّم آن، جزو درآمد سال فروش است که اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس دارد.
سرمایه در گردش مخمّس
در سررسید هر سال خمسی سرمایه‌ی در گردش _ مال‌التّجاره _ محاسبه و پس از کسر سرمایه‌ی مخمّس و تورّم آن، در صورتی که خریدار داشته باشد باید خمس ارزش افزوده پرداخت شود.
روش قیمت‌گذاری و محاسبه‌ی خمس اجناس موجود در مغازه که در سال گذشته خمس آن پرداخت شده چگونه است؟
ارزش اجناس موجود در مغازه _ در صورت مشقّت، ارزش تخمینی _ را در سررسید سال خمسی محاسبه کنید و خمس مقدار مازاد بر مجموع ارزش سال قبل و تورّم آن را پرداخت کنید.
من صاحب مغازه‌ای هستم که هر سال پول نقد و جنسهای خود را محاسبه میکنم و چون بعضی از کالاها تا آخر سال خمسی فروخته نمیشود، آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است یا اینکه باید بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس کالا را بدهم و سپس آن را بفروشم، چگونه باید در سال آینده محاسبه کنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قیمت آن تغییر کند، چه حکمی دارد؟
فروش و عدم فروش در تعلّق خمس تأثیر ندارد، در هر حال باید در سررسید سال خمسی اجناس را به قیمتی که خریدار دارد و قابل فروش است محاسبه و خمس آن را بپردازید و در صورت فروش در سال بعد، سود حاصل از آن در سررسید سال خمسی در صورتی که بیش از تورّم باشد، متعلّق خمس است.
کاسبی هستم که نزدیک یک سال و سه ماه هست که کسبم را شروع کرده‌ام؛ چندین سؤال پیرامون مسئله‌ی خمس داشتم:
الف. آیا به جنسی که یک سال است خریداری نموده و در انبار مانده و فروش نرفته است و به قولی بنجل شده و باید حتّی زیر قیمتِ خرید رد شود و در واقع ضرر کاسب محسوب میشود هم خمس تعلّق میگیرد؟
ب. آیا اگر امروز جنسی را خریداری نموده و فردا سال خمسی من باشد، به این جنس خمس تعلّق میگیرد یا باید یک سال بگذرد؟
ج. اگر جنس را نسیه خریده باشم و هنوز پول آن را پرداخت نکرده‌ام، خمس دارد؟
د. اگر اصل سرمایه ده میلیون باشد و پول آن هدیه باشد یا خمس آن را پرداخت کرده باشم و در گردش باشد، باز هم به اجناسی که سر سال خمسی باقی میماند، خمس تعلّق میگیرد؟
الف و ب. اگر از حقوق یا درآمد خریده باشید، به قیمتی که در سررسید سال خمسی خریدار دارد، متعلّق خمس است.
ج. رشد قیمت آن در سررسید سال خمسی متعلّق خمس است.
د. اگر مقدار رشد ارزش و قیمت آن بیش از تورّم نباشد، خمس ندارد.
اختلاط درآمد متعلّق خمس و مال غیر متعلّق خمس
اگر مال متعلّق خمس از درآمد سال با غیر متعلّق خمس در یک حساب باشد، تا زمانی که مال متعلّق خمس در آن موجود است، هر برداشتی که برای صرف در مئونه از حساب انجام میشود _ با نیّت یا بدون نیّت _ از مال متعلّق خمس کسر میشود و مال غیر متعلّق خمس محفوظ میماند.
یارانه‌ی من به حسابی واریز میشود که حقوقم واریز میشود؛ آیا هنگام برداشت باید تعیین کنم از کدام پول برداشت میکنم؟ موارد قبلی که بدون نیّت از حساب برداشت کرده‌ام، چگونه محاسبه میشود؟
نیاز به نیّت نیست؛ تا زمانی که حقوق در حساب وجود دارد، هر مقدار برای صرف در مئونه برداشت کنید، از حقوق کسر میشود و یارانه محفوظ میماند.
اگر در حساب پس‌انداز قرض‌الحسنه مثلاً صد میلیون تومان مبلغ مخمّس داشته باشیم و پس از آن پنجاه میلیون تومان غیر مخمّس هم بر مبلغ قبلی بیفزاییم، در صورتی که در طول سال مقداری از آن پول برداشت کنیم، آیا در پایان سال خمسی لازم است تا خمس مجموع را محاسبه کنیم یا اینکه تنها لازم است خمس مقدار اضافه را که باقیمانده است پرداخت نماییم؟
در پایان سال، اگر موجودی حساب بیش از صد میلیون تومان باشد، خمس مقدار مازاد را بپردازید.
پس از پرداخت خمس در فروردین امسال مبلغ پنج میلیون و پانصد هزار تومان در حساب اینجانب باقی ماند؛ به مرور حقوق ماه‌های بعد هم اضافه شده به طوری که پول خمس داده شده و نشده با هم مخلوط شده است؛ وظیفه‌ی من در هنگام هزینه کردن این پولها چیست؟
به مقداری که هنگام دریافت اوّلین حقوق امسال در حساب موجود بود، از موجودی پایان سال کسر و خمس باقیمانده را بپردازید.
مالی متشکّل از هدیه‌ی عروسی، وام ازدواج و حقوق است؛ اگر از کلّ پول به اندازه‌ی وام و هدیه مانده باشد، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
اگر در امور متعارف زندگی مصرف شده و اقساط وام را از درآمد نپرداخته باشد، خمس ندارد.
بنده در بانک مقداری پول داشته‌ام که خمس آن را هم سر سال پرداخت نموده‌ام، امّا در طیّ سال مالی بعد، چندین بار به این پول افزوده و یا از آن برداشت کرده‌ام؛ اکنون که سال خمسی پایان یافته خمس این پول را چگونه باید محاسبه نمایم؟ آیا با توجّه به اینکه پول تا حدودی گردش داشته است به تمام آن خمس تعلّق میگیرد و یا اینکه تنها در صورتی که موجودی فعلی بیش از سال گذشته باشد به اضافه‌ی آن خمس تعلّق میگیرد؟
اگر مبالغ اضافه‌شده حقوق و درآمد بوده است، به مقداری که هنگام دریافت اوّلین حقوق سال مالی جدید در حساب موجود بوده، از موجودی پایان سال کسر و خمس باقیمانده را بپردازید.
جبران خسارات سرمایه
در سررسید سال خمسی خسارات وارده بر سرمایه _ استهلاک و افت قیمت ابزار و حادثه _ از درآمد کسر میشود.
در این مورد _ بر خلاف مئونه _ تفاوت نمیکند خسارت قبل از حصول اوّلین درآمد بر سرمایه وارد شده باشد یا بعد از آن.
اینجانب تولیدکننده هستم؛ در ضمن سال خمسی مقداری از ابزار کارم خسارت دید و از چرخه‌ی تولید خارج شد و مقداری نیز دچار افت قیمت شد؛ آیا میتوانم معادل آن را از درآمد پایان سال کسر کنم؟ اگر در این مدّت مقداری از سرمایه را به دلیل سرقت یا حادثه مانند آتش‌سوزی از دست دهم، چطور؟
تمام موارد مذکور از درآمد سال کسر میشود و پس از آن خمس محاسبه میشود.
سال قبل خمس اموالم را محاسبه و سال خمسی تعیین کردم؛ در آن زمان 98 رأس گوسفند و مقداری پول نقد داشتم. گوسفندان من بر اثر فروش تدریجی کم شده ولی پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر 60 رأس گوسفند و مقداری پول نقد دارم؛ آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا فقط خمس مقدار زیادی آن را بدهم؟
اگر مجموع قیمت گوسفندهای موجود و اموال نقدی بیشتر از مجموع قیمت 98 رأس گوسفند و پول نقدی و تورّم آن باشد مقدار زائد خمس دارد.
هدیه (هبه)
به طور کلی هر ملک یا کالا یا پول پرداختی به مکلّف که در صورت عدم پرداخت، مکلّف استحقاق مطالبه‌ی آن را ندارد، پرداخت خمس آن واجب نیست؛ مانند هدیه، حقوق بنیاد ایثارگران به جانبازان و آزادگان و خانواده‌ی معظّم شهدا، یارانه، جایزه‌های بانکی، کمک هزینه؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که اگر از مخارج سال زیاد بیاید، خمس آن پرداخت شود.
افزایش قیمت اموال موهوب
اجناس اهدائی که به قصد تجارت نگهداری نشده است چنانچه فروخته شود، پرداخت خمس آن واجب نیست؛ هر چند افزایش قیمت داشته باشد.
چنانچه هدیه را سرمایه‌ی در معرض فروش قرار دهد، قیمت فروش آن _ پس از کسر ارزش اوّلیّه و تورّم آن _ بنا بر احتیاط واجب درآمد سال فروش محسوب میشود که اگر تا سر سال در مئونه مصرف نشود خمس آن باید پرداخت شود.
حقّ همسر از حقوق کارمندی و پرداخت آن به وی
بنده بعد از بازنشسته شدن هر ماه حقوقی را دریافت میکنم و هر چند مدّت یک بار مبلغی را به عنوان حقّ همسر دریافت و به او پرداخت میکنم و او آن را در بانک نگه میدارد؛ آیا به این پول خمس تعلّق میگیرد؟
خمس ندارد.
شیربها
آیا شیربهایی که از داماد دریافت میشود، خمس دارد؟
خمس ندارد.
عیدی و پاداش
پرداخت خمس عیدی و پاداش واجب نیست.
آیا عیدی و پاداش کارمندان خمس دارد؟
پرداخت خمس آن واجب نیست.
اینجانب از آزادگان هستم؛ با عنایت به احتساب دو برابر مدّت اسارت به عنوان سابقه‌ی خدمت، اینک بازنشسته شده‌ام؛ خواهشمند است با توجّه به مراتب فوق‌الذّکر بفرمایید به پاداش پایان خدمتم خمس چگونه تعلّق میگیرد؟
پرداخت خمس آن واجب نیست.
سنوات
آیا حقّ سنوات خمس دارد؟ در صورت تعلّق خمس در صورتی که از مخارج سال زیاد بیاید سر سال خمسی باید پرداخت گردد یا خمس آن به محض وصول لازم است؟
حقّ سنوات که بر اساس قرارداد یا قانون کار از طرف کارفرما، در قبال کار کردن به کارگر داده میشود، درآمد محسوب شده و چنانچه پس از دریافت تا سر سال خمسی صرف در مئونه نشود، متعلّق خمس است.
کمک معیشت
گاهی دولت به عنوان کمک معیشت، کالا _ رایگان یا نیم‌بها _ به کارمندان اختصاص میدهد؛ در صورتی که تا پایان سال تمام یا بعضی از آن مصرف نشود، متعلّق خمس است؟
کالایی که رایگان دریافت میکنید، در هر صورت متعلّق خمس نیست، امّا کالایی که نیم‌بها دریافت میکنید، اگر در پایان سال خمسی بیش از نصف آن باقیمانده باشد، مقدار مازاد بر نصف متعلّق خمس است.
حقوق جانبازان، آزادگان و خانواده‌ی شهدا
آیا به حقوق جانبازی خمس تعلّق میگیرد؟ آنچه به همسر آنان پرداخت میشود، چه حکمی دارد؟
پرداخت خمس حقوق جانبازی واجب نیست و حقوقی که جهت پرستاری به همسر ایشان میدهند اگر در قبال کار پرستاری باشد (که اگر پرستاری نکند نمیدهند) چنانچه از مخارج سال، اضافه آید خمس دارد و در غیر این صورت خمس ندارد.
دولت مدّت مرخّصی دوران اسارت آزادگان را محاسبه کرده و پول آن را داده است؛ آیا این وجوه درآمد محسوب شده و خمس به آن تعلّق میگیرد یا نه؟
خمس تعلّق نمیگیرد.
آیا به حقوقی که دولت به پدر و مادر آزادگان پرداخت کرده و پس‌انداز شده است، خمس تعلّق میگیرد؟
پراخت خمس آن واجب نیست.
آیا به مبالغی که بنیاد شهید به خانواده‌ی شهدا میپردازد، خمس تعلّق میگیرد؟
پراخت خمس آن واجب نیست.
خمس سرمایه‌ی فرزندان شاهد
حقوقی که بنیاد شهید به فرزندان شهدا پرداخت میکند، متعلّق خمس است؟ سودی که از پس‌انداز آن به دست می‌آید، چطور؟
حقوق دریافتی خمس ندارد، امّا سود حاصل از آن متعلّق خمس است و در سررسید سال خمسی خمس باقیمانده‌ی آن اگر بیش از مقدار تورّم اصل آن باشد باید پرداخت شود.
اموال شهدای معظّم که به فرزندان آنان به ارث رسیده است و از درآمد حاصل از آن برای امرار معاش فرزندان مصرف میشود، متعلّق خمس است؟
به طور کلّی ارث خمس ندارد، امّا سود حاصل از آن، درآمد بین سال محسوب میشود.
کارانه
در ادارات مبالغی تحت عنوان کارانه بنا به نظر مسئول، بعضاً آخر هر سالِ کاری پرداخت میگردد؛ آیا شامل خمس میشوند یا نه؟
اگر جزو حقوق باشد، خمس دارد و اگر هدیه باشد، خمس ندارد.
آیا به تمام مواردی که در فیش حقوقی وجود دارد، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر از مواردی باشد که شخص طبق قرارداد، استحقاق دریافت آن را دارد به طوری که اگر داده نشود، میتواند آن را مطالبه کند، در صورتی که از مخارج سال اضافه بیاید به آن خمس تعلّق میگیرد و اگر از مواردی باشد که بدون استحقاق داده میشود، پرداخت خمس آن واجب نیست.
جایزه‌ی بانکی
آیا به جایزه‌هایی که توسّط بانکها و صندوقهای قرض‌الحسنه به افراد پرداخت میشود خمس تعلّق میگیرد؟
خمس تعلّق نمیگیرد.
هبه‌ی پول برای خرجی خانه
من زنی خانه‌دارم که همسرم برای خرجی خود و بچّه‌ها و خانه پول در اختیارم قرار میدهد؛ در واقع پول را به من میبخشد؛ چون هیچ وقت در رابطه با نحوه‌ی خرج آن یا زیادی و کسری آن سؤالی نمیکند؛ حال لباسهایی که با این پول خریداری میشود و یا وسایلی که برای منزل تهیّه میگردد (البتّه مورد نیاز و در حدّ شأن است) اگر مدّتی بر آن بگذرد و استفاده نشود، مسئله‌ی خمس آن چگونه است؟ آیا من هم باید سال خمسی جداگانه برای خود داشته باشم؟
در فرض سؤال که مبالغ مذکور صرف در مخارج مورد نیاز زندگی شده در هر صورت خمس ندارد؛ هر چند به شما هدیه نشده باشد.
کمک هزینه‌ی تحصیلی
آیا کمک هزینه‌ی دانشجویان یا شهریّه‌ی طلّاب مشمول خمس است؟ همچنین اگر دانشجویی بورسیه شود و مبالغی به عنوان حقوق به ایشان پرداخت شود، خمس دارد؟
کمک هزینه‌ی تحصیلی دانشجویان و یا شهریّه‌ای که به طلّاب پرداخت میشود خمس ندارد ولی دریافتی کسانی که بورسیه میشوند و در دوران دانشجویی حقوق میگیرند، متعلَّق خمس است.
بسیاری از دانشجویان برای حلّ مشکلات غیر قابل پیش‌بینی خود در هزینه‌های زندگی صرفه‌جویی میکنند و در نتیجه مبلغ قابل توجّه از کمک هزینه‌ی تحصیلی که به آنها پرداخت میگردد، جمع میشود؛ سؤال این است که با توجّه به اینکه این مبلغ از طریق صرفه‌جویی در پولی که وزارت آموزش عالی به آنها میپردازد جمع میشود، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
خمس تعلّق نمیگیرد.
- نفقه
نفقه‌ای که زن از شوهر، فرزند از پدر و والدین از فرزند میگیرند، متعلَّق خمس نیست.
اگر شوهری برای نفقه‌ی زن، مقداری را معیّن نکند و بگوید هر چه میخواهی خودت بردار، اگر زن بخشی از پول را بتدریج برداشته و برای روز مبادا کنار بگذارد، آیا با فرارسیدن سال خمسی به آن خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
اگر منظور شوهر این است که زن برای خودش بردارد، خمس ندارد.
مادری هستم که خرج زندگی من را بچّه‌هایم میدهند و سر سال خمسی، مقداری زیاد می‌آید؛ آیا به من خمس تعلّق میگیرد؟
خمس تعلّق نمیگیرد.
آیا نفقه‌ای که شخص از پدر یا مادر دریافت میکند متعلَّق خمس است؟ در صورتی که نفقه‌دهنده خمس اموال خود را نپردازد آیا بر نفقه‌گیرنده پرداخت خمس آنچه که از او میگیرد واجب است؟
نفقه در هر صورت متعلّق خمس نیست.
- ارث
ارث و پول فروش آن خمس ندارد، هر چند قیمت آن افزایش یافته باشد، مگر اینکه آن را سرمایه (در معرض فروش) قرار دهد که در این صورت بنا بر احتیاط واجب ارزش افزوده‌ی آن پس از فروش و پس از کسر مقدار تورّم، از درآمد سال حساب میشود که در صورت عدم صرف در مئونه، خمس آن باید داده شود.
سود حاصل از ارثی که به کودک میرسد در صورتی که در بین سال در مئونه‌ی او مصرف نشود، خمس به آن تعلّق میگیرد و ولیّ شرعی او میتواند آن را بپردازد و اگر نپرداخت، بر خود طفل، بعد از بلوغ واجب است خمس آن را بدهد.
تعدادی سکّه‌ی نقره به من ارث رسیده؛ آیا به این سکّه‌ها خمس یا زکات تعلّق میگیرد؟
مالی که به ارث میرسد خمس ندارد و سکّه‌های مذکور که معامله با آن رایج نیست، زکات هم ندارند.
افزایش قیمت اموال موروث
باغ پدری از طریق ارث به پسرش منتقل شده است؛ هنگام انتقال به او قیمت زیادی نداشت، ولی در حال حاضر قیمت آن افزایش یافته است؛ آیا به مقدار افزایش قیمت، خمس تعلّق میگیرد؟
ارث و همچنین پولِ فروش آن خمس ندارد، هر چند قیمت آن افزایش یافته باشد؛ مگر اینکه نگهداری آن به قصد تجارت و زیاد شدن قیمت باشد که در این صورت افزایش قیمت پس از فروش و کسر مقدار تورّم بنا بر احتیاط واجب جزو درآمد سال فروش است که اگر تا سر سال در مئونه مصرف نشود خمس آن باید پرداخت شود.
.
- مهریه
آیا به مهریّه‌ای که زن دریافت میکند، خمس تعلّق میگیرد؟
به طور کلّی مهریّه متعلّق خمس نیست.
مهریّه‌ی من چهارده سکّه‌ی طلا بود که دریافت کرده و نگه داشته‌ام؛ آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
مهریّه خمس ندارد، لکن اگر به قصد کسب سود و رشد قیمت نگه داشته باشید، افزایش قیمت آن پس از فروش و کسر تورّم، بنا بر احتیاط متعلّق خمس است که اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس دارد.
مهریّه‌ی من مقداری پول بود که پس از دریافت در بانک سرمایه‌گذاری کردم و سود دریافت میکنم؛ آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
اصل مهریّه خمس ندارد، امّا سودهای حاصل از آن اگر بیش از مقدار تورّم اصل مبلغ باشد، متعلّق خمس است که اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس دارد.
.
- وقف
منافع و محصولات زمین و اموال موقوفه، از جهت خمس چه حکمی دارد؟
مال موقوفه برای موقوفٌ‌علیهم خمس ندارد حتّی اگر وقف خاص باشد؛ ثمره و نمای آن هم خمس ندارد مگر مواردی که به نحو اکتساب باشد.
اجداد مادری من اموال خود را وقف کرده‌اند و به من یک پولی از این راه میرسد؛ آیا باید خمس این پول را بدهم؟
مالی که از طریق وقف به موقوفٌ‌علیه میرسد مشمول وجوب خمس نیست؛ گرچه احوط پرداخت خمسش است.
- دیه
آیا به دیه خمس تعلّق میگیرد؟
دیه خمس ندارد.
در اثر تصادف مقداری دیه به من تعلّق گرفت، آن را در بانک قرار دادم و سود دریافت میکنم؛ آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
اصل دیه خمس ندارد، امّا سود حاصل از آن با کسر مقدار تورّم اصل مبلغ، متعلَّق خمس است که اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس دارد.
.
- بیمه
مبالغ پرداخت‌شده به بیمه
آیا مبالغی که به شرکت بیمه جهت قرارداد بیمه‌ی عمر (نه سرمایه‌گذاری)، بازنشستگی، بیمه‌ی حوادث، بیمه‌ی آتش‌سوزی، بیمه‌ی بدنه‌ی وسیله‌ی نقلیه و... میپردازیم خمس دارد؟
آنچه بیمه‌گذار به عنوان حقّ بیمه بتدریج یا یکجا به بیمه‌گر میپردازد، اگر از درآمد همان سالِ پرداخت باشد، جزو مئونه‌ی او است و خمس ندارد؛ ولی مبالغ پرداختی بابت سرمایه‌گذاری اگر از محلّ درآمد باشد، باید در سررسید هر سال خمسی مقدار واریزشده محاسبه و خمس آن پرداخت شود.
پول دریافتی از بیمه
آیا به مالی که شرکتهای بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت به بیمه‌شده پرداخت میکنند، خمس تعلّق میگیرد؟
پولی که شرکتهای بیمه جهت جبران خسارت به بیمه‌گذار میپردازند؛ مانند بیمه‌ی بدنه‌ی خودرو، آتش‌سوزی، محصولات کشاورزی، جزو درآمد کسب است.
آیا به پولی که بابت خسارت در تصادف دریافت میشود، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر به کسی که طرف قرارداد بیمه نیست پرداخت شود، خمس تعلّق نمیگیرد.
نزدیک به پنج سال است که برای خود و فرزندان و همسرم بیمه‌ی عمر افتتاح کرده‌ام و ماهانه مبلغ مشخّصی را به حساب بیمه‌گر واریز میکنم که این مبلغ طیّ هر سال تغییر میکند تا پس از گذشت مثلاً سی سال، بیمه‌گر بابت هر یک از ما مبلغی را پرداخت خواهد کرد و در این قرارداد تا پنج سال حقّ برداشت و فسخ قرارداد را از خود سلب کرده‌ایم. آیا این پولی که ما هر ماه به حساب بیمه‌گر واریز میکنیم و در آنجا نوعی پس‌انداز برای ما محسوب میشود، متعلَّق خمس است؟ محاسبه‌اش چگونه است؟ از آنجا که فرزندانم نابالغ هستند و این افتتاح حساب به عنوان هبه برای ایشان است، حکم چیست؟
مبالغ پرداختی به بیمه اگر بابت بیمه‌ی عمر (نه سرمایه‌گذاری) باشد جزو مئونه است و خمس ندارد؛ همچنین پول پرداختی بیمه به همسر و فرزندان خمس ندارد؛ امّا پول پرداختی به خودتان، درآمد سال وصول است و چنانچه تا سر سال خمسی آن سال بماند، خمس دارد؛ امّا مبالغ پرداختی بابت سرمایه‌گذاری اگر از محلّ درآمد باشد، باید در سررسید هر سال خمسی مقدار واریزشده محاسبه و خمس آن پرداخت شود.
پول بیمه‌ی تکمیلی
فردی هزینه‌ی درمان خود را به بیمارستان پرداخت میکند و شرکت بیمه هشتاد درصد هزینه را طبق تعهّدی که دارد به ایشان عودت میدهد؛ اگر سال خمسی او به پایان برسد آیا این پول خمس دارد؟
اگر هزینه‌ی درمان را از درآمد بین سال پرداخت کرده است، خمس دارد.
اداره‌ی بیمه مبلغی را بابت هزینه‌ی درمان _ که به بیمارستان پرداخت کرده‌ام _ به من بدهکار است که بزودی به من پرداخت میشود؛ آیا به این مبلغ خمس تعلّق میگیرد؟
اگر از درآمد سال پرداخت کرده‌اید و در همان سال خمسی دریافت کنید، اگر تا پایان سال خمسی در مئونه مصرف نشود، خمس آن واجب است، و اگر بعد از سال خمسی دریافت کنید، باید فوراً پس از دریافت، خمس آن را بپردازید.
نکته: مبالغی که بابت درمان و مانند آن از درآمد پرداخت میشود و بعد مثلاً شرکت بیمه آن را برمیگرداند، درآمد جدید نیست بلکه کاهش دادن هزینه است و احکام خمس در آن جاری است.
بیمه‌ی بیکاری
بنده چند ماه است که از کارخانه بابت تعدیل نیرو اخراج شدم و از بیمه‌ی بیکاری‌ام ارتزاق میکنم؛ اگر آخر سال از این مبالغ چیزی اضافه بیاید، مشمول خمس است؟
به پول بیمه‌ی بیکاری که بر اساس قرارداد بین کارفرما و اداره‌ی بیمه پرداخت میشود، خمس تعلّق نمیگیرد؛ ولی اگر بر اساس قرارداد بین کارگر و اداره‌ی بیمه باشد یا کارگر در قرارداد شرط کرده باشد کارفرما حقّ بیمه‌ی بیکاری را بپردازد، متعلّق خمس است.
آیا هزینه‌ی طول درمان خمس دارد؟ (هزینه‌ای که پزشک به خاطر استعلاج استراحت داده و بیمه پول استراحت را مثلاً روزی بیست تومان تا یک یا دو ماه میپردازد) اداره‌ی بیمه این ماه پول را داده و ماه بعد سال خمسی من است؛ آیا باید خمسش را بدهم؟
اگر پولهای پرداخت‌شده بر اساس قرارداد بین گیرنده‌ی آن وجوه با بیمه باشد یا اگر کارفرما حقّ بیمه را پرداخته، پرداخت کارفرما بر اساس شرط بین گیرنده و او (کارفرما) باشد، در این صورت حکم درآمد را دارد وَالّا حکم هدیه داشته و خمس آن واجب نیست.
حقوق بازماندگان متوفّی
حقوق بازنشستگی پدرم بعد از فوتش به مادرم و خواهرم داده میشود؛ آیا این وجوه خمس دارد؟
مستمرّی ماهانه که پس از فوت بیمه‌گذار به بازماندگان او پرداخت میشود، متعلَّق خمس نیست.
- محاسبه و پرداخت خمس
نکته‌ی 1: محاسبه‌ی خمس، وجوب مقدِّمی دارد نه وجوب نفسی؛ البتّه آثار این نوع وجوب در مسائل آتی آشکار میشود.
نکته‌ی 2: انسان میتواند در صورت آشنایی با مسائل خمس، خودش محاسبه‌ی خمس را انجام دهد و آن را به ولیّ‌امر خمس یا وکیلش بپردازد.
سال خمسی
کسی که درآمدی هر چند به مقدار کم داشته باشد، واجب است که سال خمسی داشته و درآمد سالانه‌ی خود را محاسبه کند تا اگر چیزی از درآمد تا پایان سال باقی بماند خمس آن را بپردازد.
آیا تعیین سال خمسی بر جوانان مجرّدی که با پدر و مادر خود زندگی میکنند، واجب است؟
هر مکلّفی _ هر چند مجرّد باشد _ که درآمد دارد، واجب است در سررسید سال خمسی درآمدهای خود را محاسبه کند.
من زنی خانه‌دارم، همسرم سال خمسی دارد که در آن هنگام خمس اموال خود را میپردازد و من نیز گاهی درآمدی دارم؛ آیا میتوانم برای خود سال خمسی جهت پرداخت خمس قرار دهم و ابتدای آن را زمان دستیابی به اوّلین سودی که خمس آن را نداده‌ام قرار دهم و در پایان سال، خمس باقیمانده را بعد از کم کردن مئونه بپردازم؟ آیا به آنچه در طول سال خرج زیارت، هدیه و مانند آن کرده‌ام، خمس تعلّق میگیرد؟
بر شما واجب است که زمان دریافت اوّلین درآمد سال را ابتدای سال خمسی خود قرار دهید و پس از یک سال _ در همان تاریخ _ خمس مقداری از درآمد را که در مئونه _ مانند مواردی که در سؤال ذکر کرده‌اید _ صرف نشده است، بپردازید.
کسی که اطمینان دارد به اینکه چیزی از درآمد سالانه‌اش تا پایان سال باقی نمیماند بلکه تمامی درآمد و منفعت او در خلال سال خرج هزینه‌های زندگی او میشود، آیا واجب است برای خود سال خمسی تعیین کند؟
حساب سال خمسی و محاسبه‌ی درآمد سالانه واجب مستقلّی نیست بلکه راهی برای شناخت مقدار خمس است؛ بنابراین اگر همه‌ی منفعت کسب را در مئونه صرف کند، محاسبه و پرداخت خمس لازم نیست.
با توجّه به اینکه خمس به مازاد بر مئونه تعلّق میگیرد، در صورتی که مکلّف بداند که تا پایان سال خمسی، درآمدش صرف در مئونه نمیشود، آیا پرداخت خمس آن زودتر از پایان سال خمسی واجب است؟
پرداخت خمس قبل از پایان سال واجب نیست.
نحوه‌ی تعیین سال خمسی
تعیین سال خمسی چگونه است؟
تعیین سال خمسی اختیاری نیست بلکه بر اساس زمان حصول درآمد متفاوت است. کسانی که درآمدشان بتدریج _ مثلاً روزانه _ است، مانند کسبه و رانندگان تاکسی، زمان آغاز به کارشان، شروع سال خمسی آنان است و کسانی که در مقاطع زمانی _ مثل ماهانه _ درآمد کسب میکنند، زمان دریافت اوّلین درآمد، آغاز سال خمسی‌شان است و برای کشاورز و باغدار آغاز سال خمسی، زمانی است که بر محصول آنان صدق ربح کرده و ارزش مالی داشته باشد.
اینجانب به تازگی در یکی از نهادهای دولتی مشغول به کار شده‌ام. در اوّل آبان 83 برای گذراندن دوره‌ی آموزشی معرّفی شدیم و دوره‌ی آموزشی ما حدود پنج ماه بود. در مدّت این پنج ماه، حقوق آموزشی میگرفتیم. در فروردین‌ماه بود که حقوق من کامل شد. حال سؤال من این است که سال خمسی من از چه تاریخی شروع میشود؛ از اوّلی که حقوق کامل دریافت کرده‌ام یا قبل از آن، از زمانی که حقوق آموزشی میگرفتم؟
اگر حقوق دوره‌ی آموزش به عنوان اجرت به شما داده شده است، از همان زمانی که اوّلین حقوق را دریافت کرده‌اید اوّل سال خمسی شما است، ولی اگر به شکل کمک و هدیه بوده است، خمس نداشته و اوّل سال خمسی شما زمانی است که اوّلین حقوق رسمی خود را دریافت کرده‌اید.
حقوق و اجرت کار مرا به صورت چکی پرداخت کرده‌اند؛ حال آیا تاریخ گرفتن اوّلین چک را باید برای سال خمسی در نظر گرفت یا تاریخ نقد شدن آن را؟
تاریخ نقد شدن.
تاکنون سال خمسی برای خود تعیین نکرده‌ام؛ تکلیف چیست؟ آیا قرار دادن سال خمسی از اوّلین حقوق دریافتی است؟
باید در اوّلین فرصت نزد وکیل مرجع تقلید، خمس اموالتان را بر اساس سال خمسی واقعی _ اگر زمان آن را میدانید _ محاسبه و پرداخت کنید؛ و اگر زمان آن را نمیدانید، با مصالحه‌ی با وکیل مرجع تقلید، زمان محاسبه‌ی خمس، سررسید سال خمسی شما است و هر سال باید در آن تاریخ محاسبه‌ی خمس را انجام دهید.
آیا سال خمسی باید شمسی باشد یا قمری؟
سال خمسی را میتوان قمری یا شمسی قرار داد و مکلّف در انتخاب آن آزاد است.
آیا میتوانم حساب سال خمس را از میلادی به شمسی تغییر دهم؟ چگونه؟
تعداد روزهای سال میلادی با سال شمسی یکی است بنابراین همان روزی که بر اساس سال میلادی سال خمسی شما است، همان روز از سال شمسی هم سال خمسی شما است؛ یعنی اگر مثلاً سال خمسی شما اوّل آوریل هر سال میلادی است، چون اوّل آوریل هر سال مصادف با دوازده فروردین است، سال خمسی شما به تاریخ شمسی دوازده فروردین هر سال خواهد بود و شما میتوانید دوازده فروردین را سر سال خمسی خود حساب کنید.
تقدیم و تأخیر سال خمسی
آیا تقدیم سال خمسی جایز است؟ یعنی آیا میتوانم یک یا دو ماه زودتر از هر سال خمس را محاسبه کنم؟
تقدیم سال خمسی به اینکه زودتر از سررسید سال خمسی خمس را محاسبه کنید و همان زمان را سررسید جدید قراردهید، اشکال ندارد.
آیا جایز است امسال دو ماه دیرتر محاسبه‌ی خمس را انجام دهم؟
تأخیر در محاسبه‌ی خمس جایز نیست. اگر قصد دارید سررسید سال خمسی‌تان را تغییر دهید و بعد از سررسید فعلی قرار دهید، باید ابتدا در سررسید موجود، محاسبه‌ی خمس را انجام دهید سپس بعد از آن در تاریخ مورد نظر مجدّداً محاسبه‌ی خمس انجام دهید؛ در این صورت، سررسید خمس شما به تاریخ جدید تبدیل میشود.
مبدأ سال خمسی جدید
در صورتی که پس از پایان سال خمسی و حصول اوّلین درآمد در سال جدید، فاصله‌ی زمانی واقع شود میتواند مبدأ سال خمسی جدید را از تاریخ حصول اوّلین درآمد قرار دهد.
کسی که سال خمسی نداشته است
فردی برای اوّلین بار میخواهد خمس اموالش را حساب کند، مایحتاج زندگی که نمیداند با چه مالی خریده، چه حکمی دارد؟ در صورتی که بداند آنها را با مالی که چند سال پس‌انداز شده، خریده است، حکم آن چیست؟
اگر بداند با درآمد پس‌اندازشده که سال خمسی بر آن گذشته است خریده است، باید خمس قیمت خرید همراه با تورّم آن را بپردازد و اگر نمیداند _ با توجّه به اینکه هر سال در سررسید سال خمسی محاسبه انجام نداده است و احتمال گذشت سال خمسی بر درآمدش وجود دارد _ مصالحه شود.
تعیین سال مالی مشترک زن و شوهر
آیا زن و شوهری که حقوق خود را به طور مشترک در امور منزل مصرف میکنند، میتوانند سال خمسی مشترک داشته باشند؟
اگر سررسید هر دو نفر در یک تاریخ باشد، اشکال ندارد؛ و اگر زمان سررسید متفاوت باشد، میتوانند با تقدیم سال خمسی، در یک زمان محاسبه کنند. نحوه‌ی تقدیم سال خمسی در مسائل قبل توضیح داده شد.
محاسبه‌ی خمس اموال میّت
اگر شخصی در اثنای سال خمسی از دنیا برود، تخمیس ربح بین سال با وجود داشتن صغار واجب است یا نه؟
اگر مکلّف قبل از سررسید سال خمسی فوت کند، باید محاسبه‌ی خمس او تا زمان فوت انجام و خمس درآمد مازاد پرداخت شود و وجود وارث صغیر موجب عدم تعلّق خمس نیست.
در خصوص فردی که در بین سال فوت کند، گفته شده سال او به پایان میرسد و باید خمس آنچه که از درآمد سال فوت صرف مئونه نشده پرداخت شود؛ حال سؤال این است که آیا میتوان هزینه‌ی کفن و دفن میّت را به مقداری که از اصل مال برداشت میشود هم جزو مئونه‌ی وی محسوب و کسر کنیم و خمس بقیّه‌ی مال را پرداخت کنیم؛ خصوصاً در صورتی که هزینه‌ی کفن و دفن میّت مستوعب تمام ترکه باشد؛ یا اینکه قبل از کفن و دفن، کلّ مال باید تخمیس شود؟
اگر برای تجهیز میّت از ترکه‌ی او هزینه شود، اداء خمس آنچه هزینه شده واجب نیست و فرقی میان صورت استیعاب و عدم استیعاب وجود ندارد.
خمس افراد نابالغ
آیا به اموال کودکان خمس تعلّق میگیرد و در صورت تعلّق چه کسی باید آن را پرداخت کند؟
کودکان نیز مثل سایر افراد اگر منافعی کسب کنند و در بین سال در مئونه‌ی آنان مصرف نشود، خمس به آن تعلّق میگیرد. و ولیّ شرعی آنان میتواند آن را بپردازد و اگر نپرداخت، بر خود طفل بعد از بلوغ واجب است خمس آن را بدهد.
سود هدایای پیش از بلوغ
من دختری ده‌ساله هستم. شهریور سال 83 به سنّ تکلیف رسیده‌ام. از زمان بچّگی تاکنون هر چه عیدی گرفته‌ام یا دیگران به من بخشیده‌اند، توسّط پدر و مادرم در حساب بلندمدّت، پس‌انداز کرده و مقداری سود به آن تعلّق گرفته است. حالا میخواستم بدانم شهریور امسال که یک سال از سنّ تکلیف من میگذرد، چگونه باید خمس مالم را حساب کنم؟
مبالغ هدیه خمس ندارد، امّا سود حاصل از آن در صورتی که در بین سال در مئونه مصرف نشده متعلّق خمس است و باید بپردازید. همچنین سودهایی که پس از بلوغ به دست می‌آورید، چنانچه تا سررسید سال خمسی در مئونه مصرف نشود، پرداخت خمس آنها واجب است. (البتّه مقداری که بیش از تورّم بوده سود محسوب میشود.)
خمس مجنون
آیا به اموال مجنون خمس تعلّق میگیرد؟
شخص مجنون اگر عایداتی دارد، در صورتی که در بین سال در مئونه‌ی او مصرف نشود متعلَّق خمس است و قیِّم شرعی او میتواند آن را بپردازد و اگر نپرداخت بر مجنون بعد از هوشیاری و سلامت واجب است که خود، خمس آن را بدهد و در صورت عدم هوشیاری تا زمان فوت، بایستی از ترکه‌ی او پرداخت شود.
آیا به اموال کسی که دچار آلزایمر _ فراموشی کامل _ شده است، خمس تعلّق میگیرد؟
اگر آلزایمر به حدّی باشد که مانند مجنون، قوّه‌ی تشخیص و تمیز ندارد، حکم آن در سؤال قبل ذکر شد.
شخصی در حال صحّت، پولی به فرزندش میدهد که به عنوان خمس بپردازد؛ هنگامی که فرزند میخواهد این پول را بدهد، مطّلع میشود که پدر مشاعرش را از دست داده است؛ آیا این مبلغ را میتوان به عنوان خمس، قبول نمود؟
بلی.
محاسبه‌ی خمس چند شغل
نکته: کسی که چند رشته‌ی کسب دارد، مثلاً اجاره‌ی ملک میگیرد و خرید و فروش و زراعت هم میکند ، چنانچه در هر رشته‌ی کسبی که دارد، سرمایه و دخل و خرج و حساب جداگانه دارد، باید در پایان سال خمسی منافع همان رشته را حساب کند و خمس آن را بدهد، و اگر در آن رشته ضرر کند، از رشته‌ی دیگر جبران نمیشود و اگر رشته‌های مختلف در دخل و خرج و حساب صندوق یکی باشند، باید همه را آخر سال یکجا حساب کند و اگر مازاد داشت، خمس آن را بدهد.
آیا بنده که چند شغل و منبع درآمد دارم میتوانم برای هر شغل سال خمسی جداگانه داشته باشم؟ اگر میتوانم، آیا پرداخت خمس یک شغل از محلّ درآمد شغل دیگر که هنوز سال خمسی آن نرسیده است، جایز است؟
در صورتی که حساب سود و زیان و مخارج هر شغل جدا باشد، برای هر شغل سال خمسی اختصاصی قرار دهید و در این صورت جبران زیان و خسارت یک شغل از محلّ درآمد دیگری جایز نیست و نیز پرداخت خمس هر کدام باید از درآمد همان شغل باشد؛ یعنی پرداخت خمس یک شغل از درآمد شغل دیگر کافی نیست، مگر آنکه به مقدار ربع (یک‌چهارم) پرداخت شود.
پرداخت خمس از درآمد سال بعد
فردی ملکی (خانه یا زمین) دارد که خمس به آن تعلّق گرفته است؛ آیا میتواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد یا اینکه واجب است اوّل، خمس درآمد را بدهد و سپس خمس ملک را از سود مخمّس پرداخت کند؟
اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بعد بپردازد، واجب است که خمس مبلغ پرداختی بابت خمس را نیز بپردازد.
آیا مبلغی را که بابت خمس سال قبل بدهکارم، میتوانم از درآمد امسال پرداخت کنم؟
به طور کلی خمس هر سال از درآمد همان سال پرداخت میشود، در صورتی که به هر دلیل بخواهید خمس سال قبل را از درآمد سال بعد بپردازید، باید در پایان سال خمسی، خمس مقداری را که بابت خمس سال قبل پرداخت کرده‌اید، نیز بپردازید یا ابتدا خمس درآمد جدید را بپردازید، سپس با درآمد خمس داده شده، خمس سال قبل را بپردازید.
عوض کردن مال مخمّس با غیر مخمّس
آیا میتوان با نیّت، پولی را که هنوز سال خمسی آن نرسیده با پولی که خمس داده شده است، عوض کرد؟
نیاز به تعویض نیست؛ در سررسید سال خمسی اگر مبلغ موجود بیش از مقدار مخمّس نباشد، خمس ندارد، هر چند مخمّس مصرف شده و درآمد باقی مانده باشد.
اقسام شک
۱. گاه شک در اصل صحّت محاسبه‌ی گذشته است که حکم به صحّت میشود.
۲. گاه شک در پرداخت مال است که متعلّق خمس بوده، امّا اکنون شک دارد خمس آن داده شده یا خیر، خمس آن واجب است.
۳. گاه شک بین مال مشمول خمسی مثل منفعت کسب با مال غیر مشمول خمسی مثل هدیه است که حکم به عدم وجوب خمس میشود.
۴. گاه شک در این است که درآمد امسال است یا سال گذشته؟ که این خود دو فرض دارد:
اوّل: سر سال خمسی‌اش رسیده، نمیداند این درآمد امسال است که متعلَّق خمس است یا درآمد سال گذشته است که خمس آن را محاسبه کرده است، بنا بر احتیاط با حاکم شرع مصالحه شود.
دوّم: سر سال خمسی‌اش نرسیده، نمیداند این درآمد امسال است که متعلَّق خمس نیست یا درآمد سال گذشته است که خمس آن را نداده، جزو درآمد سال جدید محسوب میشود.
شک در پرداخت خمس
اگر در چیزی شک داشته باشیم که خمس آن را داده‌ایم یا خیر، ولی گمان به پرداخت خمس آن داشته باشیم، وظیفه‌ی ما چیست؟
باید خمس را بپردازید.
شک در تعلّق خمس
اگر ندانیم پولی که در اختیار داریم مشمول خمس میشود یا خیر، تکلیف چیست؟
اگر شک در اصل تعلّق خمس دارید _ مثلاً نمیدانید پول هدیه است یا درآمد _ خمس واجب نیست امّا اگر به دلیل جهل به مقدار و عدم محاسبه باشد، باید بررسی و محاسبه کنید و شک را از بین ببرید.
اگر شخصی پولی را مابین کتابش پیدا کند و دچار تردید شود که آیا از درآمد سال قبل است که باید فوراً خمس آن داده شود و یا از درآمد سال جدید است که تا پایان سال خمسی مهلت دارد صرف در مئونه کند، حکم آن چیست؟
جزو درآمد سال جدید محسوب میشود.
شک در زمان خرید مئونه
فردی که سال خمسی دارد و خانه‌ی مسکونی یا چیز دیگری را که مئونه محسوب میشود، با درآمد کسب خریده ولی نمیداند که آن را از درآمد بین سال خریده یا پس از پایان سال و پیش از پرداخت خمس خریداری کرده، وظیفه‌ای نسبت به پرداخت خمس آن ندارد.
چند سالی هست که متأسّفانه موفّق به محاسبه‌ی خمسم نشده‌ام و در این مدّت وسایل زندگی و مئونه خریده‌ام که نمیدانم کدام را با پول درآمد در بین سال و کدام را با درآمد سال گذشته‌ام تهیّه کرده‌ام؛ لطفاً در این رابطه راهنمایی بفرمایید.
اگر حساب سال نداشته‌اید و نمیدانید هنگام صرف پول در خرید مایحتاج، سال خمسی بر آن گذشته یا نه، در مورد پول خرید آنها بنا بر احتیاط واجب باید با یکی از نمایندگان ما مصالحه نمایید.
عدم توانایی پرداخت خمس
صِرف عدم توانایی یا دشواری پرداخت خمس، موجب سقوط تکلیف نمیشود؛ در هر حال، خمسی که بر عهده مکلّف واجب شده است، باید پرداخت شود؛ در صورت عدم توان، بتدریج و بر حسب توان مالی در اوّلین فرصت پرداخت شود.
افرادی هستند که خمس بر آنها واجب شده است ولی تاکنون نپرداخته‌اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند یا بر آنها بسیار دشوار است؛ حکم آنان چیست؟
خمس واجب در هر حال باید پرداخت شود؛ در صورت عدم توان، باید در اوّلین فرصت و به مقدار توان _ هر چند بتدریج _ پرداخت شود.
شخصی در خارج به سر میبرد که خمس اموالش را نمیپرداخته و خانه‌ای با مال غیر مخمّس خریده که در حال حاضر مال کافی برای اداء خمس آن ندارد، ولی هر سال مقداری بیشتر از خمس سالانه به عنوان خمسی که بدهکار است میپردازد؛ آیا این کار او صحیح است؟
در فرض سؤال باید خمسی را که بر عهده دارد محاسبه کند و در صورتی که بیش از این مقدار توان پرداخت ندارد با مراجعه به یکی از وکلای ما بتدریج بپردازد.
شخصی چندین سال است که خمس درآمد سالانه‌ی خود را نمیپرداخته و فعلاً نمیداند چه مقدار بدهی از این بابت دارد؛ او در حال حاضر چگونه میتواند خود را از خمس، بریءالذّمّه نماید؟
باید با دفتر وجوهات یا وکیل ما محاسبه و مصالحه کند.
تأخیر در پرداخت خمس و پرداخت قسطی
آیا پرداخت خمس واجب فوری است؟
بیش از چند روز بعد از سررسید سال خمسی نباید به تأخیر بیفتد.
اینجانب خمسم را محاسبه کرده‌ام ولی پرداخت آن برایم مشکل است؛ آیا میتوانم آن را با اقساط پرداخت نمایم؟
اگر توان پرداخت یکجای خمس را ندارید، هر زمان و به هر مقدار که امکان پرداخت پیدا کردید، بپردازید. توجّه داشته باشید که فاصله‌ی زمانی پرداختها مانند اقساط معمول، ماهانه نیست، بلکه به توان شما و امکان پرداخت بستگی دارد.
تأخیر پرداخت خمس تا سال آینده چه حکمی دارد؟
در صورتی که توان پرداخت خمس را داشته باشید، قابل امهال نیست و باید فوراً پرداخت کنید و اگر توان پرداخت نداشته باشید، هر زمان و به هر مقدار که امکان پرداخت پیدا کردید بپردازید.
من به صورت ماهانه حقوق میگیرم؛ آیا میتوانم این پولها را بدون پرداخت خمسشان در حساب سرمایه‌گذاری در بانک قرار دهم و در عوض هنگامی که خواستم از پول داخل حساب استفاده کنم خمس اصل و سود آن را یکجا و با هم بدهم؟
تأخیر در پرداخت خمس جایز نیست؛ در سررسید سال خمسی باید خمس درآمد محاسبه و پرداخت شود.
آیا به خمسی که با تأخیر پرداخت شود جریمه تعلّق میگیرد؟
خیر ولی در صورت کاهش ارزش پول (تورّم)، شخص، ضامن تورّم نیز هست.
اگر چند سال درآمد سالانه‌ام را محاسبه نکنم تا اینکه اموال من نقد و سرمایه‌ام زیاد شود و بعد از آن، خمس را بپردازم، آیا این کار اشکال دارد؟
عدم محاسبه‌ی خمس و تأخیر در پرداخت آن جایز نیست و در صورت تأخیر باید کاهش ارزش (تورّم) آن جبران شود.
اگر مقداری برنج پوست‌نشده در انبار داشته باشیم و سال خمسی آنها هم گذشته باشد، آیا میتوان فقط خمس آن مقداری را که برای مصرف از انبار خارج میشود، پرداخت نمود؟
پرداخت خمس تمام آن واجب است.
آیا مکلّف میتواند از کسی که از مرجع دیگر _ غیر از مرجع خودش _ وکالت دارد، برای تأخیر در پرداخت خمس اجازه بگیرد؟
اوّلاً به طور کلّی، پس از تعلّق خمس و وجوب پرداخت _ در صورتی که توان پرداخت وجود داشته باشد _ باید در اوّلین فرصت پرداخت شود.
ثانیاً هر مکلّف باید مسائل و اجازات درخواستی در مورد خمس خود را از دفتر یا نماینده‌ی مرجع تقلید خود دریافت کند.
هفت سال پیش مقداری خمس بر من واجب شد و قسمتی از آن را پرداختم، بقیّه‌ی آن بر ذمّه‌ام باقی ماند و از آن تاریخ تاکنون نتوانسته‌ام مبلغ باقیمانده را بپردازم؛ تکلیف من چیست؟
اگر واقعاً در این مدّت توانایی پرداخت _ هر چند مقداری از آن را _ نداشته‌اید، در اوّلین فرصت و به مقدار توان پرداخت کنید؛ امّا اگر با وجود توانایی _ به هر دلیل _ نپرداخته‌اید، لازم است مقدار کاهش ارزش آن را نیز پرداخت کنید.
در سال 1368 به یکی از نمایندگان محترم جنابعالی برای تعیین خمس مراجعه کرده‌ام و مبلغی از بدهکاری خود را همان موقع پرداختم و مانده‌ی آن را تاکنون نپرداخته‌ام و امسال باید به حج تمتّع مشرّف شوم؛ آیا باقیمانده را به مبلغ همان روز باید بپردازم یا باید به نرخ امروز محاسبه شود؟ تکلیف چیست؟
به ارزش روز باید بپردازید.
پولی کنار گذاشته بودم برای خرید فرش و مقداری هم برای اقساط منزل؛ سال خمسی‌ام گذشته، باید خمس این پول را هم حساب کنم؟
تأخیر در پرداخت خمس به مقداری که عرفاً صرف مال در آن، مثل صرف در مئونه‌ی سال محسوب شود، اشکال ندارد؛ مثلاً امروز سال خمسی فرد فرارسیده و او نیاز دارد تا وسیله‌ای برای مایحتاج زندگی خود تهیّه کند، یا اینکه بدهی خود را پرداخت کند؛ در این صورت مجاز است قبل از دادن خمس، آن وسیله را خریداری کرده یا بدهی خود را بدهد.
کنار گذاشتن خمس
آیا بعد از رسیدن سال خمسی میتوان خمس را از منفعت استثنا نمود و تا مدّت کوتاهی (مثلاً دو هفته) که نماینده را ببیند، نزد خود نگه دارد؟
در صورتی که تحویل به مرجع یا وکیل او امکان داشته باشد، کنار گذاشتن معادل خمس مجوّز تأخیر در اداء آن نیست و باید در اوّلین فرصت ممکن پرداخت شود.
اینجانب در ابتدای سال خمسی، خمس خود را کنار گذاشته ولی مقداری از آن را استفاده کردم به این شرط که بعداً سر جایش بگذارم؛ وظیفه‌ی من چیست؟
به طور کلّی تکلیف به اداء خمس با کنار گذاشتن ساقط نمیشود و باید در سر سال خمسی خمس به مرجع یا نماینده‌ی او پرداخت شود.
سال گذشته مقداری پول جهت خمس جدا کرده بودم تا در قم به دفتر مقام معظّم رهبری بدهم ولی در شهرستان بابت معامله‌ی خانه به عنوان بیعانه به بنگاهی پرداختم؛ حال آیا این پول عین پول غیر مخمّس بوده و این معامله با این وصف به اجازه‌ی معظّمٌ‌لّه نیازمند است؟
معامله‌ی یادشده اشکال ندارد ولی باید در اوّلین فرصت، مبلغ مذکور را با محاسبه‌ی کاهش ارزش آن بپردازید.
پرداخت جداگانه‌ی خمس هر درآمد
قصد دارم به محض کسب هر درآمد خمس آن را پرداخت کنم تا نیاز به تعیین سال خمسی نباشد؛ آیا این کار صحیح است و کفایت از خمس میکند؟
اشکال ندارد.
نزدیک سال خمسی مقدار قابل توجّهی درآمد به دست آوردم که نیاز مبرم به آن دارم؛ آیا میتوانم برای این درآمد سال جداگانه قرار دهم؟
باید در سررسید سال خمسی خمس آن پرداخت شود. البتّه اگر تا پنج روز بعد از سررسید در مئونه مصرف کنید، خمس به آن تعلّق نمیگیرد؛ البتّه پس‌انداز مقداری پول برای پیشامدهای احتمالی چنانچه با دادن خمس، مقدار باقیمانده کفایت نمیکند و نگرانی شخص برطرف نمیشود خمس ندارد.
- مصارف خمس و مستحقين آن
خمس از دو قسمت مساوی تشکیل شده است که بخشی از آن سهم امام(علیه‌السّلام) و بخشی دیگر سهم سادات بزرگوار است. البتّه مصارف هر کدام در ادامه خواهد آمد ولی به طور کلّی خمس را باید به دفتر مرجع یا وکیل او تقدیم کرد.
ولیّ‌امر خمس
خمس باید _ هر چند با واسطه _ به ولیّ‌امر خمس تحویل و قبض ممهور به مهر او دریافت شود و بین سهم امام(علیه‌السّلام) و سهم سادات تفاوت نیست.
به طور کلّی مصرف خمس _ سهم سادات و امام(علیه‌السّلام) _ باید با اجازه‌ی ولیّ‌امر خمس باشد.
پرداخت وجوهات به غیر ولیّ‌امر خمس
با توجّه به نظر مبارک حضرت امام راحل(قدّس‌سرّه) و نظر مبارک حضرتعالی و بعضی فقهای دیگر که امر وجوهات راجع به ولیّ‌امر مسلمین است، پرداخت وجوهات به غیر ولیّ‌امر چه حکمی دارد؟
مقلّدین هر یک از مراجع محترمِ تقلید(دامت‌برکاتهم)، اگر در پرداخت سهمین مبارکین (سهم امام و سهم سادات) به استناد فتوای مرجع تقلید خود عمل کنند، تکلیف خود را اداء کرده‌اند.
تجدید اجازه از مرجع زنده
اگر کسی از مرجع قبلی ما اجازه‌ی دریافت خمس داشته باشد، لازم است از مقام معظّم رهبری نیز اجازه بگیرد؟
بله، اجازه لازم است.
سهم امام(علیه‌السّلام)
آیا اجازه گرفتن از مجتهدی که مقلّد از او تقلید میکند، برای مصرف سهم امام(علیه‌السّلام) در عمل خیر مثلاً در حوزه‌ی علمیّه یا دارالایتام، ضرورت دارد و یا اجازه‌ی هر مجتهدی کافی است؟ و اصولاً آیا اجازه‌ی مجتهد ضروری است؟
به طور کلّی مصرف خمس _ سهم امام(علیه‌السّلام) و سهم سادات _ در اختیار ولیّ‌امر خمس است و هر نوع مصرف باید با اجازه‌ی ایشان باشد.
آیا مکلّف میتواند تمام یا بخشی از خمس را به فقرا _ سادات یا غیر سادات _ بپردازد؟
بدون اجازه از مرجع تقلید جایز نیست.
آیا حقوق شرعی (خمس، ردّ مظالم، زکات) از شئون حکومت است؟ و کسی که خمس بر عهده‌ی او است آیا میتواند خودش سهم سادات و ردّ مظالم و زکات را به افراد مستحق بدهد؟
در زکات جایز است خودش به فقرای متدیّن و عفیف بدهد و در ردّ مظالم احتیاط مستحب آن است با اذن حاکم شرع باشد ولی در خمس واجب است به دفتر یا یکی از وکلای ما تحویل دهد یا اجازه بگیرد.
بعضی از اشخاص از طرف خود اقدام به پرداخت قبض آب و برق سادات فقیر میکنند؛ آیا احتساب آن از خمس جایز است یا خیر؟
باید با اجازه‌ی دفتر یا وکیل ما باشد و نسبت به موارد قبلی _ با توجّه به مبلغ آن _ با بخش وجوهات مطرح کنید.
آیا میشود خمس را به مدارس دولتی داد؟
برای این گونه امور از خیرات و مبرّات و کمکهای مؤمنین استفاده شود.
آیا از سهم مبارک امام(علیه‌السّلام) برای خرید و توزیع کتابهای دینی، میتوان مصرف نمود؟
به طور کلّی مصرف خمس باید با اجازه‌ی ولیّ‌امر خمس باشد.
مبلغی بابت سهم مبارک امام(علیه‌السّلام) بر عهده‌ی من است که باید آن را به حضرتعالی بپردازم و از طرفی مسجدی هست که احتیاج به کمک دارد؛ آیا اجازه میفرمایید که مبلغ مزبور را به امام جماعت آن مسجد بدهم تا در ساختمان و تکمیل آن مصرف نماید؟
برای این گونه امور از کمکهای مؤمنین استفاده شود.
با توجّه به اینکه احتمال میدهیم پدر ما در زمان حیات، خمس اموال خود را به طور کامل نپرداخته باشد و ما قطعه‌ای از زمینهای او را برای ساخت بیمارستان بخشیده‌ایم، آیا میتوان آن زمین را از خمس اموال متوفّی حساب کرد؟
به عنوان خمس محسوب نمیشود.
سهم سادات
بنده از وکیل شما، اجازه‌ی تحویل مبلغی از سهم سادات به یکی از سادات آشنا گرفتم؛ لطفاً در مورد شرایط آن راهنمایی بفرمایید.
1. واجب‌النّفقه‌ی شما نباشد. 2. سیّد فقیر شرعی باشد؛ یعنی درآمد سال او کفاف مخارج او را ندهد. اگر معلوم شود فقیر نبوده است، کافی نیست و باید مجدّداً به فقیر سیّد پرداخت شود. 3. باید مبلغ سهم سادات تحویل سیّد فقیر شود و تبدیل آن به کالا و جنس جایز نیست، مگر با اذن از فقیری که قصد تحویل به او را دارید. 4. سیّد فقیری که به او خمس داده میشود باید شیعه‌ی دوازده‌امامی باشد.
آیا ساداتی که دارای شغل و کسبی هستند، استحقاق خمس دارند یا خیر؟
اگر در این صورت هم درآمد کافی و مطابق با شأن نداشته باشند و فقیر محسوب شوند، استحقاق خمس دارند.
نکته: پرداخت کفّارات، مظالم و صدقات _ مستحب و واجب که با نذر، وصیّت و مانند آن واجب میشود _ به سادات فقیر جایز است.
آیا مصرف سهم مبارک سادات در امور خیریّه مانند ازدواج سادات، جایز است؟
مبلغی که اجازه دارید به سادات پرداخت کنید، باید به صورت نقدی به سیّد فقیر پرداخت شود؛ مگر آنکه سیّدی که قصد دارید برای او مصرف کنید به شما وکالت دهد.
آیا جایز است پس از کسب اجازه از ولیّ‌امر خمس، سهم سادات به علویّه (زن سیّده) فقیری که ازدواج کرده و فرزندانی دارد ولی شوهرش غیر علوی (غیر سیّد) و فقیر است داده شود؟ و آیا او میتواند آن را صرف فرزندان و شوهرش نماید؟
اگر سیّده‌ی علویّه فقیر است، پرداخت سهم سادات به او با اجازه‌ی از ولیّ‌امر خمس یا وکیل ایشان جایز است و او میتواند در موارد مذکور مصرف کند.
زن علویّه‌ای که همسرش فوت کرده و پدرش در پرداخت هزینه‌ی خانواده‌اش کوتاهی میکند ولی اهالی منطقه، پدر آن سیّده را فردی ثروتمند، ولی نسبت به خانواده‌اش خسیس میدانند، آیا پرداخت سهم سادات به مقدار نفقه‌ی واجب به این خانم جایز است؟ و بر فرض که پدر بگوید که بر من فقط دادن هزینه‌ی پوشاک و خوراک واجب است ولی پرداخت بقیّه‌ی مخارج مثل لوازم اختصاصی زنان و پول روزانه‌ی کودکان واجب نیست، آیا میتوان به مقدار رفع احتیاج از سهم سادات به آنان داد؟
در هر حال اگر فقیر است، پرداخت سهم سادات به او با اجازه از ولیّ‌امر خمس یا وکیل ایشان جایز است و میتواند در مصارف متعارف زندگی هزینه کند.
پرداخت خمس به پدر و مادر یا فرزند فقیر
مکلّف نمیتواند بخشی از خمس خود را به افراد واجب‌النّفقه‌ی خود _ والدین، اجداد، فرزند یا نوه _ بپردازد.
جوانی 25 ساله و کارمند هستم. تا به حال مجرّد بوده و با پدر و مادرم زندگی میکنم. پدرم پیرمردی کهن‌سال و ازکارافتاده است که درآمدی ندارد و چهار سال است که همه‌ی مخارج زندگی را من تأمین میکنم. با توجّه به اینکه نمیتوانم هم خمس درآمد سالانه را بدهم و هم مخارج زندگی را تأمین کنم و مبلغ نوزده هزار تومان هم از خمس درآمد سالهای قبل بدهکارم و آن را یادداشت کرده‌ام تا بعداً بپردازم، خواهشمندم توضیح فرمایید که آیا جایز است خمس درآمدهای سال را به پدر و مادر خود بدهم؟
پرداخت خمس به پدر و مادر که واجب‌النّفقه‌ی شما هستند، جایز نیست؛ بر شما که توان مالی دارید واجب است در طول سال خمسی مخارج ایشان را تأمین کنید.
آیا شخصی که سیّد است میتواند از سهم سادات به فرزندانش کمک کند؟
کسی که واجب‌النّفقه‌اش سیّد است، نمیتواند خمسش را به او بدهد، هر چند برای مصارف غیر واجب باشد.
- مسائل متفرقه
مالی که خمس آن پرداخت نشده است، به ارث رسیده است؛ آیا بر وارث واجب است خمس آن را بپردازد؟
به طور کلّی خمسی که میّت بدهکار است و پرداخت نکرده است یکی از بدهی‌هایی است که باید قبل از تقسیم ارث پرداخت شود.
زمینی که سند آن را پدرم در زمان حیاتش به نام من کرده، بعد از فوتش به من ارث رسیده؛ با توجّه به آنکه پدرم در وصیّت‌نامه‌اش قید نموده که خمس اموالش داده شود، آیا خمس آن بر من واجب است؟
اگر پدر شما در خصوص پرداخت خمس این زمین وصیّتی کرده، اوّل باید به وصیّت عمل شود و سپس آن زمین به ملک ورثه درمی‌آید و چنانچه در زمان حیات، زمین مذکور را به شما تملیک کرده و شما هم آن را تحویل گرفته‌اید در حالی که زمین متعلَّق خمس بوده، هبه درست است ولی خمس آن _ مانند سایر بدهکاری‌های میّت _ باید قبل از تقسیم ماترک پرداخت شود.
شخصی در حالی که خمس بر عهده داشته فوت کرده است؛ بعضی از ورثه از پرداخت خمس پدر ممانعت میکنند و تقاضای تقسیم ارث را دارند؛ تکلیف چیست؟
اگر میّت وصیّت کند یا ورثه یقین داشته باشند خمس بدهکار است، تا زمانی که بدهی میّت بابت خمس پرداخت نشده است، ورثه نمیتوانند در ارث تصرّف کنند؛ مگر آنکه تصمیم جدّی بر پرداخت آن بدون مسامحه داشته باشند.
اگر وارث بداند که بر عهده‌ی میّت خمسی بوده و قبل از تقسیم ارث پرداخت نشده است، چه وظیفه‌ای دارد؟ اگر پیش از پرداخت خمس در اموال تصرّف کرده یا با آن معامله‌ای انجام داده باشد، چه حکمی دارد؟
باید به نسبت سهم‌الارثی که از میّت دریافت کرده است، بدهی میّت را بابت خمس بپردازد؛ مثلاً اگر یک‌دهم اموال میّت به او رسیده است، باید یک‌دهم خمس میّت را بپردازد و تصرّفات گذشته اشکال ندارد و معامله هم صحیح است.
معاشرت با تارک خمس
معاشرت با کسی که خمس نمیدهد در صورتی که تأیید کار او نباشد اشکال ندارد؛ البتّه با وجود شرایط نهی از منکر، باید او را از این کار نهی کرد حتّی اگر نهی از منکر متوقّف بر ترک موقّت معاشرت باشد.
استفاده از اموال کسی که اهل خمس نیست اشکال ندارد؛ حتّی اگر یقین داشته باشد اموال مورد استفاده متعلَّق خمس است.
اگر سرپرست خانواده خمس نمیپردازد، اگرچه مرتکب معصیت شده است، امّا تصرّف اعضای خانواده در اموال او اشکال ندارد.
من اطمینان دارم که پدرم خمس را نمیپردازد و وقتی به او تذکّر میدهم، در پاسخ میگوید که ما مستحق هستیم و خمس بر ما واجب نیست؛ آیا برای اعضای خانواده استفاده از وسایل و موادّ غذایی که پدر تهیّه میکند، اشکال دارد؟
به طور کلّی تصرّف در اموال کسی که خمس پرداخت نمیکند برای دیگران اشکال ندارد.
معاشرت با مسلمانانی که به امور دینی بخصوص نماز و خمس پایبند نیستند چه حکمی دارد؟ آیا غذا خوردن در خانه‌های آنان اشکال دارد؟ در صورت اشکال داشتن، کسی که چندین بار این کار را انجام داده چه حکمی دارد؟
به طور کلّی استفاده از اموال کسانی که خمس را پرداخت نمیکنند اشکال ندارد، امّا اگر معاشرت با آنان مستلزم تأیید عمل آنان باشد یا امر به معروف و نهی از منکر متوقّف بر ترک معاشرت باشد، باید از همنشینی و مراوده با آنان اجتناب شود.
معامله با تارک خمس
خرید و فروش، معامله و مشارکت با کسی که خمس پرداخت نمیکند اشکال ندارد و صحیح است؛ البتّه با وجود شرایط، امر به معروف و نهی از منکر واجب است.
ما با اشخاصی معامله میکنیم که خمس نمیدهند و حساب سال هم ندارند؛ با آنان خرید و فروش داریم و به دیدن آنان رفته و با آنان غذا میخوریم؛ این مسئله چه حکمی دارد؟
جز امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‌ای ندارید.
اگر مشتری بداند که به مالی که خریده خمس تعلّق گرفته و فروشنده آن را نپرداخته است، آیا تصرّف در آن کالا برای او جایز است؟
جایز است.
اگر شرکای من حساب سال خمسی نداشته باشند، تکلیف من چیست؟
محاسبه و پرداخت خمس سهم هر شریک بر عهده‌ی خودش است و دیگران نسبت به آن تکلیفی ندارند.
اگر چند نفر با هم شریک باشند، آیا بر هر کدام از آنها واجب است خمس درآمد خود را به طور مستقل بپردازد یا اینکه خمس باید از صندوق مشترک پرداخت شود؟
در شرکتهایی که مالک شخصی دارند، محاسبه و پرداخت خمس بر عهده‌ی هر یک از شرکا است؛ هر شریک نسبت به سهم خود از شرکت و درآمد آن موظّف است خمس آن را محاسبه و پرداخت کند.
اموال متعلّق خمس به فتوای مرجع قبلی
آیا هدایا و جوایزی که در زمان مرجع تقلید قبلی دریافت کرده‌ام و طبق فتوای او متعلّق خمس بوده است و بنده پرداخت نکرده‌ام، آیا اکنون که مقلّد حضرتعالی هستم باید خمس آنها را پرداخت کنم؟
واجب نیست پرداخت کنید.
با توجّه به اینکه نظر حضرت امام خمینی(قدّس‌سرّه) در مورد خمس مئونه‌ی بعد از فروش، پرداخت فوری آن است و در سالهایی که بنده مقلّد ایشان بوده‌ام، به این مسئله واقف نبوده‌ام و به آن عمل نکرده‌ام؛ اکنون سالها است مقلّد حضرتعالی (امام خامنه‌ای) هستم و سال خمسی
هم داشته و دارم و خمس مالم را سعی کرده‌ام تمام و کمال پرداخت نمایم؛
لذا از حضرتعالی استدعا دارم نسبت به سالهایی که مقلّد حضرت امام(قدّس‌سرّه) بوده‌ام و احیاناً به این مسئله عمل نکرده‌ام، بنده را بریءالذّمّه بفرمایید.
نسبت به آنها تکلیفی ندارید.
کسر مقدار خمسی که زیادتر پرداخت شده به عنوان بدهی خمس
آیا مبلغی را که به عنوان خمس مالی که متعلَّق خمس نبوده پرداختم، میتوانم بابت خمس مالی که فعلاً بدهکارم حساب کنم؟
در این مورد از دفتر وجوهات و مسائل شرعیّه کسب تکلیف کنید.
در صورتی که شخصی خمس اضافه در سال مالی پرداخت کرده است، آیا میتواند در سالهای بعد، آن مبلغ را بابت خمس حساب نماید؟
در این مورد از دفتر وجوهات و مسائل شرعیّه کسب تکلیف کنید.
پس گرفتن وجوهات شرعیّه بعد از پرداخت آن
اگر مکلّف مقداری از وجوه شرعیّه را با اذن مرجع تقلید به محل یا شخصی پرداخت کند، آیا میتواند به هر دلیل مطالبه کند و باز پس گیرد؟
بدون اذن مرجع تقلید نمیتواند باز پس گیرد.
بنده اشتباهاً مقداری خمس پرداخت کردم در حالی که بعداً متوجّه شدم به بنده خمس تعلّق نمیگیرد؛ آیا میتوانم مطالبه کنم و باز پس گیرم؟
موارد مختلف است؛ به دفتر مرجع یا وکیل او مراجعه کنید.
پرداخت خمس بدون قصد قربت
شخصی موقع اداء خمس قصد قربت نداشته است؛ آیا این پرداخت موجب برائت ذمّه میشود؟
پرداخت خمس بدون قصد قربت موجب برائت ذمّه میشود.
پرداخت خمس از طرف دیگری
آیا میشود فردی از طرف یک نفر دیگر خمس را پرداخت کند؟
مانع ندارد.
وکیل کردن دیگران در پرداخت خمس
شخصی زمینهای خود را بین فرزندان تقسیم نموده و به آنها گفته است که من خمس زمینها را نداده‌ام و لذا هر کس خمس سهم زمین دریافتی را بپردازد؛ فرزندان با همین شرط زمینها را گرفته‌اند؛ حال اگر فرزندان خمس زمینها را نپردازند، آیا این شخص بریءالذّمّه میگردد؟
بریءالذّمّه نمیشود.
بنده مبلغی بدهکار هستم، طلبکار گفته است مبلغ بدهی را بابت خمس من به دفتر مرجع تقلید بپرداز؛ بنده اکنون توان پرداخت ندارم؛ آیا میتوانم بتدریج و بر اساس توانم بپردازم؟
طلبکار که خمس بدهکار است _ در صورت توان _ باید بدون تأخیر و در اوّلین فرصت خمس را بپردازد و در این صورت نمیتواند پرداخت خمس را به کسی که توان پرداخت ندارد واگذار کند؛ وگرنه خمس همچنان بر عهده‌ی طلبکار است و تا زمانی که پرداخت نشده است، ذمّه‌ی او بریء نمیشود.
تحویل خمس از طریق بانک
مبلغی به عنوان خمس تعیین کرده‌ام؛ انتقال و رساندن عین آن به حضرتعالی یا دفترتان مشکل است؛ آیا میتوانم از طریق بانک، حواله کنم؟ با توجّه به اینکه مالی که از بانک گرفته میشود عین مالی که در آن شهر به بانک پرداخت شده نیست.
اشکال ندارد.
بخشش و مصالحه‌ی خمس
در چه مواردی بخشیدن خمس جایز است؟
خمس قابل بخشش نیست.
من تصمیم به ازدواج گرفته‌ام و برای کسب درآمد، قسمتی از سرمایه‌ی خود را به دانشگاه سپرده‌ام؛ آیا مصالحه در رابطه با خمس آن امکان دارد؟
خمس قطعی، قابل بخشش یا مصالحه نیست.
محلّ اداء مبلغ مهلت‌گرفته‌شده
مطرح شده است که در هر دفتری که پول خمس را محاسبه کرده‌ایم و برای تأخیر در پرداخت مهلت گرفته‌ایم باید خمس را بعداً به همان دفتر پرداخت کنیم؛ آیا میتوانیم به هر یک از نمایندگان شما در استانها بدهیم؟
به دفتر یا هر یک از نمایندگان در امر وجوهات شرعیّه بپردازید، کافی است.
تلف شدن مبلغ خمس در دست واسطه
اگر فردی مبلغی را به عنوان پول خمس به دیگری بدهد تا وی آن را به دفتر مرجعش برساند و در بین راه پول مورد نظر گم شده و یا به سرقت رود، چه کسی ضامن است؟ آیا در چنین شرایطی تکلیف پرداخت خمس از عهده‌ی فرد بدهکار ساقط است؟
اگر شخصِ واسطه کوتاهی نکرده باشد، ضامن نیست و لازم نیست از طرف خود جبران کند؛ و در صورتی که واسطه وکیل مرجع تقلید نباشد، خمس از عهده‌ی بدهکار ساقط نیست و باید بپردازد.
پرداخت خمس با سلب استطاعت حج
اگر فردی مستطیع شده و سال خمسی‌اش نیز قبل از ثبت‌نام حج تمتّع فرامیرسد، اگر بخواهد خمس بپردازد، دیگر وجه کافی برای ثبت‌نام نخواهد داشت؛ آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟ و آیا این فرد از استطاعت ساقط میشود؟
پرداخت خمس در سر سال خمسی واجب است و اگر در سالهای گذشته حج بر او مستقر نشده است و با پرداخت خمس استطاعت ندارد، حج بر او واجب نیست.
- جهت مکاتبه با دفتر، از قسمت ارسال نامه استفاده نمایید.
- به منظور استفتاء یا ارسال سوال شرعی، از قسمت ارسال سوال شرعی استفاده نمایید.
- جهت ارایه انتقاد و پیشنهاد به سایت دفتر، از قسمت ارتباط با پایگاه استفاده نمایید.
- از فرم زیر فقط برای ارایه نظرات در مورد محتوای همین صفحه استفاده نمایید.
- مسوولیت ارسال اشتباه بر عهده ارسال کننده آن است.